Umræða og fréttir

Frummælendur og þátttakendur í pallborðsumræðum að loknum erindum á málþinginu um stunguslys.

Árlegt þing skurðlækna, svæfingalækna og fæðinga- og kvensjúkdómalækna dagana 1. og 2. apríl hófst með fjölsóttu málþingi um stunguslys og var öllum ljóst að tilefnið var að skurðlæknir á Landspítala sýktist af lifrarbólgu C í árslok 2009 og var frá vinnu í sjö mánuði meðan hann gekkst undir meðferð við sjúkdómnum. Það var greinilegt að efnið er læknum hugleikið enda málið alvarlegt. Fundarstjórar voru Tómas Guðbjartsson og Kári Hreinsson.

Ólafur Guðlaugsson smitsjúkdómalæknir Landspítala fór yfir tíðni stunguslysa og helstu orsakir blóðsmits og sagði að á heimsvísu væri áætlað að af um 35 milljónum heilbrigðisstarfsmanna smituðust árlega um 16.000 starfsmenn af lifrarbólgu C, 66.000 af lifrarbólgu B og um 1000 af HIV. Í Bandaríkjunum einum er tilkynnt um 600-800.000 stunguóhöpp árlega.

Á Landspítala var tilkynnt um 245 stunguóhöpp eða líkamsvessasmit árið 2010 en flest urðu þau 266 árið 2008. Af þessum óhöppum hentu 39% hjúkrunarfræðinga og ljósmæður en 18% lækna. Allar starfsstéttir spítalans hafa tilkynnt stunguóhöpp þó í minna mæli sé. Aðeins eitt staðfest smit hefur orðið vegna þessara óhappa. Í ljósi umræðunnar um smit skurðlæknisins sagði Ólafur að skráning óhapps væri lykilatriði. „Ef það er ekki skráð, þá gerðist það ekki!“

Um tildrög stunguóhappa sagði Ólafur að þau væru fjölbreytileg og sum væru hreinlega algerlega óásættanleg. Nefndi hann að starfsmenn væru að stinga sig á óhreinum nálum við að koma nálum fyrir í fullu nálaboxi, starfsmenn þvottahúss hefðu stungið sig á nálum í óhreinum fatnaði og nú væri svo komið að allur þvottur væri gegnumlýstur til að fyrirbyggja stunguóhöpp.

Sagði Ólafur að allir starfsmenn Landspítala ættu að vera bólusettir við þeim sjúkdómum sem hægt væri að bólusetja við en hvað aðra smitsjúkdóma áhrærði yrði að meðhöndla viðkomandi strax eftir óhapp og síðan með viðeigandi meðferð ef sýking kæmi upp. Umræðan væri hvað mest um lifrarbólgu B og C og HIV en ýmsir aðrir sjúkdómar væru einnig inni í myndinni sem þyrfti að vera á varðbergi gagnvart.

Starfsmaður njóti vafans

Dögg Pálsdóttir lögfræðingur Læknafélags Íslands var einn frummælenda á málþinginu og sagði meðal annars:

„Málþing þetta er sprottið af þeirri staðreynd að á síðasta ári sýktist heilbrigðisstarfsmaður, læknir, af lifrarbólgu C án þess að nokkur önnur skýring sé á þeirri sýkingu nema að hann hafi smitast í aðgerð, en læknirinn er skurðlæknir. Landspítali, atvinnurekandi læknisins, telur að um slíka sýkingu hafi verið að ræða þó ekki hafi tekist að finna hvaða sjúklingur sem læknirinn skar hafi verið smitberinn. Landspítali greiddi lækninum laun meðan á meðferð hans stóð. Sem betur fer náði læknirinn fullum bata. Eftir stendur lögfræðilegur ágreiningur milli spítalans og Sjúkratrygginga Íslands (SÍ), sem annast framkvæmd slysatrygginga almannatrygginga, um það hvort smit læknisins falli undir kafla laganna um slysatryggingar. SÍ hafnaði strax bótaskyldu og taldi ósannað að um smit í vinnu hafi verið um að ræða, bæði væri slysatburðurinn óþekktur sem og smitleiðin. Landspítali hefur ákveðið að láta á þetta reyna og kærði ákvörðun SÍ til úrskurðarnefndar almannatrygginga.“

Kjarninn í málflutningi Landspítala á máli læknisins gegn SÍ er að hann fái að njóta vafans.

„Af greinargerð SÍ til úrskurðarnefndar almannatrygginga er eftirfarandi ljóst: SÍ heldur því fram að ekkert megi vera óljóst varðandi slys til að það geti fallið undir ákvæði laga um almannatryggingar. Landspítali bendir á hinn bóginn á að úrskurðarnefnd almannatrygginga hafi í fjölmörgum úrskurðum sínum bent á það að félagslegt eðli og tilgangur almannatryggingalöggjafar geti leitt til þess að slakað verði á sönnunarkröfum. Landspítali telur að horfa beri til sérstakra sjónarmiða varðandi heilbrigðisstarfsmenn. Þeir leggja sig í hættu þegar þeir sinna sumum hópum sjúklinga og þeir geta ekki skorast undan að sinna þeim.Taka verði tillit til þessara sérstöku kringumstæðna þegar slysahugtakið er túlkað í þeirra tilviki. Atvik þegar heilbrigðisstarfsmaður smitast geta ekki alltaf verið jafn skýr og þegar annars konar slys verða.“

Dögg benti ennfremur á að almannatryggingalöggjöfin leggi þá skyldu á herðar ráðherra að setja reglugerð um hvaða atvinnusjúkdómar skuli teljast bótaskyldir. „Þessi reglugerð hefur ekki verið sett,“ sagði Dögg og kvað óeðlilegt að tjónþoli beri hallann af því að stjórnvöld hafa ekki sinnt skýrum lagafyrirmælum um setningu reglugerða. Jafnframt liggi fyrir að Vinnueftirlitið hafi birt lista yfir atvinnusjúkdóma sem það óskar eftir að séu tilkynntir. Listinn er byggður á Evrópulista yfir atvinnusjúkdóma. Meðal atvinnusjúkdóma sem þar eru tilgreindir er lifrarbólga C. Ekki verði hjá því komist að hafa hliðsjón af listanum úr því að stjórnvöld hafa ekki sett þá reglugerð sem almannatryggingalöggjöfin býður.

Fjölgun HIV-smitaðra

Bryndís Sigurðardóttir rakti helstu nýjungar í meðferð við HIV sem er einn af þeim sjúkdómum sem heilbrigðisstarfsmenn geta átt á hættu að smitast af við stunguslys. Hún rakti sögu lyfjameðferðar við HIV og helstu kosti og galla þeirra lyfja sem komið hafa frá því fyrsti HIV-sjúklingurinn var greindur árið 1983. Nú er svo komið að lyfjameðferð skilar góðum árangri en enginn skyldi þó ætla að fundin sé lækning við sjúkdómnum þar sem lyfjameðferðin er dýr, flókin og skerðir lífsgæði sjúklings ávallt til muna. Hér á landi smitast árlega 8-12 manns og seinni árin hafa þeir komið úr hópi gagnkynhneigðra, en áður var mikill meirihluti þeirra er sýktust úr hópi samkynhneigðra karlmanna. Bryndís sagði að greinileg aukning hefði orðið á HIV-smiti undanfarin þrjú ár og því mikilvægt fyrir heilbrigðisyfirvöld að halda vöku sinni.

Stunguóhöpp eru slys

Kristinn Tómasson yfirlæknir Vinnueftirlits ríkisins fór yfir réttindi og skyldur vinnuveitenda og starfsmanna varðandi forvarnir og slysavarnir á vinnustað. Hann kvað vera ljóst að í þessum málum tækjust á vinnuverndarsjónarmið og persónuverndarsjónarmið sjúklinga. „Það er hins vegar rík og óumdeild skylda vinnuveitandans að stuðla að því að starfsmenn séu verndaðir gegn hvers konar heilsuvá eða heilsutjóni sem stafa kann af vinnu þeirra eða vinnuskilyrðum, eins og segir í lögum nr. 46/1980. Þá er einnig rík skylda hans að upplýsa um hættur þær sem starfmaður stendur frammi fyrir. Atvinnurekanda ber að grípa til forvarna og upplýsa. Starfsmanni ber að upplýsa og fylgja forvarnaráætlun. Í almannatryggingalögum segir: „Með slysi er átt við skyndilegan utanaðkomandi atburð sem veldur meiðslum á líkama þess sem tryggður er og gerist án vilja hans.“ Stunguóhöpp eru því ótvíræð slys, tilkynningaskyld ef þau valda alvarlegu heilsutjóni eða veikindaforföllum meir en degi til viðbótar við slysdag.“

Miklar framfarir í meðferð

Óttar M. Bergmann meltingarlæknir rakti helstu nýjungar í meðferð við lifrarbólgu B og C. Þrjár algengustu arfgerðir af lifrarbólgu C eru 1, 2 og 3. Líkur á lækningu við arfgerð 1  eru 55% en 80-85% við arfgerðum 2 og 3. „45% sýkinga á Íslandi eru arfgerð 1 en 55% eru arfgerðir 2 og 3. Framfarir í meðferð við lifrarbólgu C hafa verið miklar á undanförnum árum og má reikna með yfir 90% árangri í meðferð við arfgerð 2 og 3 frá og með árinu 2012 og 75% árangri við arfgerð 1. Af öllum þeim sem smitast af lifrarbólgu C má reikna með að 80% læknist í heildina, þar af  20% sjálfkrafa. Vonast er til þess að nálægt 100% læknist af arfgerð 2 og 3 og samtals munu því um allt að 90% sýktra eiga möguleika á lækningu af þeim sem sýkjast árið 2012 á Íslandi. Aðalatriðið er því að ná þeim sem sýkjast en sýking er einkennalaus þar til fylgikvillar skorpulifrar koma upp. Það er einfalt að ganga úr skugga um sýkingu með blóðprufu ef stunguslys er lykillinn.“

Óttar sagði að til að fyrirbyggja sýkingar af völdum lifrarbólgu B væri bólusetning besta vörnin. „Allir eiga að vera bólusettir og svörunin er um 95% hjá skurðlæknum. Það eru 90% líkur á að veiran hreinsist sjálfkrafa úr líkamanum og 10% líkur á krónískri sýkingu hjá körlum en 5% hjá konum. 90% líkur eru á að DNA verði neikvætt við meðferð á krónískri sýkingu en líkurnar á því að skurðlæknir verði að hætta að skera til frambúðar vegna sýkingar eru því aðeins 1%.“


Starfsmaður Landspítala gegnumlýsir óhreinan þvott til að ganga úr skugga um að ekki leynist í honum óhreinar nálar eða hnífar. Ljósmynd/Ásdís Elfarsdóttir Jelle