Umræða og fréttir

Börn og aldraðir þurfa (þola) oft minni skammta af lyfjum en þeir miðaldra. Hjá öldruðum er skýringin aðallega sú að brotthvarf lyfja úr líkamanum gengur hægar fyrir sig, lyfin safnast frekar fyrir og ná hærri styrk í blóði og millifrumuvökva. Úthreinsun lyfs í nýrum getur til dæmis minnkað um helming frá 40 til 80 ára aldurs. Svipaðar breytingar geta orðið, fyrir sum lyf, varðandi umbrotaferla og himnuflutning. Mikilvægt er að taka tillit til þessara þátta þannig að skammtar fyrir aldraða séu minni en fyrir þá miðaldra. Þetta hefur þó ekki skilað sér í lyfjaformum með lægri styrk fyrir aldraða nema í undantekningartilfellum. Hins vegar er talsvert af lyfjaformum sem eru sérstaklega sniðin að börnum og þörfum þeirra fyrir litla skammta.

Mest notaða svefnlyfið er zópiklón (Imovane, Zopiclone Actavis, Zopiklon Mylan) sem er á markaði í tveimur styrkleikum, 5 mg og 7,5 mg töflum. Í sérlyfjaskrártexta fyrir Imovane segir að hæfilegur skammtur fyrir aldraða sé 3,75 mg (hálf 7,5 mg tafla) og að meðferðin skuli ekki vara lengur en í 2-4 vikur. Vísbendingar eru um að 3,75 mg sé í mörgum tilfellum of stór skammtur og 2,5 mg væri nær lagi. Þrátt fyrir þetta er iðulega verið að ávísa miklu stærri skömmtum og í miklu lengri tíma handa öldruðum. Þetta getur beinlínis valdið heilsutjóni með minnisleysi, rugli og fleiri geðrænum vandamálum auk þess sem meðferðin eykur hættu á falli og beinbrotum.¹ Svipað má segja um fjölda annarra lyfja sem hafa slævandi áhrif á miðtaugakerfið. Ef trappa á niður skammta slævandi lyfja, eftir langvarandi notkun, þarf öfluga umgjörð og þolinmæði enda getur slíkt tekið 3-6 mánuði eða lengri tíma.

Í töflunni hér að neðan má sjá að notkun lyfja með áhrif á miðtaugakerfið er algeng meðal aldraðra.² Sem dæmi má nefna að yfir 30% karla og yfir 45% kvenna nota svefnlyf. Það ánægjulega er að notkun svefnlyfja og róandi- og kvíðastillandi -lyfja hefur farið minnkandi á undanförnum árum. Einnig má sjá að tæplega 20% karla og rúmlega 20% kvenna í þessum aldursflokki nota ópíóíða. Samkvæmt klíniskum leiðbeiningum eru örvandi lyf ekki ætluð sjúklingum eldri en 70 ára og sjá má af töflunni að þeir eru innan við 1% en fer þó hratt fjölgandi. Af töflunni má einnig sjá að notendum flogaveikilyfja í þessum aldursflokki hefur fjölgað á umræddu árabili og að rúmlega 20% karla og rúmlega 30% kvenna nota þunglyndislyf en notkun þess lyfjaflokks hefur lítið breyst á tímabilinu. Þessi notkun þunglyndislyfja er mikil en hafa ber í huga að lyfin eru ekki bara notuð við þunglyndi og eru t.d. oft góður kostur við langvinnum kvíða hjá öldruðum.

             

Af öllu þessu má sjá að notkun lyfja með áhrif á miðtaugakerfið er algeng meðal aldraðra og sumt kemur á óvart. Hafa ber þó í huga að sumir þessara einstaklinga notuðu lyfin einungis í stuttan tíma. Vélskömmtun getur verið þægileg og leyst ýmis vandamál en ekki má gleyma því að vélskömmtun getur stuðlað að óþarfri langtímanotkun lyfja. Annað vandamál með vélskömmtun er að ekki er hægt að ávísa hálfum töflum, sem getur stuðlað að of stórum skömmtum, sbr. Imovane hér að ofan. Mikil notkun slævandi lyfja er vandamál sem skerðir lífsgæði margra í hópi aldraðra og ofan á það bætist að oft eru notaðir óheppilega stórir skammtar. Fjölgeðlyfjameðferð er algengt vandamál meðal aldraðra og má þar nefna mörg svefn- og róandi lyf saman, marga ópíóíða saman eða blöndur þessara tveggja lyfjaflokka, sem er beinlínis hættulegt.

Að lokum má hvetja lækna til að nota lyfjagagnagrunninn sem mest og benda á Leiðbeiningar um góða starfshætti lækna við ávísun lyfja (landlaeknir.is/um-embaettid/greinar/grein/item31883/Leidbeiningar-um-goda-starfshaetti-laekna-vid-avisun-lyfja).

 

Heimildir 

 

1. Þórsdóttir G,  Benedikz E, Þorgeirsdóttir SÁ, Jóhannsson M. Auka ópíóíðar, róandi lyf, svefnlyf og prótónupumpuhemlar hættu á beinbrotum? Læknablaðið 2017; 103: 231-5. https://doi.org/10.17992/lbl.2017.05.136 PMid:28489008
2. Lyfjagagnagrunnur landlæknis.