Umræða og fréttir

Skurðaðgerðir gegn offitu minnka líkur þeirra sem eru með sykursýki 2 á hjartabilun og gáttatifi og fólk deyr síður. Þetta er meðal niðurstaðna rannsókna Guðrúnar Þuríðar Höskuldsdóttur, sérfræðilæknis á offitu- og sykursýkismiðstöð Sahlgrenska. Hún segir mikilvægt að auka árangur lyfjameðferða við offitu

40% minni líkur voru á innlögn á sjúkrahús vegna gáttatifs og yfir 70% minni vegna hjartabilunar í hópi þeirra sem höfðu farið í skurðaðgerð vegna offitu, og höfðu ekki þekkta hjartabilun eða gáttatif fyrir, en meðal þeirra sem ekki höfðu farið í skurðaðgerð. Þetta er meðal niðurstaðna í doktorsritgerð Guðrúnar Þuríðar Höskuldsdóttur sem hún ver við Gautaborgarháskóla þann 16. júní.

Guðrún Þuríður Höskuldsdóttir er ekki aðeins að ljúka doktorsnámi sínu um þessar mundir. Hún heldur einnig utan um verknám læknanema í lyflæknisfræðikúrsinum við háskólann í Gautaborg. Mynd/aðsend

„Þessar innlagnir voru þá túlkaðar sem nýgreind hjartabilun eða gáttaflökt á þessu 9 ára tímabili sem einstaklingunum var fylgt eftir,“ segir hún. Mun lægri dánartíðni hafi verið hjá þeim sem hafi haft þekkta hjartabilun fyrir aðgerð miðað við þá sem höfðu ekki farið í aðgerð. Guðrún ræddi við Læknablaðið fyrir vörnina í gegnum fjarfundarbúnað.

„Þessi hópur einstaklinga með þekkta hjartabilun var þó aðeins lítið úrtak úr heildarhópnum þar sem almennt er ekki mælt með offituaðgerðum á þeim sem þannig standa. Því þarf að rannsaka þetta frekar,“ segir hún.

Fimm vísindagreinar liggja að baki doktorsvörninni sem miðaði að því að skoða bæði skurðaðgerðir og lyfjameðferðir við offitu.

Síðustu handtökin fyrir vörnina

Guðrún er ekki aðeins að ljúka doktorsnámi sínu um þessar mundir. Hún heldur einnig utan um verknám læknanema í lyflæknisfræðikúrsinum við háskólann í Gautaborg. 60% starfs hennar felst í umsjón verknámsins og 40% ver hún á Offitu- og sykursýkismóttökunni á sjúkrahúsinu.

„Hér er enginn íslenskur læknanemi í grunnnámi en margir læknar í sérnámi. Það er svo gott sem Íslendingur í hverri undirgrein á lyflækningasviðinu,“ segir hún. „Við getum alltaf hringt í hvert annað. Sambandið er gott.“

Óskar Ragnarsson, prófessor og innkirtlalæknir, og Helga Ágústa Sigurjónsdóttir, ritstjóri Læknablaðsins, aðstoðuðu Guðrúnu við að fá sérnámsstöðu ytra á sínum tíma. „Og nú stýrir Óskar doktorsvörninni og er ábyrgur fyrir athöfninni. Það er mjög notaleg tilhugsun,“ segir hún.

Skoðar sykursýki 1 og 2

Guðrún segir að rannsóknarhópur hennar hafi meðal annars skoðað áhrif magahjáveituaðgerða á einstaklinga með týpu 1 sykursýki. „Það hefur ekki verið skoðað að ráði áður þar sem meðferðin við offitu einstaklinga með sykursýki 1 er mjög flókin,“ segir hún.

„Við sjáum að aðgerðir hafa mjög góð áhrif þegar kemur að hjarta- og æðasjúkdómum, sérstaklega heilablóðföllum og hjartabilun. Áhrifin virðast sambærileg á þennan hóp og þann sem er með sykursýki 2.“ Hætta sé þó á að einstaklingar með sykursýki 1 þrói með sér alvarlega aukaverkun, blóðsýringu; ketoacidosis.

„Ef magn insúlíns í kerfinu er ekki rétt byrjar það að brjóta niður fitu og mynda sýrð efni í blóðinu, sem er lífshættulegt,“ segir Guðrún. Því þurfi að íhuga stöðuna vel og hafa sykursýkisteymi með í ráðum til að koma í veg fyrir það.

Hún segir einnig aukna hættu á ofneyslu áfengis og fíkniefna eftir skurðaðgerðir. Fólk finni meiri áhrif en áður. Þá virðist hætta á geðrænum fylgikvillum einnig aukast.

„Andleg áhrif eftir offituaðgerð eru ekki alltaf til hins betra heldur getur vanlíðan aukist mikið,“ segir Guðrún. „En við sáum ekki tölfræðilegan mun þegar kom að geðheilsu og sjálfsvígstilraunum í þessum hópi. En það er þekkt sem alvarlegur fylgikvilli af offituaðgerðum.

Lyfjameðferðir mikilvægar

Guðrún segir það alltaf þurfa að vera val hvers og eins að fara í aðgerð eða ekki. Ljóst sé að árangur lyfjameðferðar og aðgerða hafi verið ólíkur. Langflestir þeirra 1000 sem fóru í magahjáveitu- eða magaermisaðgerð og þau fylgdu í tvö ár hafi lést um 50% af þyngd umfram líkamsþyngdarstuðulinn (BMI-gildin) eða komist undir BMI 30.

„En meðalþyngdartapið var 9% hjá þeim sem voru í lyfjameðferðarhópnum,“ segir hún, og að hún vilji breyta því og sjá betri árangur lyfjameðferða. Margt þurfi að skoða. Eftirlit með lyfjameðferðunum sé ófullnægjand og lyfin ekki niðurgreidd svo fólk haldi lyfjameðferðina ekki út. „Ég get nánast talið á fingrum annarrar handar þá sem enn voru á lyfjum að tveimur árum liðnum,“ segir hún.

„Þá höfðu einstaklingarnir farið í gegnum 12 mánaða ferlið hjá okkur og þurftu eftir það að treysta á sjálfa sig til að halda þyngdinni niðri. Við treystum á að heilsugæslurnar fylgi fólki eftir en þær hafa ekki bolmagn til þess.“ Þó talað sé um í klínískum leiðbeiningum að eftirlit sé mikilvægt til að viðhalda árangrinum. „En við getum ekki sinnt því. Það er vandamál.“

Hún bendir á að fólk sem taki lyfin berjist, ólíkt þeim sem fari í skurðaðgerð, við að líkami þeirra kalli aftur á að safna upp orkunni sem hann átti. „Þegar fólk léttist mikið eykur líkaminn framleiðslu á hormónum sem auka áhugann á mat.“ Fólk verði ekki satt. Hungurtilfinningin magnist upp þegar matur sé aftur kynntur til leiks eftir allt að þriggja mánaða duftmeðferð og mikilvægt að taka lyf til að minnka hungrið og vinna á móti þessum hormónaáhrifum sem verði ekki við skurðaðgerðir.

„En vandinn við lyfjameðferðina er að hún er dýr og aðeins niðurgreidd fyrir þá sem hafa þróað með sér sykursýki 2.“ Lyfin þurfi svo jafnvel að nota til frambúðar en sjaldnast fái einstaklingarnir þau til lengri tíma. Eftirleikurinn sé þeim því erfiður.

Hún segir að þrátt fyrir þennan mismunandi árangur sé mikilvægt að bjóða fleiri kosti en skurðaðgerðir, því þótt þær séu árangursríkar séu þær ekki hættulausar og henti ekki öllum. Fólk verði að hafa val og því sé ánægjulegt að sjá þróunina. Ný lyf hafi verið þróuð sem gætu komið á markað fljótlega.

„Með þeim getum við betur boðið upp á eins árangursríka meðferð og fæst með skurðaðgerðum,“ segir hún. Nú í framhaldinu hafi hún mestan áhuga á að gera meðferðarformin utan skurðaðgerðanna betri. „Þannig að þau valdi langvarandi þyngdartapi.“

Hún leggur áherslu á að þau á offitumóttökunni sjái ekki mun á aukaverkunum eða fylgikvillum eftir skurðaðgerðirnar eða meðferðina.

„Við teljum að það sé meðal annars vegna þess að allir einstaklingar sem fá tilvísun til okkar fá fræðslu um báða meðferðarmöguleika. Beiðnir þeirra sem óska eftir skurðmeðferð fara svo fyrir fund þar sem lyflæknir og skurðlæknir skoða hverja beiðni fyrir sig og leggja mat á það hvort skurðmeðferð sé heppilegur kostur.“

Skipti um sérgrein

Guðrún ætlaði að verða lyf- og bráðalæknir en fékk klínískan leiðbeinanda á offitu- og sykursýkismóttökunni eftir að hún hóf sérnámið í Svíþjóð.

„Ég skipti því um sérgrein með tveggja daga fyrirvara þegar ég frétti af lausri stöðu hjá þeim. Hélt áfram í lyflækningum en með offitu- og sykursýki sem undirsérgrein,“ segir hún. Hún hafi áhuga á forvörnum.

„Mér finnst erfið tilhugsun að við séum alltaf að meðhöndla sjúkdóma en vinnum ekki að því að fyrirbyggja þá.“ Sérgreinin heilli enda framfarir miklar, sérstaklega þegar litið er til sykursýki 1; í insúlínpumpum og blóðsykursmælum. Einnig í sykursýki 2. „Þar er lyfjaþróunin hröð.“ Hún nærist einnig á að fylgja sjúklingunum eftir og ná árangri með þeim. Gott samband við fólk skipti þar miklu.

„Langflestir þeirra sem njóta þjónustu offitumóttökunnar hafa mætt miklum fordómum í heilbrigðiskerfinu. Viðmótið hefur verið leiðinlegt og leitt að heyra það. Fólk hefur nefnt að því finnist því í fyrsta sinn vera mætt af virðingu á offitumóttökunni,“ segir hún.

„Það er dásamlegt að útskrifa einstaklinga með breytta og bætta líðan.“ Geta sýnt fólki breytingar á blóðþrýstingi, blóðfitu og -sykri. Þá sé jafnvel búið að draga úr annarri lyfjanotkun. „Margir hugsa um offitumeðferðir útfrá útliti. Margir einblína á að vera í eðlilegri þyngd en í rauninni er allt þyngdartap af hinu góða,“ segir hún.

„Útskýra þarf mikilvægi þess að setja sér markmið sem hægt er að ná. Annars er svo auðvelt að gefast upp. Þyngdartap upp á 5-10% hefur heilmikið að segja.“

Nærri áratug í Svíþjóð

Guðrún flutti til Svíþjóðar 2012, lauk sérfræðinámi í lyflækningum 2017 og hóf sama ár störf á offitumóttökunni á Sahlgrenska. Á heimleið?

„Við Íslendingar erum þjóðrækin. Okkur langar heim. Ég á fjölskyldu heima og hef ekki farið heim í tvö ár og langar mikið að koma heim en það er gott að búa í Svíþjóð með börn.“

Guðrún og maður hennar, Einar Haukur Óskarsson, eiga tvær dætur, 6 og 11 ára. „Þær líta á sig sem Íslendinga sem eru tímabundið í Svíþjóð og það þótt sú yngri hafi fæðst hér ytra.“

Guðrún er úr Mosfellsbænum en varði bernskusumrunum í Mývatnssveit. Pabbi hennar er prófessor í málvísindum við HÍ og mamma talmeinafræðingur. „Þau kenndu bæði við háskólann og smituðu mig af kennsluáhuga,“ svarar hún spurð um hvort hún hafi fetað í spor foreldranna.

En mun doktorsgráðan breyta lífinu? „Maðurinn minn svarar því neitandi,“ segir hún og hlær. „Hann segir að ég muni finna mér nýtt viðfangsefni. En ég hugsa að ég haldi áfram með rannsóknir í vélanámi (machine learning) og gervigreind og skoði betur hópinn sem fór í lyfjameðferðina. Skoði betur hvað skiptir máli svo lyfjameðferðir beri góðan árangur. Það er næst á dagskrá.“