Fræðigrein

Á síðastliðnum áratug hefur margt áhugavert efni birst í Læknablaðinu. En hvað stendur upp úr og hvað hefur áhrif á framtíð okkar, bæði til lengri og skemmri tíma? Réttmætt gæti ver­ið að draga fram umfjöllun blaðsins um jafnréttismál. Þó nokkuð hefur verið fjallað um jafnréttismál innan læknastéttarinnar á þessum áratug í Læknablaðinu, bæði með viðtölum við konur í læknastétt og greint frá stofnun Félags kvenna í læknastétt. Kannski má telja til framfara í jafnréttismálum að tvær konur voru beðnar að gefa álit á hvað væri markverðast á tveimur áratugum síðastliðinna 90 ára í sögu Læknablaðsins, áratugnum 1925-1934 og þeim síðasta, 1995-2004. Fyrir hina sjö áratugina voru karlar kallaðir til. Jafnréttismálin varða okkur öll og það eru hagsmunir okkar allra að hafa fulltrúa beggja kynja á öllum sviðum læknisfræðinnar.

Sú grein sem ég ætla að staldra við er grein Hólmfríðar Þorgeirsdóttur og félaga: ?Þróun ofþyngdar og offitu meðal 45-64 ára Reykvíkinga á árunum 1975-1994? sem birtist í Læknablaðinu árið 2001 (1). Þar koma fram ógnvekjandi tölur um heilsuvá framtíðarinnar; ofþyngd og offitu. Á tímabilinu tvöfaldaðist fjöldi fólks með offitu (þyngdarstuðull >30 kg/cm2). Í aldurshópnum 55-64 ára reyndust 70% karla og kvenna vera með ofþyngd (þyngdarstuðull >25<30 kg/cm2) eða með offitu. Fylgikvillar ofþyngdar og offitu eru okkur öllum kunn; háþrýstingur, sykursýki, óhagstæð samsetning blóðfitu, hjartasjúkdómar, aukin tíðni margra tegunda krabbameina, einkenni vegna álags á stoðkerfi, heilablæðingar, gallsteinar, þvag­sýru­gigt, kæfisvefn, blæðingartruflanir kvenna, minnkuð frjósemi kvenna, þunglyndi, félagsleg vandamál, félagsleg einangrun og er þetta þó ekki tæmandi listi. Ennfremur er áhyggjuefni að það er ekki aðeins eldri kynslóðin sem þyngist því börnin okkar eru líka að þyngjast. Árið 1998 voru 20% stúlkna og 18% drengja of þung eða of feit samanborið við 3% og 0,7% árið 1938 (2). Í langflestum tilfellum fylgir ofþyngdarvandinn barninu áfram til fullorðinsára. Þegar kemur að meðgöngu eykst tíðni fylgikvilla í beinu samhengi við ofþyngdina, með hærri tíðni háþrýstings og meðgöngueitrunar, meðgöngusykursýki, aukins fjölda inngripa í fæðingu, aukinni tíðni sýkinga, of þungum börnum og auknar líkur eru á andvana fæðingu. Það sem færri þekkja er hin aukna tíðni fósturgalla hjá konum sem eru of þungar eða of feitar, en það á við um galla í miðtaugakerfi (heilaleysi, klofinn hryggur), hjartagalla, naflastrengshauls (omphalocele) og samsetta galla í mörgum líffærakerfum fósturs (3). Skýringin er enn óþekkt en því hefur verið velt upp að efnaskipti þessara kvenna séu óeðlileg, sérstaklega að blóðsykur og blóðþéttni insúlíns séu of há í byrjun meðgöngu, þrátt fyrir að ekki sé um augljósa sykursýki að ræða. Í einhverjum tilfellum er áður óþekkt undirliggjandi sykursýki til staðar og meðal kvenna með insúlínháða sykursýki er aukin tíðni fósturgalla vel þekkt. Fæðuval þessara kvenna getur verið lélegt og jafnvel um næringarskort að ræða þrátt fyrir ofþyngdina. Einnig hefur verið leitt líkum að því að þörf fólasíns hjá of þungum/feitum konum sé meiri en almennt gerist, en fólasín er nauðsynlegt við myndun miðtaugakerfis fósturs. Tengsl fólasínskorts við aukna tíðni galla í miðtaugakerfi fósturs hefur lengi verið þekkt. Ef til vill er einnig aukin þörf annarra næringar- og/eða bætiefna hjá of þungum/feitum konum. Of þungar konur eru líklegri til að eiga börn með háa fæðingarþyngd og þau börn verða oftar of þung á unglingsaldri samanborið við þau sem eru með fæðingarþyngd innan eðlilegra marka (4). Um fjórðungur barna kvenna sem eru of þungar á fyrsta þriðjungi meðgöngu verða of þung við fjögurra ára aldur samanborið við 9% ef móðirin er í kjörþyngd á sama tíma (5). Af ofangreindu er ljóst að vítahringur hefur skapast þar sem of þung börn verða að of þungum unglingum og síðar of þungum fullorðnum einstaklingum sem aftur eignast of þung börn!

Í grein Hólmfríðar og félaga er vakin athygli á stærsta heilbrigðisvanda þjóðarinnar. Sjúkdómar og heilsufarsvandamál sem eru til komin vegna offitu eiga eftir að þenja út heilbrigðiskerfið og valda gífurlegum kostnaði og ótímabærum dauðsföllum ef ekkert verður að gert. Engar einfaldar lausnir eru í sjónmáli. Þó svo að allir fullorðnir viti að uppskriftin að kjörþyngd er hóflegt mataræði og reglubundin hreyfing þá er erfitt að fylgja þeirri forskrift þegar ofgnótt framboðs er af ódýrri, óhollri matvöru og sjónvarpssófinn freistar meira en göngutúr í íslensku slagviðri. Að mínu mati er nauðsynlegt að hefja forvarnir hjá börnum strax á leikskóla­aldri, með fræðslu um næringu og nauðsyn daglegrar hreyfingar. Á skólaaldri þarf að bæta við markvissri kennslu í næringarfræði og hafa daglega fjölbreytta hreyfingu á stundaskrá allra barna. Ennfremur geta stjórnvöld haft áhrif á neyslu einstakra matvæla með sköttum eins og margoft hefur verið bent á. Með slíkum aðgerðum má ef til vill eygja von um að rjúfa þennan vítahring sem þjóðin er komin í með stigvaxandi offituvanda. Höfum hugfast að við lifum ekki til að borða heldur borðum til að lifa!