Umræða og fréttir

Í New England Journal of Medicine þann 25. febrúar sl. er reifuð ný stefnumörkun Partner´s Health Care, en innan þeirra samsteypu eru nokkur af þekktustu háskólasjúkrahúsum Bandaríkjanna, er tekur til takmarkana á greiðslum til fastráðinna starfsmanna stofnananna fyrir setu í stjórnum fyrirtækja á sviði lyfja og lífefnafræði og/eða hafa viðskipti við stofnanir innan samsteypunnar. Í yfirlýsingu Partners segir að greiðsla til viðkomandi verði að vera í samræmi við akademískt hlutverk hans/hennar og megi ekki fara yfir 5000 dollara fyrir hvern fundardag. Það er reyndar dágóð upphæð á núverandi gengi íslensku krónunnar, 645.000 krónur. Fari upphæðin yfir þessi mörk skal viðkomandi beina því til góðgerðastarfsemi sem ekki tengist neinni stofnun innan Partners. Í bandarískum fjölmiðlum var nýverið upplýst að greiðslur til einstaklinga er gegndu bæði föstum stöðum innan stofnana Partners og stjórnarformennsku í fyrirtækjum sem selja lyf eða lækningatæki, fóru í mörgum tilfellum yfir 200.000 dollara á ári. Það samsvarar nærri 26 milljónum íslenskra króna.

Eflaust kemur það ekki á óvart að í kjölfar þessara upplýsinga skuli hafa verið spurt hvort ekki væri um hagsmunaárekstur að ræða þegar viðkomandi fer með ákvörðunarvald um innkaup og/eða viðskipti fyrir hönd sinnar háskólastofnunar samhliða því að gegna stjórnarmennsku í lyfja- eða lækningatækjafyrirtæki. Svarið liggur eiginlega í augum uppi. Greinarhöfundur NEJM sér bæði kost og löst við tengsl af þessu tagi og bendir á hvenær hagsmunir beggja fari stundum ágætlega saman en jafnframt hvar þeir geti rekist á.

Skoðum fyrst kostina. „Náin samvinna vísindasamfélagsins og iðnaðar hefur stuðlað að þróun margra nýrra lyfja. Þarna fara grundvallarhagsmunir saman. Almenningur sækist eftir áhrifaríkum nýjum meðferðum, vísindasamfélagið vill þróa grunnuppgötvanir yfir í meðferð og iðnaðurinn vill þróa nýjar vörur. Yfirlýsing Partners bendir á að bæði vísindasamfélagið og iðnaðurinn geti hagnast á því að leiðandi vísindamenn sitji í stjórnum fyrirtækjanna. Fyrirtækin njóta þekkingar leiðandi vísindamanna innan læknisfræðinnar og fræðast um hvert grunnrannsóknir í læknisfræðinni stefni. Vísindamennirnir læra nýjustu aðferðir við að skipuleggja rannsóknarteymi eða hvernig stjórna á stórum, flóknum stofnunum, og tengslamyndun þeirra við aðra stjórnarmeðlimi getur aflað fjár til rannsókna.“

Á hinn bóginn: „Markmið akademískrar heilbrigðisstofnunar getur beinst í aðra átt en markmið hagnaðarsækins heilbrigðisfyrirtækis. Þar sem stefna hins fyrrnefnda beinist fyrst og fremst að því að dýpka skilning okkar á heilbrigði og sjúkdómum og veita hágæðaþjónustu þurfa fyrirtækin að þróa nýjar vörur með hagnað í huga; lokamarkmið hins fyrrnefnda er að bæta lýðheilsu, en hagnaðarsækin fyrirtæki beina kröftum sínum eingöngu að lýðheilsu ef það eykur hagnað, bætir orðstír eða fellur að góðgerðaáætlunum þeirra.

Misvísun þessara markmiða ýtir undir áhyggjur af afleiðingum þess að vísindamenn háskólasamfélagsins þiggi óeðlilega háar greiðslur – áhyggjur sem hvatti til stefnu Partners – og einnig að beina athyglinni að ábyrgð vísindamannanna og forstjóranna. Forstjóri hagnaðarsækins fyrirtækis ber fyrst og fremst ábyrgð gagnvart fyrirtækinu, eigendum þess eða hluthöfum, við að auka hagnað þess. Rektor eða deildarforseti háskólastofnunar ber ábyrgð á því að fylgja eftir markmiðum stofnunarinnar.

Við ákveðnar aðstæður getur ábyrgðin verið ósættanleg. Ef fyrirtæki fjármagnar samstarfsverkefni við háskólastofnun er forstjóranum skylt að halda fram hagsmunum fyrirtækisins með því að stýra vísindaáætluninni og leggja áherslu á vöruþróun. Stjórnanda háskólastofnunarinnar, sem hefur það markmið að efla grunnrannsóknir, ætti að vilja að vísindamennirnir stýrðu áætluninni. Á sama hátt, ef fyrirtæki þróar alþjóðlegt verkefni í hráefnasnauðu landi, ætti forstjórinn að leggja áherslu á opnun nýrra markaða og letja þróun bóluefna og lyfja sem skila ekki hagnaði. Háskólastofnun getur hins vegar haft þá stefnu að draga úr sjúkdómum á heimsvísu og minnka félagslegar orsakir lélegrar lýðheilsu – til dæmis með smálánum. Við slíkar aðstæður getur forstjórinn sem gætir hagsmuna fyrirtækis síns dregið úr mikilvægum markmiðum háskólastofnunarinnar, og öfugt, og heiðarleg manneskja getur hugsanlega ekki þjónað báðum herrum. Slíkur árekstur hagsmuna getur orðið sérlega alvarlegur ef stjórnandi háskólastofnunarinnar hefur mikla fjárhagslega hagsmuni af því að sitja áfram í stjórn fyrirtækisins.

Áhrif slíkrar togstreitu geta verið ólík innan stofnunar og fyrirtækis. Ef háskólamenn sem sitja í stjórn fyrirtækis setja hagsmuni stofnunar sinnar ofar hagsmunum fyrirtækisins við ákvörðunartöku hafa aðrir stjórnarmeðlimir líklega meirihluta atkvæða og geta þannig gætt hagsmuna fyrirtækisins. Á hinn bóginn við stjórnun háskólastofnana hafa leiðtogar þeirra mikil áhrif og persónuleg völd. Ef ákvarðanir þeirra á þeim vettvangi eru litaðar hagsmunum fyrirtækisins sem þeir eiga sæti i stjórn – hugsanlega ómeðvituð áhrif – er mögulegt að jafnvægis sé ekki gætt.“

Höfundur greinarinnar hvetur læknasamfélagið til að ganga á undan með setningu reglna og viðmiða í samskiptum og tengslum milli akademíunnar og iðnaðarins í stað þess að bregðast eingöngu við regluverki settu af opinberum yfirvöldum. Hann vekur athygli á því að almenningur beri umtalsvert traust til læknastéttarinnar um að setja hagsmuni sjúklings ofar sínum eigin eða þriðja aðila. „Til að viðhalda þessu trausti ættu háskóla- og vísindastofnanir að eiga forystu um lausn hagsmunaárekstra í læknisfræði fremur en bregðast eingöngu við regluverki stjórnvalda eða neikvæðri umfjöllun um vandræðamál.“

 

http://content.nejm.org/cgi/content/full/362/8/669