Ágrip
Tímabundið eftirlit með nýburum hjá foreldrum utan Vökudeildar
Agnes Stefánsdóttir1, Þórður Þórkelson2, Sigríður María Atladóttir2, Snorri Freyr Donaldsson2, Stefán Orri Ragnarsson3, Guðrún Stefánsdóttir2, Birna Gerður Jónsdóttir4, María Guðrún Þórisdóttir5 og Óli Hilmar Ólason2
1Læknadeild Háskóla Íslands, 2Barnaspítala Hringsins, 3Karolinska-sjúkrahúsinu Stokkhólmi, 4Kvennadeild Landspítala, 5Meðgöngu -og sængurlegudeild
Inngangur: Vaxandi áhersla hefur verið lögð á að aðskilja ekki foreldra og nýfætt barn þeirra nema nauðsyn beri til. Því var síðla árs 2017 gefið út verklag um tímabundið eftirlit með nýburum hjá foreldrum utan Vökudeildar, í stað þess að taka þau á Vökudeild til eftirlits eins og áður tíðkaðist. Þar er m.a. gert ráð fyrir eftirliti með stöðugri mælingu súrefnismettunar í hægri hendi og fæti.
Markmið: Megintilgangur rannsóknarinnar var að kanna hvort verklagið hafi fækkað þeim börnum sem tekin voru frá foreldrum til eftirlits á Vökudeild. Annar tilgangur var að meta öryggi verklagsins.
Efniviður og aðferðir: Afturskyggn rannsókn á nýburum sem fóru í tímabundið eftirlit á Vökudeild eða fjareftirlit árin 2017 eða 2022. Upplýsinga var aflað úr sjúkraskrám barnanna og mæðra þeirra. Tölfræðiúrvinnslan var lýsandi auk þess sem samanburður var gerður á rannsóknartímabilunum tveimur með kí-kvaðratprófi, Fishersprófi og t-prófi. Tölfræðileg marktækni miðast við p-gildi <0,05.
Niðurstöður: Rannsóknarhópurinn samanstóð af 232 börnum, 116 á hvoru rannsóknartímabili. Árið 2017 fóru 16 börn (13,8%) í fjareftirlit en 53 (45,7%) árið 2022, p <0.001. Í heildina lögðust inn á Vökudeild 17 börn (7,3%) í kjölfar fjareftirlits en 59 börn (25,4%) í kjölfar eftirlits á Vökudeild. Marktæk aukning var milli ára á börnum sem lögðust inn í kjölfar fjareftirlits, p<0.05. Meðal barnanna sem lögðust inn á Vökudeild í kjölfar fjareftirlits fóru 35% á sýklalyfjameðferð, 23% þurftu á súrefnisgjöf að halda, 6% fór á CPAP og ekkert barn fór í öndunarvél. Ekkert barnanna sem fylgst var með hjá foreldrum utan Vökudeildar varð alvarlega veikt.
Ályktanir: Marktæk aukning hefur orðið á fjölda nýbura sem fylgst er með tímabundið hjá foreldrum utan Vökudeildar á undanförnum árum. Einnig mátti sjá marktæka aukningu milli ára á þeim börnum sem lögðust inn á Vökudeild í kjölfar fjareftirlits sem gæti bent til þess að veikari börn hafi verið að fara í fjareftirlit á seinna tímabilinu vegna meiri reynslu starfsfólks og betri tækjabúnaðar. Öryggi barna sem fylgst var með utan Vökudeildar virðist ekki minna en þeirra sem fylgst var með á Vökudeild, en rannsaka þyrfti lengra tímabil til að skera úr um það með vissu.
Geðheilsuvernd á meðgöngu
þversniðsrannsókn á skimun, viðhorfum og áskorunum ljósmæðra
Arndís Mogensen1 Valgerður Lísa Sigurðardóttir2 Sigríður Sía Jónsdóttir3
1,2Hjúkrunar og ljósmóðurfræðideild Háskóla Íslands, 1,2kvennadeild Landspítala, 3hjúkrunarfræðideild Háskólanum á Akureyri
Inngangur: Árið 2017 birti Þróunarmiðstöð íslenskrar heilsugæslu leiðbeiningar um skimun fyrir geðheilsuvanda í meðgönguvernd og hófu ljósmæður á Íslandi formlega skimun. Þessi rannsókn er sú fyrsta sinnar tegundar á Íslandi þar sem viðhorf og þekking ljósmæðra á skimun fyrir geðheilsuvanda og á geðheilsuvernd fyrir þungaðar konur er skoðuð.
Markmið: Að meta, hvort og með hvaða hætti ljósmæður/ljósmæðranemar skima fyrir geðheilsuvanda á meðgöngu, að kanna viðhorf ljósmæðra/nema til geðheilsuvanda og skoða hvort hindranir standi í vegi fyrir skimun. Auk þessa að kanna hvort ljósmæður/nemar teldu færni sína og þekkingu í skimun og geðheilsuvernd vera nægjanlega eða hvort þær hefðu þörf fyrir aukna þekkingu og þjálfun í geðheilsuvernd.
Aðferðir: Um lýsandi þversniðsrannsókn var að ræða, spurningalisti var sendur út á allar ljósmæður sem sinna meðgönguvernd á Íslandi, n= 90 talsins og alla ljósmæðranema í námi vorið 2023, n=27. Notast var við lýsandi tölfræði og fylgnipróf Spearman rho til að kanna fylgni á milli bakgrunnsbreyta og útkomubreyta.
Niðurstöður: 59% ljósmæðra sem sinna meðgönguvernd á Íslandi tóku þátt en engir nemar svöruðu. Ljósmæður töldu sig hafa hæfni og færni til að framkvæma flesta þætti skimunar. Þær upplifðu ýmsar hindranir þegar að skimun kom og töldu sig skorta þekkingu og þjálfun í flestum þáttum er snúa að geðheilsuvernd. Yngri ljósmæður og þær með styttri starfsaldur upplifðu frekar hindranir.
Ályktanir: Út frá niðurstöðum má álykta að þrátt fyrir að ljósmæður telji sig búa yfir færni til að framkvæma skimun fyrir geðheilsuvanda á meðgöngu virðast hindranir vera til staðar, sérstaklega hjá þeim sem yngri eru og hafa styttri starfsaldur. Mikilvægt er að efla þekkingu og færni ljósmæðra hérlendis í geðheilsuvernd á meðgöngu með símenntun og þjálfun.
Kítósan afleiður auka mótefnasvar eftir bólusetningu gegn pneumókokkum í nýburamúsum
Auður A. Aradóttir Pind2, Brynjar Halldórsson2, Poorya Foroutan Pajoohian1,2, Sankar Rathinam3, Már Másson3, Stefanía P. Bjarnarson1,2, Ingileif Jónsdóttir1,2
1Læknadeild Háskóla Íslands, 2ónæmisfræðideild Landspítala, 3lyfjafræðideild Háskóla Íslands
Inngangur: Mótefnasvörun ungviðis við bólusetningum er bæði lág og skammlíf en bæta má svörun með notkun ónæmisglæða. Kítósan er línuleg fjölsykra sem hægt er að framleiða með afasetýleringu kítíns, sem finnst í rækju- og krabbaskeljum. Greint hefur verið frá ónæmisglæðandi eiginleikum kítósans og afleiða þess, þó áhrifin hafi ekki verið mikið rannsökuð í ungviði. Einnig skortir oft nákvæma lýsingu á uppbyggingu efnanna, mólþunga og gráðu afasetýleringar svo ómögulegt er að endurtaka slíkar rannsóknir.
Markmið: Markmið rannsóknarinnar var að kanna ónæmisglæðandi áhrif nokkurra kítósan afleiða í nýburamúsalíkani og ákvarða hvaða byggingareiginleikar kítósans eru mikilvægir fyrir ónæmisglæðandi áhrif.
Aðferðir: 7 daga gamlar mýs voru bólusettar með próteintengdu fjölsykrubóluefni gegn pneumókokkum (Pn1-CRM197, 2 µg/mús) með eða án þriggja ólíkra kítósanafleiða (TMC; trímethýlkítósan, kítósan-HCl salt eða TM-3623) í tveimur styrkjum (50 µg/mús og 200 µg/mús). IgG mótefni sértæk fyrir Pn1 í hjúp pneumokokka voru mæld 14 og 28 dögum eftir bólusetningu með ELISA aðferð.
Niðurstöður: Mótefnasvörun músa sem voru eingöngu bólusettar með Pn1-CRM197 eða Pn1-CRM197 ásamt kítósan-HCl salti var lág. Marktæk hækkun var á mótefnasvari í músum sem voru bólusettar með Pn1-CRM197+TM-3623 (200 µg/mús) og Pn1-CRM197+TMC (50 og 200 µg/mús) 14 og 28 dögum eftir bólusetningu samanborið við mýs sem eingöngu fengu Pn1-CRM197 bóluefnið.
Ályktun: Ofangreind rannsókn var fyrsta skref í röð rannsókna til ákvörðunar á því hvaða byggingareiginleikar kítósans eru mikilvægir fyrir ónæmisglæðandi áhrif þess. Niðurstöðurnar benda til þess að TMC búi yfir góðum ónæmisglæðandi eiginleikum sem efla ónæmissvör við bólusetningum gegn pneumókokkum í ungviði.
Eru tengsl á milli útsetningar fyrir sýklalyfjum snemma á ævinni og sýkinga síðar í barnæsku?
Birta Bæringsdóttir1,2, Ásgeir Haraldsson1,2, Valtýr Thors1,2.
1Læknadeild Háskóla Íslands, 2Barnaspítala Hringsins, Landspítala
birtaba@landspitali.is
Inngangur: Sýklalyf eru ein merkasta uppgötvun læknisfræðinnar og hefur notkun þeirra bjargað milljónum mannslífa. Hinsvegar, þá geta sýklalyf raskað þarmaflóru ungra barna og mögulega haft áhrif á heilsu þeirra síðar á ævinni.
Markmið: Kanna hvort tengsl séu á milli útsetningar fyrir sýklalyfjum snemma á ævinni og sýkinga, sýklalyfjaávísana og astma síðar í barnæsku.
Aðferðir: Rannsóknin er lýðgrunduð ferilrannsókn sem tók til fullburða barna fæddra á Íslandi frá 2010 til 2019 og var þeim fylgt eftir í 2-11 ár. Þýðinu var skipt upp í fjóra hópa á grunni sýklalyfjaútsetningar snemma á ævinni; I: Börn fædd með valkeisaraskurði, II: Börn fædd um leggöng og móðir fékk sýklalyf í fæðingu, III: Börn fædd um leggöng og fengu sýklalyf á fyrstu viku ævinnar í að minnsta kosti 48 klukkstundir og IV: Börn fædd um leggöng og voru ekki útsett fyrir neinum sýklalyfjum upp að sex mánaða aldri. Nýgengihlutfall (Incidence rate ratio, IRR) fyrir sýkingar (Greiningar úr gagnagrunni landlæknis) og sýklalyfjaávísanir sem og gagnlíkindahlutfall (Odds ratio, OR) fyrir astma seinna í barnæsku var reiknað fyrir hvern hóp.
Niðurstöður: Alls fæddust 43.600 börn á Íslandi frá 2010 til 2019. Í rannsókninni voru 22.393 börn. Í hópi I voru 1.496 börn, í hópi II voru 3.413 börn, í hópi III voru 356 börn og í hópi IV voru 17.128 börn. Í öllum hópum með útsetningu fyrir sýklalyfjum (Hópum I, II og III), fengu börnin marktækt fleiri sýkingar og sýklalyfjaávísanir (20-100% aukin áhætta) og var áhættan mest hjá börnum sem voru sjálf meðhöndluð með sýklalyfjum. Ennfremur voru marktækt fleiri astmagreiningar hjá börnum útsettum fyrir sýklalyfjum samanborið við viðmiðunarhóp (OR: 1,27-1.91, p<0,05).
Ályktanir: Í þessari ferilrannsókn fengu börn sem voru útsett fyrir sýklalyfjum snemma á ævinni fleiri sýkingar og þurftu oftar sýklalyf seinna í barnæsku heldur en börn sem ekki voru útsett. Astmagreiningar voru einnig marktækt algengari hjá börnum með útsetningu fyrir sýklalyfjum snemma á ævinni og voru þessi áhrif greinilegust eftir átta ára aldur. Þessi mögulegu síðkomnu áhrif sýklalyfjanotkunar, sem hugsanlega tengjast röskun á þarmaflórunni, virðast skipta máli fyrir heilsu barna. Þessar niðurstöður ættu að hvetja heilbrigðisstarfsfólk til þess að forðast óþarfa sýklalyfjanotkun ungra barna.
Bráð slagmeðferð á Landspítala – hvar stöndum við og hvert stefnum við?
Björn Logi Þórarinsson1 læknir, Marianne Klinke1,2 hjúkrunarfræðingur, Ólafur Árni Sveinsson1,3 læknir
1Taugalækningadeild Landspítala, 2hjúkrunar- og ljósmóðurfræðideild Háskóla Íslands, 3læknadeild Háskóla Ísland
bjornlth@landspitali.is
Inngangur: Framfarir í meðferð og þjónustu hafa dregið úr þungri byrði slagsjúkdóma, þar á meðal sérhæfðar slageiningar, segaleysandi meðferð í bláæð og segabrottnám við blóðþurrðarslagi ásamt skjótri og markvissri lækkun blóðþrýstings við heilablæðingar.
Markmið: Þessi rannsókn skoðar gæði bráðrar slagmeðferðar á Landspítala.
Aðferðir: Um er að ræða afturvirka þversniðsrannsókn þar sem einstaklingar með slag sem leituðu bráðrar meðferðar á Landspítala árið 2022 er lýst og gæði bráðameðferðar er metin með gæðavísum og borin saman við erlend viðmið.
Niðurstöður: Á árinu 2022 voru 337 tilfelli blóðþurrðarslags og 71 heilablæðinga meðhöndluð á Landspítala. Meðalaldur var 70,7 ár (SD: 14,4). Í 72,6% tilfella voru sex klukkustundir eða styttra frá klínísku upphafi að komu á Landspítala. Formlegt mat á einkennum með NIHSS var skráð hjá 29,8% og 24,3% fengu TS mynd af heila innan 15 mínútna. Enduropnunarmeðferð var veitt í 17,8% blóðþurrðarslaga. Miðgildi tíma frá komu til segaleysandi lyfjagjafar var 31 mínútur og til upphafs segabrottnáms 93 mínútur. Góð enduropnun (mTICI 2b-3) náðist í 69% segabrottnáma. Af öllum heilablæðingum höfðu 57,9% skráð fyrirmæli um slagbilsblóðþrýstingsmarkmið (36,0% <160 mmHg og 17,2% <140 mmHg). Alls 19,7% heilablæðinga tengdust blóðþynningu, þar af fengu 66,7% viðsnúningsmeðferð. 67,0% tilfella blóðþurrðarslaga og 57,7% heilablæðinga lögðust inn á taugalækningadeild. Miðgildi tíma að innlögn var 7,82 klukkustundir; 19,6% blóðþurrðarslaga var vísað í TIA/slag göngudeild.
Ályktanir: Landspítali náði gæðaviðmiðum varðandi fjölda segabrottnámsmeðferða, næstum hvað hraða segaleysandi meðferðar varðar en á öðrum sviðum er rými til úrbóta. Niðurstöðurnar má nota til að styðja við frekari eflingu bráðrar slagmeðferðar á Íslandi og sem grundvöll stefnumótunar.
Notkun leisers á Landspítala við aðgerðir á endaþarmi
Björn Vilhelm Ólafsson1, 2, Elsa Björk Valsdóttir1, 2
1Læknadeild Háskóla Íslands, 2Landsspítala
Inngangur: Árið 2017 var byrjað á Landspítala (LSH) að meðhöndla ýmsa góðkynja sjúkdóma í endaþarmi með leisermeðferð. Aðferðin er nýjasta viðbótin við meðferð á fistlum, tvíburabróður og gyllinæð, með minniháttar inngripi hjá sjúklingum með oft þrálát vandamál þar sem hefðbundin meðferð getur valdið varanlegum skaða. Gagnsemi þessara meðferða er enn umdeild innan fræðasviðsins.
Markmið: Að meta tíðni, fylgikvilla og árangur leiseraðgerðar á LSH hjá sjúklingum með góðkynjasjúkdóma í endaþarmi.
Aðferðir: Með leyfi siðanefnar var gerð leit í sjúkraskám að öllum með greiningu á gyllinæð, tvíburabróður eða fistli og fóru í leiseraðgerð á árunum 2017-2023. Sjúkraskrár voru yfirfarnar til að finna nánari lýsingar á aðdraganda og afdrifum sjúklinga. Endapunktar voru fullgróið sár, endurkomur, fylgikvillar og enduraðgerðir.
Niðurstöður: Á rannsóknartímabilinu undirgengust 62 einstaklingar 80 leiseraðgerðir á góðkynjasjúkdómum við endaþarm, þar af 42 (68%) karlar og 20 (32%) konur. Aldursbilið var frá 17 til 80 ára. Algengast var að gera leiseraðgerð á fistlum 52 (65%), næst tvíburabróður 25 (31%) og svo gyllinæð þrjár (4%). Flestar aðgerðir voru gerðar á einum fistli eða tvíburabróður alls 47 aðgerðir. 57 undirgengust frumaðgerð á LSH og var gróandi 38% í fyrstu komu eftir fistilaðgerð og eftir aðgerð á tvíburabróður 45%. Endurkoma var 68% eftir fistilaðgerð en 50% eftir aðgerð á tvíburabróður. Fylgikvillar sáust í 32% tilfella, þar sem algengast var að vera með verki dagana eftir aðgerð. Engar varanlegar aukaverkanir greindust ekki. Eftir fistilaðgerð voru gerðar 18 enduraðgerðir og 5 eftir aðgerð á tvíburabróður. Alls fóru 8 (13%) í fistiluppskurð (e. fistulotomy) eftir leiseraðgerð.
Ályktanir: Rannsóknin bendir til þess að notkun leisers við meðhöndlun góðkynja sjúkdóma í endaþarmi á LSH sé áhættulítið inngrip sem ýtir undir gróanda. Aðgerðirnar voru algengari á fyrri hluta ævinnar og nokkuð er um endurkomur og enduraðgerðir. Þörf er á lengra eftirliti til að meta langtíma árangur eftir fistilaðgerðir.
Einstaklingsmiðuð samráðsmeðferð mótefnagjafa með stuðningi IgXpert á Landspítala
Elín Ósk Björnsdóttir1,2, Hrefna Jónsdóttir2, Þórunn Marsilía Lárusdóttir2, Sigurveig Þ. Sigurðardóttir2,3, Sólrún Melkorka Maggadóttir2, Dóra Lúðvíksdóttir4, Unnur Steina Björnsdóttir3, Guðmundur Ragnar Einarsson5, og Björn Rúnar Lúðvíksson1,2
1Læknadeild Háskóla Íslands. 2ónæmisfræðideild Landspítala. 3göngudeild ofnæmis- og ónæmissjúkdóma Landspítala. 4lungnadeild Landspítala. 5Vefgerðin ehf
Inngangur: Aukning hefur orðið á notkun mótefnagjafa á Íslandi á síðustu árum, þá sérstaklega á meðferð undir húð. Samkvæmt klínískum leiðbeiningum um notkun mótefna í æð eða undir húð í ónæmislækningum er klínísk útkoma metin með virkni- og lífsgæðamati á 6 mánaða fresti.
Markmið: Meta notkun árangursmats og klíníska stuðningskerfisins IgXperts á mótefnameðferð vegna undirliggjandi mótefnaskorts á Landspítala 2019–2024.
Aðferðir: Afturskyggn rannsókn á tímabilinu 01.01.2019–31.12.2024 á sjúklingum á mótefnameðferð samkvæmt leyfi Lyfjanefndar Landspítalans og þýði framskyggnu rannsóknarinnar eru fyrrgreindir sjúklingar sem hafa veitt upplýst samþykki.
Niðurstöður: Á tímabilinu voru sendar 4089 umsóknir (98% samþykktar) til Lyfjanefndar af 117 læknum. 967 sjúklingar (1-95 ára) fengu samþykki og 65% þeirra höfðu ekki fengið mótefnameðferð áður. Flestir sjúklingar (53,5%) voru undir ábyrgð ónæmisfræðisérgreinalækna. Aðrar sérgreinar voru blóð- og krabbameinslækningar (20,3%), taugalækningar (18,7%), smitsjúkdómalækningar (3,8%) og aðrar (3,7%). Algengasta (30,3%) aðalgreining sjúklinga var óættgengur gammaglóbúlínskortur (D80.1).
88% sjúklinga fengu aðeins mótefnagjöf í æð (meðalaldur 57,7±22,7), 4,1% fengu aðeins mótefnagjöf undir húð (meðalaldur 43,4±22,2) og 7,9% fengu báðar meðferðir (meðalaldur 40,7±21,8). Marktækur munur var á aldurshópum og inngjafarleið (p<0,001). Samanburður á fjölda sjúklinga með búsetu á höfuðborgarsvæðinu og landsbyggðinni (2,77 vs 1,97 fyrir hverja 1.000 íbúa) var marktækur (p<0,001).
Marktækur munur var á lífsgæðum (13,3% meðalhækkun, p<0,0001) og sýkingarvirknimati (20,1% meðalhækkun, p=0,0072) sjúklinga sem metin voru áður en meðferð hófst og seinna á meðferðartímabili. Þróun hefur átt sér stað á yfirfærslu lífsgæða- og virknimatslistanna á notendavænt form. Á þriggja mánaða tímabili hafa 78 sjúklingar notað kerfið með góðum árangri.
Ályktanir: Niðurstöður lífsgæða- og virknimats sýna marktækan mun á áhrifum meðferðarinnar á þessa þætti sem eru mikilvægir í mati sérfræðings hvort meðferð skuli halda áfram. Mikilvægt er að sjúklingasvörun sé sem best og mun innleiðing notendavænna rafrænna stuðningskerfa eins og IgXpert hafa mikilvæg
Forvarnir gegn mænuskaða: Greining á flutningi og snemmbúinni meðferð til að draga úr annars stigs taugaskaða
Ellen Huld Alexandra Þórðardóttir¹˒⁶, Brynja Ingólfsdóttir⁵, Finnbogi Jakobsson², Gígja Magnúsdóttir⁵, Guðlaug Erla Jónsdóttir³, Níls Daníelsson¹, Páll Eyjólfur Ingvarsson², Selma Gunnarsdóttir⁶, Winfried Mayr⁴, Þórður Helgason¹˒⁶
¹Landspítala, ²taugalækningar, ³UCLH / London, ⁴Medical University of Vienna, ⁵sjúkraþjálfun, ⁶Háskólanum í Reykjavík
Inngangur: Áverkar eftir slys geta verið alvarlegir. Þegar mænuskaði á sér stað benda heimildir til að hluti af varanlegu taugatjóni verði ekki við sjálfan áverkann, heldur síðar vegna meðferðar og flutnings. Með því að skilja betur fyrstu viðbrögð og tækni sem beitt er á vettvangi má leggja grunn að þróun klínískra verkferla og tækni sem draga úr líkum á annars stigs taugaskaða.
Markmið: Markmið rannsóknarinnar er að bera kennsl á mynstur í greiningum og innlögnum sjúklinga með hrygg-og mænuskaða á Landspítalann, með áherslu á flokkun eftir ICD-10 kóðum og komu á bráðamóttöku. Þetta er upphafsskref umfangsmeiri rannsóknar sem mun síðar meta meðferð á vettvangi og kanna mögulegt orsakasamhengi við þróun annars stigs taugaskaða, sem og skoða áhrif tímasetningar aðgerða og tæknilegra úrlausna á slysstað.
Aðferðir: Gögn frá Landspítalanum (2010–2023) voru greind. Sjúklingar voru flokkaðir eftir komu, tímasetningu innlagnar og ICD-10 greiningum.
Niðurstöður:Greining gagna leiddi í ljós mismunandi mynstur í greiningum áverka og meðferðarferlum. Hluti sjúklinga var lagður beint inn án skráðrar göngudeildarkomu. Það er hugsanlega vegna neyðarflutnings og/eða vegna vöntunar á skráningu. ICD-10 flokkun sýnir mismunandi skaða skjólstæðings við innlögn og útskrift. Alvarleiki skaðans er ýmist meiri eða minni og eðli hans annað. Heimildir benda til að allt að 25% taugaskaða sé annars stigs taugaskaði og eigi sér stað fyrir komu á sjúkrahús. Þetta undirstrikar mikilvægi þess að skrá og greina fyrstu meðferð strax á vettvangi.
Ályktanir: Fyrstu niðurstöður þessarar rannsóknar styðja að tímaleg greining og meðferð á slysstað geti dregið úr taugaskaða. Næstu skref eru að tengja sjúkraflutningagögn við klínískar upplýsingar til að greina tengsl við aldur, kyn, slysstað, súrefnismettun, blóðþrýsting, aðgerðarkóða, notkunar á kælingu eða annarri meðferð á vettvangi. Úrtakið verður stækkað til ársins 2025 og notast við NOMESCO slysaskráningarkerfið. Markmiðið er að þróa klíníska verkferla og tæknilausnir sem bæta fyrstu viðbrögð við mænuskaða.
Áhrif innri og ytri kælingar á hitastýringu við mænuskaða: Hermilíkansrannsókn
Ellen Huld Alexandra Þórðardóttir¹˒⁶, Brynja Ingólfsdóttir⁵, Finnbogi Jakobsson², Gígja Magnúsdóttir⁵, Guðlaug Erla Jónsdóttir³, Katrín Rut Mar Þórðardóttir⁶, Kára Dís Ólafsdóttir⁶, Níls Daníelsson¹, Páll Eyjólfur Ingvarsson², Selma Gunnarsdóttir⁶, Winfried Mayr⁴, Þórður Helgason¹˒⁶
¹Landspítala, ²taugalækningar, ³UCLH / London, ⁴Medical University of Vienna, ⁵sjúkraþjálfun, ⁶Háskólanum í Reykjavík
ellenht@landspitali.is
Inngangur: Mænuskaðar valda oft varanlegum taugaskaða vegna súrefnisskorts til mænu og bólgu eftir áverka. Kæling getur dregið úr efnaskiptum, bólgusvörun og annars stigs frumudauða. Enn er óljóst hvort og að hve miklu leyti kæliaðferðirnar – innri (t.d.inn í mænugöngum) eða ytri (kæling á húð), veiti vörn gegn frekari skaða á mænu. Samkvæmt niðurstöðum Batchelor o.fl. (2023) er markmið meðferðarkælingar að ná 32–34°C til að vernda mænutaugafrumur. Innri kæling getur mögulega tryggt hraðari og stöðugri lækkun, en frekari rannsóknir eru nauðsynlegar.
Markmið: Að greina kæligetu ytri kælingar með tölvulíkani og bera saman við niðurstöður um innri kælingar fengnar úr heimildum.
Aðferðir: Hermunin var framkvæmd í Python og byggð á einvíðri tímabundinni varmaleiðnijöfnu (1D transient heat conduction equation). Notað var fjögurra laga fjölvefjalíkan (húð, fita, vöðvi og bein) með mænu staðsetta í 45 mm dýpi frá yfirborði húðar. Dirichlet-skilyrði voru notuð til að halda yfirborðshita stöðugum við 0°C, 2°C og 7°C í 60 mínútur. Eðlisfræðilegir eiginleikar hvers vefjar (varmaleiðni, eðlismassi og varmarýmd) voru teknir með í reikninginn. Niðurstöður voru bornar saman við niðurstöður um innri kælingu úr heimildum.
Niðurstöður: Ytri kæling leiddi til lækkunar á mænuhita: við 0°C ytra hitastig fór hitastig mænu í 34,92°C, við 2°C í 35,06°C og við 7°C í 35,33°C. Hitaflæði minnkaði með aukinni dýpt vegna hitaeinangrandi eiginleika fitu og beins. Áhrif ytri kælingar eru því ekki línuleg þar sem lækkun yfirborðshita skilaði hlutfallslega minni áhirfum í dýpri vefjalögum. Fyrri rannsóknir, þar á meðal Salsonze o.fl. (1994), benda til að innri kæling geti veitt hraðari og dýpri hitastýringu með jafnari dreifingu í mænuvef.
Ályktanir: Ytri kæling lækkar hitastig í mænu og getur nýst sem tímabundin bráðalausn áður en á sjúkrahús er komið en hefur takmörkuð áhrif á djúp vefjalög. Frekari hermun með blóðflæði og innri hitamyndun eru nauðsynlegar til að nálgast klíníska gagnsemi þessarar kælitækni.
Algengi DPYD erfðabreytileika og tengsl við aukaverkanir af völdum 5-FU og capecitabine lyfjameðferðar
Elsa Jónsdóttir1,2, MD; Magnús Karl Magnússon1, MD; Sigrún Helga Lund1; Sigurdís Haraldsdóttir1,3, MD, PhD.
1Læknadeild, Háskóla Íslands, 2deCODE genetics, 3krabbameinslækningadeild, Landspítala
Inngangur: 5-fluorouracil (5-FU) og forlyf þess, capecitabine, eru mikilvæg lyf gegn krabbameinum í meltingarvegi, brjóstum og á höfuð- og hálssvæði. Þessi lyf geta þó valdið alvarlegum aukaverkunum eins og beinmergsbælingu, slímhúðarbólgu, uppköstum, niðurgangi og æðaspasma í kransæðum. Einstaklingar með erfðabreytileika í DPYD geninu sem skerða starfsemi DPD ensímsins hafa aukna hættu á alvarlegum aukaverkunum af völdum þessara lyfja.
Markmið: Að kortleggja meinvaldandi erfðabreytileika í DPYD geninu í íslensku þjóðinni og meta tengsl þeirra við alvarlegar aukaverkanir af völdum 5-FU og capecitabine.
Aðferðir: Rannsóknin náði til allra einstaklinga sem fengu 5-FU eða capecitabine lyfjameðferð frá 1. janúar 2002 til 31. desember 2021, alls 2719. Arfgerðarupplýsingar fengust úr gagnavarðveislu Íslenskrar erfðagreiningar. Unnið var með gögn frá Krabbameinsskrá Íslands, LSH gagnagátt, Lyfjagagnagrunni og Dánarmeinaskrá Landlæknisembættis. Klínískum gögnum um aukaverkanir og innlagnir var handvirkt safnað úr sjúkraskrám.
Niðurstöður: Algengi DPYD erfðabreytileika sem valda DPD skorti í íslensku þjóðinni er 4,6%. Af þeim sem fengu 5-FU eða capecitabine báru 111 (4,1%) einstaklingar að minnsta kosti einn DPYD erfðabreytileika sem veldur DPD skorti. Fyrir tímabilið 2011-2020 fengu 13,1% alvarlegar aukaverkanir sem leiddu til innlagna, þar af tengdust 7,6% meltingarfærum og 5,3% beinmergsbælingu. Capecitabine tengdist aukinni hættu á niðurgangi (p=0,034) en 5-FU aukinni hættu á beinmergsbælingu (p<0,001).
Ályktanir: Niðurstöðurnar benda til þess að 4.6% íslensku þjóðarinnar beri DPYD erfðabreytileika sem eykur hættu á alvarlegum aukaverkunum af völdum 5-FU og capecitabine. Þörf er á frekari kortlagningu á tengslum DPYD erfðabreytileika við aukaverkanir til að stuðla að auknu öryggi lyfjameðferðar með 5-FU og capecitabine.
Orku- og próteinþörf og inntaka inniliggjandi sjúklinga eftir útskrift af gjörgæslu
Elsa Katrín Eiríksdóttir1,2, Áróra Rós Ingadóttir1,2, Kristinn Sigvaldason3
1Næringarstofu Landspítala, 2matvæla- og næringarfræðideild Háskóla Íslands, 3gjörgæslu Landspítala
Inngangur: Næringarmeðferðir fyrir alvarlega veika sjúklinga hafa þróast hratt í gegnum árin og mikilvæg skref verið stigin í átt að því að sérsníða næringarmeðferðir fyrir hvern og einn sjúkling. Áherslan hefur þó fyrst og fremst verið á bráða fasa veikinda og lítil áhersla verið lögð á bata fasann. Orku- og próteinþörf sjúklinga á almennum deildum sjúkrahúsa eftir útskrift af gjörgæslu er því illa skilgreind og upplýsingar um næringarþarfir og inntöku eru lítið þekktar.
Markmið: Markmið þessarar rannsóknar var að lýsa orku- og próteininntöku sjúklinga á almennum deildum, eftir útskrift af gjörgæslu, með þriggja daga fæðuskráningu og bera saman við orku- og próteinþörf þeirra.
Aðferðir: Rannsóknin var framsýn lýsandi rannsókn á 13 sjúklingum sem voru lagðir inn á gjörgæsludeildir Landspítalans á tímabilinu september til desember 2023. Sjúklingar voru skimaðir fyrir áhættu á vannæringu með gildismetnu skimunartæki við flutning á almennar deildir. Orkuþörf var reiknuð útfrá meðaltalsútreikningum úr óbeinum efnaskiptamælingum sem framkvæmdar voru á gjörgæslu og ráðleggingum evrópskra samtaka um klíníska næringu (ESPEN). Próteinþörf var reiknuð út frá ráðleggingum frá ESPEN. Orku- og próteininntaka var metin í þrjá samfellda daga með gildismetnu diskamódeli. Undir matarskráninguna féllu allar máltíðir sem sjúkrahúsið útvegaði, hvers kyns viðbótar matur sem sjúklingarnir fengu og næring um sondu eða næring í æð.
Niðurstöður: Meðal orkuþörf samkvæmt óbeinni efnaskiptamælingu var 1883 (± 431) kkal/dag. Til samanburðar var meðalorkuþörf samkæmt ESPEN ráðleggingum 2105 (± 304) kkal/dag. Meðal próteinþörf var 101 (± 14.6) grömm/dag. Meðal orkuinntaka var 1512 kkal og 66 grömm prótein á dag (næring um munn og viðbótarnæring), þar af var meðal orkuinntaka um munn 1021 kkal og 44 grömm prótein á dag.
Ályktanir: Orku- og próteininntaka var hæst hjá sjúklingum sem fengu blöndu af næringu um munn og sondunæringu og minnst hjá sjúklingum sem nærðust eingöngu um munn. Þörf er á frekari rannsóknum til þess að skilja betur næringarþörf sjúklinga eftir gjörgæslulegu til þess að veita sem besta næringarmeðferð.
Notkun benzódíazepín-lyfja í aðdraganda og kjölfar innlagna á lyflæknisdeildir Landspítala
Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve1, Martin Ingi Sigurðsson1,2, Freyja Jónsdóttir1,3
1Læknadeild Háskóla Íslands, 2svæfinga- og gjörgæsludeild Landspítala, 3lyfjaþjónusta Landspítala
Inngangur: Þó að heildarnotkun benzódíazepína (BZD) hafi minnkað á undanförnum árum er tíðni langvinnrar notkunar enn há í mörgum löndum, þar með talið Íslandi. Lyfin eru ávanabindandi og hafa sterk tengsl við lyfjatengdan skaða líkt og öndunarbælingu og byltur. Það er enn óljóst hvernig sjúklingar hefja nýja og langvinna notkun lyfjanna. Áður hefur verið sýnt að hluti notkunar hefst í kjölfar skurðaðgerða sem framkvæmdar voru á Landspítala.
Markmið: Markmið rannsóknarinnar var að varpa ljósi á faraldsfræði benzódíazepínnotkunar í aðdraganda og kjölfar innlagna á lyflækningasvið Landspítala og tengsl við útkomur sjúklinganna.
Aðferðir: Rannsókn var afturskyggn ferilrannsókn sem náði utan um allar innlagnir sjúklinga 18 ára og eldri á Landspítalanum á árunum 2010 – 2020. Upplýsingar fengust úr Íslenska lyflækningagagnagrunninum sem innihélt sjúklinga-, innlagnar-, lyfja- og útkomutengdar breytur. Sjúklingum var skipt eftir notkunarmynstri benzódíazepín-útleysingar. Algengi og nýgengi nýrrar og nýrrar langvinnrar benzódíazepínnotkunar var mæld. Ein- og fjölbreytugreiningar voru gerðar til þess að meta tengsl sjúklinga- og innlagnartengdra breyta við nýja og nýja langvinna notkun.
Niðurstöður: Af 75.484 innlögnum leystu 27,3% sjúklinga út lyfseðil fyrir lyfjunum árið fyrir innlögn. Af þeim sem ekki höfðu leyst út benzódíazepín hófu 6,3% nýja notkun, af þeim hófu 39,4% nýja langvinna notkun. Sjúklingar sem voru kvenkyns eða lögðust inn á sérgreinar hjarta-, meltingar-, lungna-, tauga-, gigtar, blóð-, krabbameins- eða líknarlækninga reyndust í aukinni hættu á nýrri notkun. Af sjúklingum sem hófu nýja notkun reyndust sjúklingar sem leystu út tvö eða fleiri mismunandi benzódíazepín, voru kvenkyns, voru með undirliggjandi langvinna lungnateppu eða lögðust inn á sérsviðum hjarta-, meltingar-, lungna-, öldrunar-, blóð- eða krabbameinslækninga vera í aukinni hættu á nýrri langvinnri notkun.
Ályktanir: Rannsóknin leiðir í ljós að nýgengi benzódíazepínnotkunar í kjölfar innlagna á lyflæknissvið er hátt og rúmlega þriðjungur nýrra notenda hefja nýja langvinna notkun. Nauðsynlegt er að finna leiðir sem lágmarka notkun benzódíazepína og þróun nýrrar langvinnrar notkunar.
ASSESSING HABITUATION AND ADAPTATION STRATEGIES IN PAKINSON PATIENTS
Federica Pescaglia1, Lorena Guerrini1,2, Carmine Gelormini1, Romain Aubonnet3, Gylfi Orn Thormar4, Giorgio Di Lorenzo3,5, Halldór Jónsson jr1, Mahmoud Hassan6 Paolo Gargiulo*1,7
1Institute of Biomedical and Neural Engineering, Reykjavik University, Reykjavik, Iceland, 2Department of Mathematics, Physics and Engineering Applications, University of Campania L. Vanvitelli, Caserta, Italy, 3Laboratory of Psychophysiology and Cognitive Neuroscience Department of Systems Medicine, University of Rome Tor Vergata, Rome, Italy, 4Department of Neurology, Landspitali University Hospital, Reykjavik, Iceland, 5IRCCS Fondazione Santa Lucia, Rome, Italy, 6MINDIG, Rennes, France, 7Department of Science, Landspitali University Hospital, Reykjavik, Iceland
Introduction: EEG has been emerged as a complementary diagnostic tool for PD, showing great potential due to its unique advantages in terms of tempora resolution. Compared to more expensive imaging methods like PET or MRI, EEG is not only cost-effective but also portable, making it suitable for use in various clinical environments, including remote areas with limited access to advanced technology.
Objective: Parkinson’s Disease (PD) is a neurological disorder characterized by impaired postural control (PC) and balance issues. To date, few studies have explored the relationship between brain activity and responses during specific tasks designed to challenge balance in individuals with PD. Our exploratory research employs an innovative paradigm to assess PC by integrating virtual reality (VR) and electroencephalography (EEG).
Method: In the study, 20 individuals diagnosed with PD who self-reported postural instability participated in the BioVRSea paradigm. This paradigm tested their PC using visuomotor stimuli and collected EEG signals to assess brain responses throughout the experiment. The results of the Parkinson’s group were compared with those of 22 age- matched healthy controls (CTR). From functional connectivity between brain regions, we employed novel techniques that use clustering algorithms to identify brain network states (BNSs). These BNSs define brain dynamics and can be compared with resting-state networks (RSNs) to further explore and identify neural alterations in individuals with PD.
Results: Six distinct BNSs were identified, with the dorsal attention network (DAN) dominant in five states. A significant reduction in the occurrence of BNS2 (p=0.005) was observed in PD patients during the PRE movement and visuomotor (MOV) phases compared to CTR. This reduced occurrence of BNS2 suggests impaired visuomotor integration in PD patients during PC tasks. DAN dominance highlights its crucial role in maintaining attentional control during the task.
Conclusion: The findings of this study highlight the potential of using brain dynamics as a biomarker of neural dysfunction in PD, especially during specific PC tasks. Altered BNSs, particularly in networks associated with attention and sensorimotor integration, reveal key neural deficits related to PD.
Mat á mögulega óviðeigandi lyfjameðferð meðal eldri lyflæknissjúklinga
Freyja Jónsdóttir1,2*, Anna Bryndís Blöndal1,3 , Aðalsteinn Guðmundsson4,5, Ian Bates6, Jennifer Stevenson 7,8, Martin I. Sigurðsson 5,9
1Lyfjaþjónustu Landpítala, 2lyfjafræðideild, Háskóla Íslands, 3Þróunarmiðstöð íslenskrar heilsugæslu, 4 öldrunarsviði, Landspítala, 5læknadeild, Háskóla Íslands, 6School of Pharmacy, University College London, 7King's College, London 8 Guys and St Thomas' NHS Foundation Trust, 9 Svæfingar- og gjörgæsludeild, Landspítali
Ingangur: Fjöllyfjameðferð er þekktur áhættuþáttur fyrir mögulega óviðeigandi lyfjameðferð meðal eldri einstaklinga.
Markmið: Markmið rannsóknarinnar var að meta algengi og nýgengi mögulega óviðeigandi lyfjameðferðar meðal eldri lyflæknissjúklinga í tengslum við innlagnir á sjúkrahús og skoða tengsl við fjöllyfjameðferð.
Aðferðir: Rannsóknin var aftursýn lýsandi rannsókn á lyflæknissjúklingum ≥65 ára sem lagðir voru inn á Landspítala á tímabilinu 2010–2020. Mögulega óviðeigandi lyfjameðferð árið fyrir innlögn var metin með Beers-kriteríum frá 2019. Þátttakendur voru flokkaðir eftir fjölda lyfja sem þeir tóku árið fyrir innlögn: engin fjöllyfjameðferð (<5 lyf), fjöllyfjameðferð (5–9 lyf) og ofurfjöllyfjameðferð (>10 lyf).
Niðurstöður: Meðal 55.859 sjúklinga (51,5% konur, meðalaldur [IQR] 80 [73-86] ár) var algengi mögulega óviðeigandi lyfjameðferðar fyrir innlögn samkvæmt Beers-kriteríum 34,0% hjá þeim sem ekki voru á fjöllyfjameðferð, 77,7% hjá þeim sem voru á fjöllyfjameðferð og 96,4% hjá þeim sem voru á ofurfjöllyfjameðferð. Algengustu lyfin sem flokkuð voru sem mögulega óviðeigandi voru lyf sem verka á miðtaugakerfið og meltingarkerfið. Meðal lyfja sem verka á miðtaugakerfið voru Z-lyf og benzódíazepín algengust, en meðal lyfja sem verka á meltingarkerfið voru prótónpumpuhemlar algengastir. Nýgengi mögulega óviðeigandi lyfjameðferðar eftir innlögn var 46,7%. Sjúklingar í aukinni áhættu á að hefja nýja óviðeigandi lyfjameðferð eftir innlögn voru þeir sem nýttu lyfjaskömmtun, voru með heilabilun eða voru á fjöllyfjameðferð eða ofurfjöllyfjameðferð. Engin tengsl fundust milli mögulega óviðeigandi lyfjameðferðar og klínískra útkoma.
Ályktanir: Mögulega óviðeigandi lyfjameðferð er algeng meðal eldri lyflæknissjúklinga og tengist aukinni fjöllyfjanotkun. Mikilvægt er að leggja áherslu á reglulega endurskoðun og mat á lyfjameðferð hjá þessum sjúklingahópi, sérstaklega eftir innlögn á sjúkrahús, til að draga úr óæskilegri lyfjameðferð og bæta öryggi sjúklinga.
Viðbótarmeðferð í brjóstakrabbameini og meðferðarheldni andhormónameðferðar árin 2016-2018
Gerður Eva Halldórsdóttir1, Stefanía Katrín Finnsdóttir1,2, Ólöf Kristjana Bjarnadóttir1,3,Sigurdís Haraldsdóttir1,3
1Læknadeild Háskóla Íslands, 2almennum lyflækningum, Landspítala, 3lyflækningum krabbameina, Landspítala
geh33@hi.is
Inngangur: Viðbótarmeðferð með tamoxifen og/eða arómatasahemlum (anastrósól, letrósól og exemestan) er beitt við hormónajákvæðu brjóstakrabbameini á stigi 1-3 eftir skurðaðgerð. Andhormónameðferð hefur áhrif á endurkomutíðni og lifun í brjóstakrabbameini en meðferðarheldni þessara lyfja hefur ekki verið skoðuð á Íslandi.
Markmið: Aðalmarkmiðið er að rannsaka meðferðarheldni viðbótarmeðferðar hjá brjóstakrabbameinssjúklingum sem greindust árin 2016-2018. Forspárþættir meðferðarheldni verða skoðaðir sem og áhrif meðferðarheldni á sjúkdómsfría lifun og heildarlifun.
Aðferð: Rannsóknin er afturskyggn ferilrannsókn sem tekur til allra sjúklinga á Íslandi sem greindust með hormónajákvætt brjóstakrabbamein á stigi 1-3 árin 2016-2018 og fengu viðbótarmeðferð eftir skurðaðgerð. Gögn voru fengin frá Krabbameinsskrá, Gæðaskrá, Lyfjagagnagrunni landlæknis og Landlæknisembættinu. Meðferðarheldni var skilgreind sem lyfjaútleysing tamoxifens og/eða arómatasahemla í fimm ár eða fram að dánardegi/endurkomudegi brjóstakrabbameins. Sjúklingur telst meðferðarheldinn ef hann leysti út lyf fyrir ≥80% af tímabilinu. Lýsandi tölfræði, lógístísk aðhvarfsgreining og Kaplan Meier lifunarkúrfur voru notaðar við úrvinnslu gagna.
Niðurstöður: 519 sjúklingar uppfylltu inntökuskilyrði rannsóknarinnar en 510 voru konur og miðgildi aldurs var 62 ár. Krabbameinslyfjameðferð fengu 32% sjúklinga, 56% fengu geislameðferð og allir fengu andhormónameðferð. Tamoxifen var gefið 37% en 63% sjúklinga fengu arómatasahemla. Meðferðarheldnir reyndust 77% sjúklinga. Lógístísk aðhvarfsgreining sýndi fram á að tegund meðferðar var marktækur forspárþáttur (líkindahlutfall 1,74 ÖB: 1,13-2,68, p=0,01) þar sem meðferðarheldni var lægri á tamoxifeni. Ekki mældust marktæk tengsl á milli heildarlifunar (p=0,38) eða sjúkdómsfrírrar lifunar (p=0,1) og meðferðarheldni.
Ályktanir: Fjórðungur brjóstakrabbameinssjúklinga var ómeðferðarheldinn á tímabilinu. Bæta þarf meðferðarheldni, t.d. með öflugri og aðgengilegri fræðslu um mikilvægi lyfjanna og bjargráð við aukaverkunum.
Árangursmælingar í endurhæfingu með A-ONE hugbúnaðarforritinu
Guðrún Árnadóttir1,2, Sigrún Garðarsdóttir1
1Bráða-, lyflækninga- og endurhæfingarþjónustu Landspítala, 2læknadeild, Háskóla Íslands
Inngangur: Kerfisbundnar yfirlitsgreinar benda til að iðjumiðuð matstæki séu ekki notuð sem skyldi við árangursmælingar innan iðjuþjálfunar. Einnig hefur verið sýnt fram á í heilbrigðis- og félagsvísindaheimildum að notkun raðkvarða geti orsakað vandamál við árangursmælingar í endurhæfingu. Meta má áhrif taugaeinkenna á framkvæmdafærni við athafnir daglegs lífs (ADL) með kvörðum iðjumatstækisins „ADL-focused Occupation-based Neurobehavioral Evaluation“ (A-ONE). Rannsóknir sýna að breyta megi lýsandi raðkvarðastigum þeirra í mælieiningar með Rasch-greiningu, en þær eru nauðsynlegar til mælinga á frammistöðubreytingum og árangri íhlutunar.
Markmið: Að kanna hvort kvarðar hugbúnaðarútgáfu A-ONE nemi tölfræðilega marktækan árangur íhlutunar hjá sjúklingum með einkenni frá taugakerfi.
Aðferðir: Iðjuþjálfar Grensáss söfnuðu niðurstöðum samanburðarmælinga A-ONE hugbúnaðarins árið 2024, bæði frá ADL og heilablóðfalls (CVA) kvörðum sjúklinga með einkenni frá taugakerfi. Gögn 22 sjúklinga (aldur M = 60, 9 ±11,9, karlar = 59,1%) skiluðu 25 samanburðum. Viðurkennt viðmið fyrir marktækni mæligildamismunar eftir Rasch greiningu er ≥ 0,5 logit. Íhlutunartími spannaði 1-18 vikur (M = 6,2 vikur ±4,2). Að auki voru gögn fyrir og eftir íhlutun greind með einhliða pöruðu t-prófi til samanburðar.
Niðurstöður: Meðaltal ADL mælinga upphafsmats var 0,43 ±1,4 logits (spönn -2,02 ─ 3,72) en endurmats 1,7 ±2,0 logits (spönn -2,02 ─ 6,42). Forritið sýndi tölfræðilega marktækan mæligildamismun fyrir 92% ADL samanburða. Mismunurinn, staðfestur með t-prófi, reyndist marktækur (p < 0,01). Mæligildamismunur upphafsmats á CVA kvarðanum (M = -1,96 ±0,93; spönn = -0,7 ─ -5,07) og endurmats (M= ̵ 2,8 ±1,4; spönn = -0,7 ─ -5,83) reyndist einnig tölfræðilega marktækur samkvæmt reikniriti hugbúnaðarins í 32% samanburða. Lækkun CVA mæligilda bendir til að dregið hafi úr áhrifum taugaeinkenna á framkvæmdafærni. Parað t-próf sýndi einnig marktækan mun á CVA kvarða (p < 0,001). Þessar niðurstöður eru í samræmi við niðurstöður annarra rannsóknarheimilda, sem sýna að marktækar framfarir í framkvæmdafærni séu líklegri en marktækar breytingar á taugaeinkennum. Líkleg skýring á því er að framfarir í framkvæmdafærni við ADL megi rekja til mismunandi tegunda íhlutunar.
Ályktanir: Endurhæfing á Grensási sýnir umtalsverða tölfræðilega marktæka færniaukningu við framkvæmd ADL hjá sjúklingum með taugaeinkenni. Einnig að dregið hafi úr áhrifum taugaeinkenna á framkvæmdina, þó marktækni komi fram hjá færri sjúklingum á CVA en ADL kvarða A-ONE.
Árangur endurhæfingar: Eðli íhlutunar iðjuþjálfa
Guðrún Árnadóttir1,2, Lillý H. Sverrisdóttir1, Sigþrúður Loftsdóttir1, Ása Lind Þorgeirsdóttir1, Fjóla Baldursdóttir1, Sigrún Garðarsdóttir1
1Bráða-, lyflækninga- og endurhæfingarþjónustu Landspítala, 2læknadeild, Háskóla Íslands
Inngangur: Kerfisbundin rannsóknaryfirlit á árangursmati og gagnreyndri þjónustu iðjuþjálfa hafa leitt í ljós að meiri þörf er á rannsóknum á árangri aðferða sem einangra sértækar íhlutunaraðferðir innan iðjuþjálfunar en á rannsóknum á “heildarpakka” íhlutunar eða fjölstéttaþjálfunar. Einnig hafa þau sýnt að illa skilgreind íhlutun þar sem upplýsingar um nákvæma tegund og innihald vantar takmarkar niðurstöður.
Markmið: Að kanna að hve miklu leyti íhlutun iðjuþjálfa Grensásdeildar geti talist iðjumiðuð.
Aðferðir: Skilgreindir voru sex athafnaflokkar, þrír iðjumiðaðir (Lagfærandi iðja, Áunnin iðja og Aðlögun iðju) auk þriggja annarra flokka (Undirbúningur líkamsstarfsemi, Æfingar sérstakra þátta líkamsstarfsemi og Eftirlíking iðju). Fjórir iðjuþjálfar skráðu í tvær aðskildar vikur tegund og tíma þeirrar íhlutunar sem þeir veittu. Reiknuð voru prósentustig fyrir hvern athafnaflokk og niðurstöður bornar saman við niðurstöður fyrri kannana iðjuþjálfa.
Niðurstöður: Skráð voru 241 íhlutunarskipti á tíu dögum. Heildarfjöldi sjúklinga var 66 (taugasjúkdómsgreiningar =81,8%; karlar =67%; meðalaldur =55,4±14,8 ár). Naumur meirihluti (54%) íhlutunartímans tengdist iðjumiðuðum flokkum. Algengasti athafnaflokkurinn var Eftirlíking iðju (25,3%), en fast á eftir kom Lagfærandi iðja (24,9%) og þá flokkurinn Áunnin iðja (21,1%). Þessar tölur sýna, samanborið við fyrri rannsóknir, lækkun iðjumiðaðrar íhlutunar um 13,4% frá 2016 og 34,8% frá 2018. Minnstum tíma var varið í flokkinn Undirbúningur líkamsstarfsemi eins og áður, eða 4%, en mikil aukning var í notkun eftirlíkingar iðju. Árið 2016 flokkuðust 39% íhlutunartíma sem Áunnin iðja, en 27% tengdust flokknum Æfingar líkamsþátta. Árið 2018 var flokkurinn Lagfærandi iðja algengastur (46%) eins og nú. Möguleg skýring á þeim samdrætti sem fram kemur varðandi iðjumiðaða íhlutun gæti verið að mismunandi ástand (sjúkdómsgreiningar, tími frá upphafi sjúkdóms/skaða) hefur áhrif á hvaða íhlutun hentar best á mismunandi tímabilum. Töluvert var um nýleg heilablóðföll á rannsóknartímanum sem gætu kallað á íhlutun úr flokknum Æfingar líkamsþátta. Einnig var íhlutun vegna handarbætandi skurðaðgerða tengd þessum flokki. Tímabundinn flutningur starfseminnar úr iðjuþjálfunardeild hafði hugsanlega einnig áhrif á að treglega hafði gengið að koma á iðjumiðaðri hópastarfsemi eins og eldhús- og smíðahópum. Notkun eftirlíkingar iðju gæti hafa aukist af sömu ástæðu.
Ályktanir: Rannsóknin veitir nákvæmari upplýsingar um hvað felst í íhlutun iðjuþjálfa en tíðkast hefur. Hún sýnir að hversu miklu leyti íhlutun iðjuþjálfa á Grensási er iðjumiðuð.
Áhrif BRCA2 999del5 stökkbreytingarinnar á ónæmissvar arfbera
Gunnar Sigfús Björnsson1, Berglind Ósk Einarsdóttir1, Hildur Sigurgrímsdóttir1,2, Sólrún Melkorka Maggadóttir1,2, Siggeir Fannar Brynjólfsson1,2
1Læknadeild Háskóla Íslands, 2ónæmisfræðideild Landspítala
Inngangur: Kímlínustökkbreytingin BRCA2 999del5 var fyrst uppgötvuð árið 1995 og er að finna í 0,8% þjóðarinnar. Rannsóknir hafa sýnt fram á áhrif kímlínustökkbreytingarinnar BRCA2 999del5 á stökkbreytitíðni og auknar líkur á myndun krabbameina. Ónæmiskerfið gegnir lykilhlutverki í vörn okkar gegn illkynja frumuvexti og er mikilvægur þáttur í því að eyða stökkbreyttum frumum sem eiga möguleika á því að mynda krabbamein áður en klínísk einkenni sjúkdóms koma í ljós. Enn á eftir að gera grein fyrir áhrifum stökkbreytingarinnar á starfsemi ónæmiskerfisins og getu þess til að eyða illkynja frumum.
Markmið: Með þessari rannsókn viljum við kanna áhrif kímlínustökkbreytingarinnar á ónæmissvar arfbera með því að gera grein fyrir fjölda og hlutföllum fruma innan hópa ónæmiskerfisins, ræsigetu verkfruma við áreiti, fjölbreytileika T-frumuviðtakans og mótefnaframleiðslu. Rannsóknarspurning verkefnisins er: “Hefur BRCA2 999del5 stökkbreytingin áhrif á virkni ónæmisfrumna arfbera?”
Aðferðir: Blóðsýnum var safnað úr 92 þátttakendum þar sem 53 höfðu fengið staðfestingu á stökkbreytingu. Hvítfrumur voru taldar og flokkaðar í FACS Lyric frumuflæðisjá.
Niðurstöður: Frumniðurstöður sýna lægra hlutfall NK (Natural killer) fruma í blóði arfbera samanborið við viðmiðunarhóp (p=0,0003). Einnig mælist ræsing T fruma marktækt lægri hjá arfberum þegar frumur eru örvaðar með Pokeweed mitogen (p=0,0357).
Ályktanir: Um er að ræða frumniðurstöður þar sem staðfesting eða útilokun á stökkbreytingu í hópunum er í vinnslu með raðgreiningu. Þar sem marktækur munur mælist á hlutfalli NK fruma og ræsingu T fruma, eða frumufjölgun við ræsingu, er full ástæða til að gera betur grein fyrir raunverulegum frumuskiptingum þessara hópa. Ekki mældist marktækur munur í fjölda eitilfruma eða flokkun undirhópa í frumuhópum öðrum en NK frumum. Hins vegar virðist vera tilhneiging til lægra hlutfalls óþroskaðra (näive) CD8+ T fruma (p=0,0571) sem og lægri hlutfallslegur fjölbreytileiki V(D)J keðja á T frumuviðtaka (p=0,0721). Næstu skref rannsóknarinnar verður að gera grein fyrir raunverulegri frumuskiptinu, virknipróf mismunandi frumutegunda ónæmiskerfisins og að kanna tjáningu á örmögnunarviðtökum (exhaustion markers).
Útkoma axlarskipta metin með Oxford Shoulder Score. Fyrstu niðurstöður úr framskyggnri skráningu
Hafþór Sigurðarson, BSc.1,2, Katrín Þóra Hermannsdóttir, BSc.1,2, Ólafur Ingimarsson, MD3, Kári Árnason, MSc.1, Þorkell Snæbjörnsson, MD, PhD1,2, Ólafur Sigmundsson, MD2, Eyþór Örn Jónsson, MD, PhD2,3
1Læknadeild Háskóla Íslands, 2bæklunarskurðdeild Landspítala, 3bæklunarskurðdeild Sjúkrahússins á Akureyri
Hafthor15@gmail.com
Inngangur: Almennt minnka axlarskipti verki og bæta færni einstaklinga með langt gengna slitsjúkdóma í öxl. Markmið rannsóknarinnar er að meta árangur axlarskipta á Íslandi með Oxford Shoulder Score (OSS).
Aðferðir:Rannsóknin byggir á gögnum frá 2019-2024 úr framskyggnri skráningu á frumaxlarskiptum í Heilsugátt. OSS er 12 spurninga axlarsértækt mælitæki, svokallað Patient-reported outcome measure, PROM. Niðurstaða OSS er frá 0-100, hærri tala endurspeglar betri færni. Sjúklingar svöruðu OSS fyrir aðgerð og 1-2 árum síðar. Tölfræðileg marktækni milli hópa var metin með kí-kvaðrat og t-prófi.
Niðurstöður: Af 172 axlarskiptum lá fyrir OSS í 114 (66%) tilvikum fyrir aðgerð og 69 (40%) eftir aðgerð. Meðalaldur var 71,9 ár (34-91,9) og fjöldi kvenna var 106 (62%). Algengustu greiningarnar voru slitgigt (67%) og rof á axlarhettu (22%). Meðaltal stiga (SD) á OSS var 40,2 (17,3) fyrir aðgerð og 82,9 (17,2) eftir aðgerð. Fyrir 54 (31,4%) aðgerðir var OSS svarað við báða tímapunkta, meðalfjöldi stiga var 39,2 (17,9) fyrir aðgerð og 82,3 (18,1) eftir aðgerð (p<0,001). Miðað við þá sem svöruðu OSS við annan eða hvorugan tímapunkt voru þeir sem svöruðu við báða tímapunkta yngri (meðalaldur 70 miðað við 73 ár, p=0,004) og með lægri ASA flokkun (p=0,043). Svarhlutfallið fyrir aðgerð jókst úr 44% árið 2019 í 85% árið 2024 (p=0,001) og eftir aðgerð úr 50% árið 2020 í 87% árið 2023 (p=0,013).
Ályktanir: Axlarfærni batnar verulega eftir axlarskipti á Íslandi og framfarir eru sambærilegar við mat með OSS í erlendum rannsóknum. Lágt svarhlutfall gæti takmarkað réttmæti niðurstaðnanna en svarhlutfallið hefur farið hækkandi.
Klínískt ákall eftir aukningu brottfallsgilda við útreikninga tölfræðilegrar marktækni ADL mæligilda
Helgi Sigtryggsson1, Garðar Ingvarsson2, Laufey Halla Atladóttir3, Guðrún Árnadóttir3,4
1Tölvunarfræðideild, Carnegie Mellon University, Pittsburgh, 2tölvunarfæðideild, University College, London 3læknadeild, Háskóla Íslands, 4bráða-, lyflækninga- og endurhæfingarþjónustu Landspítala
Inngangur: Iðjumatstækið ADL-focused Occupation-based Neurobehavioral Evaluation (A-ONE) er notað bæði hérlendis og erlendis til að meta framkvæmdafærni við ADL og áhrif taugaeinkenna á framkvæmdina. Nýlegur hugbúnaður leyfir skráningu upplýsinga ADL kvarða og þriggja undirkvarða taugaeinkenna. Reiknilíkön forritsins útfæra umbreytingu raðkvarðastiganna í mæligildi, útreikninga fyrir brottfall skorðað við fjögur atriði og reikninga til að kanna tölfræðilega marktækni mæligildamismunar við árangursmat. Mælingar 50 einstaklinga með forritinu sýna innan við 0,3 logits frá mæligildum Winsteps forritsins fyrir sömu einstaklinga. Brottfall allt að fjórum atriðum ógnar því ekki ytra réttmæti kvarðanna. Ef fleiri en fjögur gildi vantar reiknast ekki mæligildi heldur fást lýsandi raðkvarða upplýsingar. Nýleg notendakönnun sýndi að það gæti verið klínískt gagnlegt að auka fjölda spágilda.
Markmið: Að kanna hvort óhætt sé að auka brottfallsgildi úr fjórum í fimm eða sex án þess að ógna réttmæti mælinganna.
Aðferðir: Notuð voru gögn úr eldri ópersónugreinanlegri A-ONE gagnaskrá (n=477). Gögn 50 einstaklinga (10%) voru sleginn inn í forritið sem reiknaði út mæligildi hvers einstaklings fyrir fjögur, fimm og sex brottföll á ADL- og Samsteypukvarða taugaeinkenna. Til að kanna ytra réttmæti voru gögnin borin saman við Rasch greind mæligildi sömu einstaklinga fengin með Winsteps forritinu. Notast var við mismunarviðmiðið að gildi ≥0,5 logits geti ógnað réttmæti kvarða. Við samanburð meðalgilda kvarða voru einnig notuð tvíhliða pöruð t-próf.
Niðurstöður: Samanburðir mæligilda á ADL kvarða með fjórum, fimm og sex brottföllum við Winsteps mæligildi sýndu að gildi ≥0,5 logits voru fæst við fjögur brottföll (=3), en 7 við fimm og sex brottföll. Gildin 0,3-0,5 logits voru einnig 7, en 8 við fjögur brottföll. Samskonar samanburðir við mæligildi Samsteypukvarðans sýndu að gildi ≥0,5 logits voru 2 bæði við fimm og sex brottföll, færri en við fjögur (=4). Gildin 0,3-0,5 logits voru fæst við fimm brottföll (=4), en jöfn við fjögur og sex (=6). Öll gildi ≥0,5 logit voru jaðargildi með SE=0,64-1,83 sem skýrir mismunargildin. Áhrif mismunandi þrepafjölda ADL brottfallsatriða eru einnig möguleg. T-próf sýndu ómarktækan mismun við alla samanburði beggja kvarða.
Ályktanir: Fjölgun brottfallsgilda á kvörðum A-ONE eykur möguleika á notkun mælinga við árangursmat. Mismunurinn á fjórum og sex brottfalsgildum mælist ekki tölfræðilega marktækur og ógnar ekki réttmæti.
Upplifun frumbyrja af mati á framgangi fæðingar með ytri ómskoðun miðað við innri þreifingu um leggöng
Hilda Friðfinnsdóttir1, Elsa Ruth Gylfadóttir1, Hulda Hjartardóttir1,2, Valgerður Lísa Sigurðardóttir1,3
1Fæðingaþjónustu Landspítala, 2læknadeild Háskóla Íslands, 3hjúkrunar og ljósmóðurfræðideild Háskóla Íslands
hildafri@landspitali.is
Inngangur: Barnsfæðing hefur lítið breyst í áranna rás en tækni sem hægt er að nýta innan fæðingarþjónustunnar er í stöðugri þróun. Ytri ómskoðun er tækninýjung sem nota má til að meta framgang fæðingar. Fáar rannsóknir hafa verið gerðar á upplifun kvenna af mati með ytri ómskoðun miðað við innri þreifingu og engin slík rannsókn hefur verið gerð hérlendis.
Markmið: Að skoða upplifun frumbyrja af mati á framgangi fæðingar með ytri ómskoðun um kvið og spöng miðað við innri þreifingu og að kanna viðhorf þeirra til þessara aðferða.
Aðferð: Rannsóknin var eigindleg. Fimmtán frumbyrjur í sjálfkrafa fæðingu á Landspítala tóku þátt. Tveimur vikum eftir fæðingu voru tekin einstaklingsviðtöl við konurnar og þau greind með innihaldsgreiningu.
Niðurstöður: Upplifun og viðhorf kvennanna birtust í eftirfarandi þemum: 1) „Að vera upplýst og tilfinning um stjórn“ var aðalþemað og rauði þráðurinn gegnum öll viðtölin. 2) „Innri þreifing sársaukafull en nauðsynleg“ skiptist í a) fagmennska og nærgætni og b) virðing, traust og stjórn á aðstæðum. 3) „Ég tengi ómskoðunina bara við létti“ skiptist í a) sársaukalaus, áhugaverð og ánægjuleg skoðun og b) að sjá og skilja veitir öryggistilfinningu. 4) „Viðhorf kvenna til aðferðanna tveggja við framgangsmat“. Það skiptist í a) munur á innri þreifingu og ytri ómskoðun, b) aðferðirnar bæta hvora aðra upp.
Ályktanir: Konurnar höfðu mikla þörf fyrir upplýsingar um allt sem laut að fæðingunni. Að jafnaði fundu þær mikinn mun á innri þreifingu og ómskoðun þar sem þeim þótti ómskoðunin þægilegri og nákvæmari. Konurnar sáu samt ekki fyrir sér að innri þreifingin myndi alveg víkja fyrir mati á framgangi með ómskoðun heldur væri heppilegast ef hægt væri að nýta það besta sem hvor aðferð hefði upp á að bjóða.
DHA-kristallar og vefjaskemmdir í nýrum einstaklinga með APRT-skort
Hildur Rún Helgudóttir1*, Hrafnhildur Linnet Runólfsdóttir2, Sverrir Harðarson3, Runólfur Pálsson1,4, Viðar Örn Eðvardsson1,5, Þórarinn Guðjónsson1,6
1Læknadeild Háskóla Íslands, 2lyflækningum, 3meinafræði, 4nýrnalækningum, 5nýrnalækningum barna, 6blóðmeinafræði, Landspítala.
Inngangur: Skortur á adenínfosfóríbósýltransferasa (APRT) er sjaldgæfur víkjandi sjúkdómur sem leiðir til aukins útskilnaðar 2,8-díhýdroxýadeníns (DHA) í nýrum sem veldur nýrnasteinum og kristallamiðluðum nýrnaskemmdum með tilheyrandi bólgu og bandvefsmyndun.
Markmið: Að greina vefjafræðilegar breytingar í nýrum einstaklinga með APRT-skort með áherslu á kristallaútfellingar, bólgusvörun og bandvefsmyndun, ásamt tjáningu valinna próteina með ónæmislitun.
Aðferðir: Nýrnavefjasýni frá sjúklingum með APRT-skort og heilbrigðum viðmiðum voru fengin úr Lífsýnabanka Landspítala (VSN 21-117-V1) og svipgerðargreind með ónæmislitun. Greining var gerð með hematoxýlín- og eosínlitun, og smásjárskoðun gerð í skautuðu ljósi og með ónæmisvefjafræðilegum aðferðum. Sýnin voru flokkuð sem DHAhátt og DHAlágt út frá magni DHA-kristalla í vefjasýnunum. Nýrnavefur frá heilbrigðum viðmiðum var notaður til samanburðar. Tjáning próteina eins og APRT, XOR, E-cadherin, N-cadherin, CD44, kollagen I og III var metin með ónæmislitun.
Niðurstöður: DHA fannst í píplum og í bandvef í DHAhátt- og DHAlágt- sýnum en ekki í sýnum frá heilbrigðum. DHAhátt-sýni sýndu meiri bólgu, píplurýrnun og bandvefsmyndun en DHAlágt-sýni reyndust hafa minni vefjaskemmdir þótt bólgusvörun sæist í kringum kristallana. APRT var ekki tjáð í sýnum sjúklinga með APRT-skort en eðlilega tjáð í nýrnasýnum viðmiða. XOR-tjáning var veik og eins milli hópa. Tjáning CD44 og kollagen III var aukin í sýnum sjúklinga, N-cadherin var minnkað í DHAhátt-sýnum en E-cadherin var eins í sýnum sjúklinga með APRT-skort og viðmiða. Kollagen I var aukið í DHAlágt-sýnum.
Ályktanir: Niðurstöður sýna skýr merki um kristallaútfellingar í píplum, bandvef og einnig finnast þeir innan einstakra þekjufrumna. Bólgusvörun og bandvefsmyndun í nýrum einstaklinga með APRT-skort eru tengd magni DHA. Ónæmislitanir styðja við áframhaldandi rannsóknir á meinmyndun sjúkdómsins og geta varpað ljósi á skemmdir og viðbrögð nýrnavefs við kristallaáreiti.
Væg vitræn skerðing á meðal einstaklinga í Íslensku heilabilunarskránni (IceDem)
Hrafnhildur Eymundsdóttir1 Ph.D., Ísak Örn Ívarsson2 M.S., Helga Eyjólfsdóttir3 Ph.D
1Öldrunarlækningadeild Landspítala,2Öldrunarlækningadeild Landspítala, 3heilabilunareining, öldrunarlækningar Landspítala.
Inngangur: Íslenska heilabilunarskráin (IceDem) hefur það markmið að halda utan um fjölda þeirra sem greinast með væga vitræna skerðingu (MCI) og heilabilun ásamt faraldsfræði þessa hóps. Ný líftæknilyf gegn Alzheimer sjúkdómi (m.a. lecanemab) eru ætluð til meðferðar Alzheimer sjúkdóms á stigi MCI eða vægrar heilabilunar. Einnig hafa rannsóknir sýnt að fyrsta og annars stigs forvarnir gegn/við MCI felast að hluta til í fjölþátta lífstílsbreytingum.
Markmið: rannsóknar voru (1) að lýsa lýðfaraldsfræði einstaklinga með MCI greiningu í íslensku þýði og (2) að kanna tíðni MCI á Íslandi samanborið við erlendar rannsóknir.
Aðferðir: Notast var við gögn úr IceDem frá minnismóttöku Landspítala. Rannsóknarþýði eru einstaklingar sem hafa hlotið greininguna MCI á árunum 2021-2024.
Niðurstöður:312 einstaklingar með MCI greiningu voru skráðir í IceDem (35% af heildarskráningum). Meðalaldur var 78 ár (48% konur) og langflestir bjuggu við sjálfstæða búsetu. Um helmingur (48%) neytti áfengis og helmingur (52%) einstaklinga stundaði ekki hreyfingu a.m.k tvisvar sinnum í viku. Tæplega þriðjungur (30%) töldust með offitu (BMI ≥ 30 kg/m2). Þriðjungur (31%) var á ofurfjöllyfjameðferð (≥10 lyf), 74% voru á lyfjum við hjarta- og æðasjúkdómum og um þriðjungur á þunglyndislyfjum. Lífstílsþættir voru sambærilegir þeim sem sést hafa í erlendum rannsóknum.
Ályktanir: Mikilvægt er að greina og skrá lýðfaraldsfræðilega þætti einstaklinga með MCI með markvissum hætti ásamt því að fræða um verndandi lífstílsþætti. Í þessari rannsókn kemur fram mikil lyfjanotkun hópsins og næstu skref eru að bera saman þennan hóp við einstaklinga sem ekki eru með vitræna skerðingu til að greina mögulega undirliggjandi áhættuþætti.
Samanburður á áhrifum allópúrinóls og febúxóstats á 2,8-díhydroxýadenín í blóðvökva og þvagi
Hrafnhildur L. Runólfsdóttir1, Unnur A. Þorsteinsdóttir2,3, Inger M Sch. Agústsdóttir1, Margrét Þorsteinsdóttir2,3, Runólfur Pálsson1,2, Viðar Ö. Eðvarðsson1,2.
1Landspítala; 2Háskóla Íslands; 3ArcticMass, Reykjavík, Ísland.
Bakgrunnur: Meðferð með xanþínoxidóredúktasa (XOR)-hemlunum allópúrinóli og febúxóstati getur minnkað myndun á 2,8-díhydroxýadeníni (DHA) hjá sjúklingum með adenínfosfóríbósýltransferasa (APRT)-skort. Markmið rannsóknarinnar var að bera saman áhrif allópúrinóls 400 mg/dag og 800 mg/dag við áhrif febúxóstats 40 mg/dag og 80 mg/dag á DHA í blóðvökva og þvagi.
Aðferðir: Tólf sjúklingar í „APRT Deficiency Registry“ við Landspítala tóku þátt í rannsókninni. Eftir 4 vikna hreinsunartímabil var þátttakendum ávísað allópúrinóli 400 mg/dag eða 40 febúxóstati mg/dag í 28 daga. Skammtarnir voru auknir í 800 mg af allópúrinóli og 80 mg af febuxóstati í aðra 28 daga. Eftir 28 daga hreinsunartímabil var meðferð með allópúrinóli og febúxóstati víxlað. DHA í blóði og þvagi var mælt með UPLC-MS/MS og þvagútskilnaður DHA tjáð sem DHA-kreatínín hlutfall (mg/mmól). Greiningarmörk voru < 20 ng/ml.
Niðurstöður: Sjö sjúklingar luku rannsókninni, miðgildi aldurs var 57,7 (37,3-65,1) ár. Miðgildi DHA í blóðvökva var 301 (178-679) ng/ml án meðferðar. Fimm sjúklingar mældust með 40 (25-95) ng/ml af DHA í blóðvökva á 400 mg af allópúrinóli meðan aðrir höfðu gildi neðan greiningarmarka. Tveir sjúklingar mældust með DHA yfir greiningarmörkum í blóðvökva á 800 mg af allópúrinóli, 28 og 92 ng/ml. Eftir meðferð með 40 mg af febúxóstat var DHA greinanlegt í blóðvökva hjá einum sjúklingi, 35 ng/ml, og hjá öðrum sjúklingi að lokinni meðferð með 80 mg af febúxóstati, 175 ng/ml. Miðgildi DHA í þvagi var 8,18 (6,21-18,69) mg/mmól án meðferðar, 1,90 (0,15-4,52) mg/mmól á 400 mg af allópúrinóli og 1,00 (0,13-4,32) mg/mmól á 800 mg af allópúrínóli. Að lokinni meðferð með 40 mg af febúxóstat var DHA útskilnaður 0,74 (0,28-1,33) mg/mmól hjá 7 sjúklingum og 0,55 og 0,64 hjá tveimur sjúklingum sem höfðu greinanlegt DHA í þvagi eftir meðferð með 80 mg af febúxóstat.
Ályktanir: Allópúrinól í skammtinum 800 mg/dag hafði meiri áhrif á magn DHA í blóðvökva og þvagi en 400 mg/dag. Þá virðist febúxóstat áhrifaríkara en allópúrinól við lækkun á DHA í blóðvökva og þvagi.
Sjúklingar með rof á maga- og skeifugörn á Landspítala Háskólasjúkrahúsi 2014-2023
Ingi Pétursson BSc1, Bjarni Geir Viðarsson MD, PhD1,2, Kristín Huld Haraldsdóttir MD, PhD1,2
1 Læknadeild Háskóla Íslands, 2 Kviðarholsskurðdeild Landspítala
Inngangur: Rof á maga- og skeifugörn er ein orsaka bráðaaðgerða í kviðarholsskurðlækningum og getur leitt til dauða. Eðli sjúkdómsins vegna eru rannsóknir krefjandi og hafa fáar slembiraðaðar rannsóknir verið birtar. Markmið þessarar rannsóknar var að leggja mat á árangur bráðra aðgerða og íhaldssamrar meðferðar á rofnum maga- og skeifugarnarsárum á Landspítala Háskólasjúkrahúsi (LSH).
Aðferðir: Þetta var einsetra, afturskyggn áhorfsrannsókn sem innihélt 176 einstaklinga sem hlutu greininguna K25.1 (brátt magasár með rofi) og K26.1 (brátt skeifugarnarsár með rofi) og voru meðhöndlaðir á LSH á árunum 2014-2023. Fylgikvillar í kjölfar aðgerðar voru flokkaðir samkvæmt Clavien-Dindo flokkunarkerfinu og voru fylgikvillar sem kröfðust ekki inngrips undanskildir.
Niðurstöður: Meðalaldur var 60,6 ár (±17,9) og voru karlmenn í meirihluta (52,8%). Skurðaðgerð var beitt í 83,5% tilvika og voru opnar aðgerðir algengari (43,8%) en kviðsjáraðgerðir (39,2%). Dánartíðni við 30 daga var marktækt hærri við rof á magasári en skeifugarnarsári (16,5% vs. 5,5%, p=0,036) sem og við 90 daga (21,2% vs. 6,6%, p=<0,001). 56,8% hlutu fylgikvilla í kjölfar aðgerðar, en tíðni minni háttar (flokkur I-II) og alvarlegra fylgikvilla (flokkur IIIa-V), samkvæmt Clavien-Dindo flokkunarkerfinu, var 28,4% hvort um sig. Einstaklingar með rof á magasári höfðu hærri tíðni alvarlegra fylgikvilla en einstaklingar með rof á skeifugarnarsári (30,6% vs. 26,4), sér í lagi Clavien-Dindo stig 5 (16,5% vs. 4,4%) (p=0,031).
Ályktanir: Rof á magasári er marktækt líklegra til að valda alvarlegum fylgikvillum eða dauða en rof á skeifugörn samkvæmt Clavien-Dindo flokkunarkerfinu. Frekari rannsókna er þörf til að bera kennsl á forspárþætti fyrir alvarlega fylgikvilla og dauða og bæta útkomur.
Dose sparing effects of novel adjuvants and alum on two different vaccines in a neonatal mouse model
Jenny Lorena Molina Estupiñan1,2, Poorya Foroutan Pajoohian1,2, Gabriel Kristian Pedersen3, Dennis Christensen3, Serena Marchi4, Emanuele Montomoli4,5, Stefanía P. Bjarnarson1,2 Ingileif Jónsdóttir1,2, Auður Anna Aradóttir Pind1,2
1 Faculty of Medicine, School of Health Sciences, University of Iceland, Iceland
2 Department of Immunology, Landspitali, the National University Hospital of Iceland,
3 Statens Serum Institut, Copenhagen, Denmark, 4 Department of Molecular Medicine, University of Siena, Siena, Italy, 5 VisMederi srl, Siena, Italy.
Introduction: Childhood vaccination provides protection against infectious diseases. In epidemics and pandemics vaccine demands may exceed production capacity, highlighting the need for dose-sparing strategies. Adjuvants are immune-stimulating agents used to boost and modulate immune responses to vaccines, and can reduce antigen doses needed.
Objective: We evaluated dose-sparing effects of adjuvants dmLT, mmCT, CAF01, CAF08b and alum on primary neonatal antibody (Ab) response to two vaccines; a pneumococcal-conjugate-vaccine Pn1-CRM197 and an influenza-hemagglutinin (HA) vaccine.
Methods: Neonatal mice were immunized subcutaneously once with a full (4 µg) or fractional doses (2, 1, 0.75 and 0.5 µg) of either vaccine with or without adjuvant. Vaccine-specific IgG Abs were measured bi-weekly and vaccine-specific IgG Ab-secreting-cells (ASC) were enumerated in bone marrow (BM) at week 8 when mice were sacrificed.
Results: Ab levels of mice immunized with a full dose of Pn1-CRM197 or HA were low. mmCT and CAF08b significantly enhanced Pn1-specific Abs (P<0.05 to <0.001) elicited by fractional doses of Pn1-CRM197 providing 8-fold dose-sparing of the vaccine, whereas dmLT and CAF01 provided 5-fold and 2-fold dose-sparing, respectively. All adjuvants significantly enhanced protective Pn1-specific Abs against bacteremia and pneumonia, although to different degrees. For the influenza HA vaccine, CAF08b provided 40-fold dose-sparing effect whereas CAF01 and mmCT provided 8-fold dose-sparing. Only CAF08b and CAF01 induced high hemagglutination inhibition titers after one immunization. mmCT, CAF01 and CAF08b significantly enhanced the persistence of vaccine-specific ASCs in BM. In contrast, alum didn’t provide any dose-sparing effects and yielded comparable responses to vaccine alone, for both vaccines.
Conclusion: Collectively, our results demonstrate that mmCT, CAF01 and CAF08b enhanced protective humoral responses and had large dose-sparing effects on both Pn1-CRM197 and HA vaccines, although the adjuvant effect was clearly vaccine-dependent. The results support potential use of safe adjuvants in situations when vaccine production capacity is limited, including vaccination of pediatric populations that may be of high risk.
The mucosal route induces a more rapid B cell activation than the parenteral route in neonatal mice
Jenny Lorena Molina Estupiñan1,2, Auður Anna Aradóttir Pind1,2, Poorya Foroutan Pajoohian1,2,
Ingileif Jónsdóttir1,2, Stefanía P. Bjarnarson1,2
1 Faculty of Medicine, School of Health Sciences, University of Iceland, Iceland
2 Department of Immunology, Landspitali, the National University Hospital of Iceland
jennyle@landspitali.is
Introduction: Immaturity of the neonatal immune system contributes to increased susceptibility to infectious diseases and poor vaccine responses. Therefore, it is of major importance to develop better strategies for early life vaccinations. Adjuvants can enhance both the magnitude and the duration of immune responses. Inducing immunity at respiratory pathogen entry sites, through mucosal vaccination, offers significant advantages, including local protective immune responses and recall responses at the site of entrance, leading to rapid pathogen clearance, surpassing traditional systemic vaccination approaches.
Methods: In this study we assessed the effects of the adjuvant mmCT on neonatal immune response 4, 8 and 14 days post priming with a pneumococcal conjugate vaccine Pn1-CRM197, by intranasal (i.n.) or subcutaneous (s.c.) immunization routes to assess by flow cytometer (FACS) memory B cells, plasmablasts/plasma cell, along with their expression of BAFF-R, TACI and BCMA.
Results: Mucosal vaccine administration with mmCT enhanced early vaccine-induced BAFF-R expression on splenic marginal zone, follicular and transitional T1 B cells, soon as 4 days after immunization and prolonged expression of the activation receptor TACI that coincided with increased plasmablast/plasma cells and their enhanced expression of BCMA in spleen up to 14 days post priming. Additionally, i.n. immunization increased more early after immunization the frequency of plasmablasts/plasma cells that co-express TACI and BCMA or only BCMA+. In contrast, s.c. immunization increased more plasmablasts/plasma cells that were TACI+BCMAneg early after immunization, while this population increased gradually by the mucosal route. Furthermore, the mucosal route led to more rapid induction of GC-derived memory B cells as higher frequency was detected at 4 days after i.n. than s.c. immunization. However, higher frequency of GC-independent memory B cells was detected in s.c. than i.n. immunized neonatal mice at days 8 and 14. Their expression of survival and activation receptors, BAFF-R and TACI differed between the routes.
Conclusion: These results suggest that mucosal immunization with pneumococcal conjugate vaccines and mmCT may be able to circumvent some of the limitations of neonatal antibody responses required for protective immunity in early life.
Notkun tölvusneiðmynda og aðferðar endanlegra eininga við hermun raförvunar mænu með yfirborðsrafskautum
Jón Andri Árnason2, Ragnhildur Guðmundsdóttir-Korchai2, Yonatan Afework Tesfahunegn2, Þórður Helgason1,2
¹Vísindadeild Landspítala, 2Verkfræðideild Háskólanum í Reykjavík
Inngangur: Raförvun mænu í gegnum húð (Transcutaneus spinal cord stimulation, tSCS) er vænleg meðferð til að meðhöndla síspennu (spastic) og auka hreyfigetu einstaklinga með mænuskaða (Spinal cord injury, SCI). Virkni tSCS er, sem stendur, ekki full skýrð. Þess vegna og vegna mismunandi líkamsbyggingu hvers einstaklings er í klínískri notkun þörf á að aðlaga staðsetningu og straumstyrk rafskauta sérstaklega fyrir hvern einstakling.
Markmið: Tilgangur þessa rannsóknarverkefnis er að sýna dreifingu rafstraums innan mannslíkamans með hermunum og auka skilning á því hvernig móta megi straumsviðið. Í því skini er í þessu verkefni nýtt ferli við gerð bútalíkans (Finite element model, FEM) af mannslíkamanum þróað og prófað. Reynist kenning okkar rétt má með slíku líkani leita að hagstæðustu rafskautauppsetningu fyrir raförvun ákveðna tauga í og við mænu.
Aðferðir: Teknar voru háupplausnar-tölvusneiðmyndir af svæði frá þind niður að mjaðmalið þriggja einstaklinga. Myndirnar voru unnar í Mimics (hugbúnaður til úrvinnslu tölvusneiðmynda frá fyrirtækinu Materialise) og þar búin til þrívíddarlíkön af helstu vefjum líkamshlutans þ.e.a.s. húð, fitu, vöðva, beinagrind og mænu. Þau voru forunnin í Autodesk Meshmixer til að fjarlægja óæskilega hluta. Þrívíddarlíkönin voru því næst flutt inn í hermihugbúnað, Ansys SpaceClaim, þar sem líkönunum var breytt í CAD hluti og vefja líkönin sameinuð í eitt rúm-líkan af kvið manns. Fullbúna líkanið var að lokum flutt inn í hermihugbúnað fyrir rafsegulsvið, Ansys Maxwell 3D. Fengu vefir þar rafeiginleika og líkanið gert klárt til hermunnar. Gerðar voru fimm hermanir. Fjórar þeirra voru með jákvæða rafskautið yfir T10, T12, L2 og L4 hryggjaliðnum, og neikvæða fast á S2. Fimmta uppsetningin var með rafskaut á öllum ofangreindum staðsetningum en með rafstraum eingöngu í T10 rafskautinu.
Niðurstöður: Niðurstöður hermanna sýna verulegan mun á dreifingu rafstraumsins háð staðsetningu rafskautanna. Þetta er í samræmi við eldri rannsóknir. Hæsti þéttleiki rafstraums í mænu, þ.e. við tSCS örvun, er með katóðu staðsetta við T10 og anóðu við S2 en lægst með staðsetningar við L4 og S2. Reiknitími hverrar hermunar var að meðaltali 47,4 klukkustundir.
Ályktanir: Niðurstaða verkefnisins benda til að verulega megi móta rafstraumsþéttni í mænu með vali á staðsetningu og straumstyrk rafskauta. Hermiaðferðin, með notkun Ansys Maxwell hugbúnaðarpakkans, hefur þann kost að auðvelt er að breyta uppsetningu rafskautanna og leita að besta samvals staðsetningar og straumstyrks hvers rafskauts til að hámarka örvunarárangur á valstað og lágmarka á öðrum svæðum. Á þessu stigi takmarkast aðferðin enn af löngum reiknitíma og óhagkvæmum möskvaþéttileika. Næstu skref verða að stytta reiknitíma og síðan staðfesta með mælingum niðurstöður hermanna.
Framskyggn, rafræn skráning á axlarskiptum á Íslandi 2018-2024 – fyrstu niðurstöður
Katrín Þóra Hermannsdóttir, BSc.1,2, Hafþór Sigurðarson, BSc.1,2, Ólafur Ingimarsson, MD3, Þorkell Snæbjörnsson, MD, PhD1,2, Ólafur Sigmundsson, MD2, Eyþór Örn Jónsson, MD, PhD2,3
1Læknadeild Háskóla Íslands, 2bæklunarskurðdeild Landspítala, 3bæklunarskurðdeild Sjúkrahússinu á Akureyri
katriher@landspitali.is
Inngangur: Axlarskipti bæta axlarfærni einstaklinga með langt gengna slitsjúkdóma og flókin beinbrot. Á Íslandi hafa gögn um axlarskipti ekki verið tekin saman. Markmið rannsóknarinnar er að lýsa meðferð með axlarskiptum og þróun yfir tíma.
Aðferðir: Rannsóknin byggir á framskyggnri, rafrænni skráningu aðgerðarlæknis í Heilsugátt á frumaxlarskiptum á árunum 2018-2024. Nýgengi miðast við 100.000 persónuár, byggt á gögnum frá Hagstofu Íslands. Mat á þróun yfir tíma fólst í skiptingu rannsóknarhópsins í upphaf (2018-2019) og lok (2023-2024) tímabilsins og hóparnir bornir saman með kí-kvaðrat, Fischer og t-prófum.
Niðurstöður: Gerð voru 337 axlarskipti, beggja vegna hjá 22 einstaklingum. Þar af voru 227 konur (67%), meðalaldur 70,0 ár (26-91), 80% aðgerða framkvæmdar á Landspítala og 20% á Sjúkrahúsinu á Akureyri. Algengustu ábendingar voru: slitgigt 36%, brot í nærenda upphandleggs (<2 vikur) 26%, eldra brot (≥2 vikur) 20% og rof á axlarhettu 14%. Viðsnúnir gerviliðir voru algengastir (n=179, 53%), en líffærafræðilegir gerviliðir 81 (24%) og hálfgerviliðir 77 (23%). Meðalaldur var 67 ár í upphafi en 72 ár í lok tímabilsins (p=0,004). Hlutfall slitgigtartilfella jókst frá 24% í 45% en heildarhlutfall brota minnkaði frá 52% í 33% (p=0,024). Hlutfall viðsnúinna gerviliða jókst frá 24% í 72% en hálfgerviliðum fækkaði úr 47% í 7% (p<0,001). Nýgengi var 7,9 árið 2018 og 20,1 árið 2024.
Ályktanir: Breytingar hafa orðið á meðferð með axlarskiptum. Notkun viðsnúinna gerviliða hefur aukist og hlutfallslega hefur slitgigtartilfellum fjölgað en brotum fækkað. Meðferðin er orðin líkari því sem er á alþjóðavísu. Nýgengi hefur færst nær því sem er á Norðurlöndunum.
Ribosome and Splicing-Based Regulation of the Mild Hypothermia Response
Kevin Ostacolo1, Kimberley Andersen1, Hans Tomas Bjornsson1,2,3,4
1 Department of Genetics and Molecular Medicine, Landspítali University Hospital; Reykjavík, Iceland, 2Louma G. Laboratory of Epigenetic Research, Faculty of Medicine, University of Iceland; Reykjavík, Iceland, 3McKusick-Nathans Department of Genetic Medicine, Johns Hopkins University School of Medicine; Baltimore, MD, USA
4Department of Pediatrics, Johns Hopkins University; Baltimore, MD, USA.
Introduction:The mild hypothermia response (MHR) is a natural cytoprotective mechanism activated in cells when their temperature reaches 32 °C. Prior studies have shown that the activation of this response mediates the neuroprotective effects of cooling. In clinical practice, lowering the core body temperature of patients to 32 °C is widely used to prevent neurological damage following hypoxic-ischemic events such as neonatal asphyxia, cardiac arrest, or drowning. In previous work, we identified the histone methyltransferase SMYD5 as a regulator of SP1, a key transcription factor involved in the MHR. Recent findings suggest that SMYD5 also trimethylates UBA52, a well-known ribosomal component.
Objective: The aim of this study is to understand whether UBA52, other ribosomal components, and/or splicing factors play a role in regulating SP1 at the transcriptional level at 32 °C.
Methods: We used a novel mild hypothermia indicator (MHI) system in combination with siRNA knockdown (KD) in HEK293 cells to test the effect of ribosomal KD on activation of the key MHR factors—SP1, CIRBP, and RBM3. We also performed an unbiased proteomic time course using tandem mass spectrometry to look at changes in protein levels over time upon a hypothermia stimulus.
Results: Our proteomic data revealed a shift from cytoplasmic to mitochondrial translation, suggesting a systematic reorganization of ribosomal activity with hypothermia. The changes in protein levels over time showed clear clustering of SMYD5 and UBA52, a clue that both may play a coordinated role in the MHR. KD of three ribosomal components, including UBA52, demonstrated that UBA52 KD significantly increased SP1-MHI fluorescence at 37 °C (P < 0.05), but had no effect on CIRBP or RBM3. Using the same methodology, we knocked down several splicing factors identified in our proteomic data. Notably, KD of SART3, a factor involved in spliceosome recycling and pre-mRNA splicing, induced the same selective increase in SP1-MHI fluorescence as UBA52 KD, suggesting a convergent regulatory role on SP1.
Conclusion: UBA52 and SART3 are novel repressors of the MHR under normothermia. These findings suggest a functional connection between ribosomal components and splicing machinery in regulating SP1, possibly through a shared mechanism involving SMYD5.
SARAF is a negative regulator of the mild hypothermia response
Kijin Jang1, Hans Tómas Björnsson1,2
1Department of Biochemistry and Molecular Biology, University of Iceland;
2Department of Genetics and Molecular Medicine, Landspitali University Hospital;
Introduction: Mild hypothermia (32°C to 36°C) has been conventionally applied in a clinical strategy called targeted temperature management (TTM). TTM is used to decrease the extent of neurological damage after hypoxic injury e.g., birth asphyxia, cardiac arrest or drowning. The cellular response to mild hypothermia, the mild hypothermia response (MHR), is an evolutionarily conserved cytoprotective program thought to mediate the neuroprotective effects of TTM. TTM is associated with some secondary complications and our group is actively mapping the key regulatory points of this response in an effort to pharmacologically target this response without cooling.
Objectives: To identify and validate additional distal regulators of the MHR.
Methods: We have used novel mild hypothermia indicators (MHIs) for screening. These quantify promoter activation of key MHR genes by measuring fluorescence using FACS. We have performed siRNA knockdown of SARAF and explored impact using intracytoplasmic calcium measurements, RT-qPCR, and western blot. We have quantified role of apoptosis after hypoxia using a FITC-Annexin V assay.
Results: Out of 16 factors screening using siRNA knockdown (KD) and MHI as readout, SARAF showed the strongest effect on both SP1-MHI and RBM3-MHI. SARAF had previously shown up as a repressor in our SP1 screen. We further validated SARAF as a repressor of both SP1 and RBM3 by showing significant increases of both genes at the mRNA level (P<0.01). At the protein levels, we also observe increased protein values of SP1 (P<0.05) and of RBM3 (P<0.01) in SARAF deficient cells compared to WT cells. Since SARAF is a regulator of store-operated calcium entry we tested cytoplasmic calcium levels in SARAF KD and WT cells and show a trend of increased cytoplasmic calcium release efficiency (P=0.068) with loss of SARAF as shown in previous studies. Finally, SARAF KD also led to a significant (P<0.05) decrease in apoptotic cells after hypoxic injury compared to WT cells.
Conclusion: SARAF is a novel negative regulator of the MHR. Loss of SARAF raises intracytoplasmic calcium levels and makes cells more resistant to apoptosis upon hypoxic injury making this a promising target for pharmacologically targeting the MHR.
Notkun NGS til að meta klónvöxt eitilfrumna í eitilæxlum (Non-Hodgkin lymphoma)
Kjartan Skarphéðinsson1, Dorottya Csuka1, Gígja Erlingsdóttir1, Bjarni A. Agnarsson1,2, Aðalgeir Arason1, 3, Rósa B. Barkardóttir1, 3, Bylgja Hilmarsdóttir1, 2, 3
1Meinafræðideild Landspítala, 2 læknadeild Háskóla Íslands, 3lífvísindasetri Háskóla Íslands
kjartansk@landspitali.is, bylgjahi@landspitali.is
Inngangur: Eitilfrumuæxli (Non-Hodgkin lymphoma) skiptast í B- frumu og T-frumuæxli og er nýgengi þeirra á Íslandi 9,2 á hvern 100.000 íbúa. Hægt er að greina eitilfrumukrabbamein bæði í blóði og í vefjasýnum en greiningar á eitilfrumuæxlum geta verið erfiðar, sérstaklega þegar um er að ræða vefjasýni sem steypt hafa verið í paraffin. Nokkrum ólíkum aðferðum er beitt til að fá rétta greiningu og er þar er helst um að ræða vefjalitanir, flæðifrumusjá (flow cytometry) og svokallaða bandagreiningu (fragment analysis) þar sem PCR aðferð er beitt til að greina mislengdarerfðamörk í B eða T frumum. Notkun háhraðaraðgreininga (Next-generation-sequencing, NGS) er nýstárleg aðferð til að mæla fjölda einstaka klóna úr vefjasýni og meta hlutfall einstaka klóna í sýninu. Því mætti nota NGS til að greina hvort eitilfrumuæxli er til staðar með mun nákvæmari hætti en áður og þar með bæta greiningaraðferðir í þessum tegundum æxla.
Markmið: Í þessu verkefni var ætlunin að meta hvort NGS getur nýst í stað hefðbundinnar PCR greiningar til að greina eitilfrumuæxli.
Aðferðir: TNA var einangrað úr paraffín sýnum. Átta sýni voru raðgreind á Immunoverse panel frá IDT/Archer sem greinir CDR3 röðina hjá B eða T frumuviðtökum (BCR eða TCR). Archer analysis var notað fyrir gagnagreiningu, og er miðað við að ef algengasti klónninn sé yfir 5% af heildarfjölda klóna og hlutfallslega mun algengari en 3-7 algengustu klónarnir, er líklegt að sýnið innihaldi eitilfrumuæxli. Niðurstöður úr vefjalitunum, PCR greiningu og NGS voru bornar saman.
Niðurstöður: NGS greining á sýnum kom vel út og gaf Immunoverse panellinn nákvæma mynd af tjáningu B- og T- frumuviðtaka, fjölda klóna og hlutfalli þeirra innan sýnisins. NGS aðferðin greindi allt 40.000 einstakar CDR3 raðir innan sama sýnis. Tíðni algengasta klóns var minna en 1% af heild í heilbrigðum viðmiðunarsýnum, en yfir 30% í sýnum með staðfestu eitilfrumuæxli. Fyrstu niðurstöður gefa til kynna að bæði NGS og bandagreining geti nýst við greiningu eitilfrumuæxla og að niðurstöður þeirra séu að mestu samhljóða.
Ályktun: Raðgreining á B- og T frumuviðtökum gefur nákvæma mynd af klónatíðni B og T frumna í sýni og gæti nýst við greiningu eitilfrumuæxla.
Líkamsþyngdarstuðull og breytingar á honum tengjast framgangi forstiga mergæxlis
Kjartan Þorri Kristjánsson1, Sigrun Thorsteinsdóttir1,2, Elias Eythorsson1,3, Brynjar Vidarsson3, Pall T. Onundarson1, Bjarni Agnarsson1,3, Margret Sigurdardottir3, Isleifur Olafsson3, Ingunn Thorsteinsdottir3, Jon Thorir Oskarsson1,3, Andri Olafsson1, Asbjorn Jonsson4, Thorvardur Jon Love1,3 Sigurdur Y. Kristinsson1,3 Sæmundur Rögnvaldsson1,
1 Læknadeild, Háskóla Íslands, 2 Rigshospitalet, Kaupmannahöfn, Danmörku, 3Landspitala
4Sjúkrahúsinu á Akureyri
Inngangur: Mergæxli er krabbamein í beinmerg sem þróast úr góðkynja einstofna mótefnahækkun (e. monoclonal gammopathy of undetermined significance, MGUS) og mallandi mergæxli (e. smoldering multiple myeloma, SMM). Fyrri niðurstöður benda til þess að offita sé áhættuþáttur fyrir að fá MGUS en ekki er þekkt hvort að offita hafi áhrif á framgang yfir í virkan sjúkdóm.
Markmið: Markmið rannsóknarinnar er að kanna tengsl líkamsþyngdar og breytinga á henni við þróun forstiga mergæxlis.
Aðferðir: Notast var við gögn úr rannsókninni Blóðskimun til bjargar sem er lýðgrunduð skimunarrannsókn á mergæxli og forstigum þess. Alls hafa 75.422 Íslendingar verið skimaðir fyrir forstigum mergæxlis og um 2000 eru í virku reglulegu eftirliti. Í hverri heimsókn voru lífmerki MGUS og SMM mæld, einkum styrkur einstofna mótefna (paraprótín) en hækkandi styrkur þeirra tengist framgangi yfir í mergæxli. Við könnuðum tengsl paraprótíngilda og breytinga á þeim yfir tíma við líkamsþyngdarstuðul (BMI) sem var mældur í hverri heimsókn. Notast var við ólínuleg slembiþáttalíkön og reiknuð tengsl BMI við greiningu og þróun paraprótíns. Áhrif breytinga á BMI voru áætlaðar með því að spá fyrir um breytingu á paraprótíni yfir 5 ára tímabil fyrir breytingu á BMI.
Niðurstöður: Alls voru 5612 paraðar BMI og paraprotein mælingar hjá 1833 einstaklingum og 211 þátttakendur greindust með SMM. Offita við greiningu tengdist skarpari hækkun á paraprótíni á ári samanborið við kjörþyngd (0,30g/L á ári m.v 0,23g/L; p= 0,048). Einnig reyndust marktæk tengsl á milli BMI breytinga og breytinga á styrk paraproteins (með 30 sem viðmiðunar BMI og lækkun á BMI um 5: βparap = -0,30g/L, p < 0,001 og ef BMI hækkaði um 5: βparap = 0,15g/L, p = 0,064). Tengslin reyndust sterkari hjá þeim sem höfðu SMM (með 30 sem viðmiðunar BMI og lækkun á BMI um 5: βparap = -1,18g/L, p < 0,001 og ef BMI hækkaði um 5: βparap = 0,81g/L, p <0,001).
Ályktanir: Niðurstöðurnar benda til að offita tengist vaxtarhraða paraprótíns í forstigum merægxlis og að lækkun á BMI geti lækkað þennan vaxtarhraða. Ef frekari rannsóknir styðja þetta og tengja BMI við þróun mergæxlis, gæti skapast tækifæri til nýta lífstílsbreytingar eða þyndarstjórnandi lyf til að koma í veg fyrir mergæxli.
Greining meinvalda samfélagslungnabólgu með og án íferða – lýðgrunduð tilfella-viðmiðarannsókn
Kristján Godsk Rögnvaldsson, MD1,3, Agnar Bjarnason, MD, PhD1,2, Vala Rún Stefánsdóttir, MS1,2, Kristján Orri Helgason MD1, Inga Sif Ólafsdóttir, MD, PhD1,2, Aðalsteinn Guðmundsson MD1,2, Gunnsteinn Haraldsson PhD1,2 og Magnús Gottfreðsson, MD, PhD1,2*
1Háskóla Íslands, 2Landspitala, 3Department of Clinical Microbiology Herlev Hospital, Kaupmannahöfn, Danmörku.
Inngangur: Lungnabólga er alvarlegur og algengur sjúkdómur. Ein helsta ástæða þess að meinvaldar lungnabólgu greinast ekki hjá stórum hluta tilfella er að ekki næst að afla tímanlegra sýna úr neðri hluta öndunarfæra. Rannsóknir skortir á greiningu meinvalda með PCR á sýnum úr efri hluta loftvegar meðal þeirra sem þurfa innlögn vegna samfélagslungnabólgu með (CAP) og án greinilegra íferða á lungnamynd (SPWI). Sérstaklega skortir samanburð við tilfelli sem leggjast inn en eru án einkenna um öndunarfærasýkingu.
Markmið: Meginmarkmið rannsóknarinnar var að greina meinvalda tilfella CAP og SPWI hópa með PCR aðferðum og setja í samhengi við PCR greiningar samanburðartilfella án einkenna um loftvegasýkingu. Meðal annarra markmiða var að kanna tengsl þess hvort meinvaldur greindist eða ekki við dánartíðni.
Aðferðir: Sjúklingum sem lögðust inn á Landspítala með einkenni um lungnabólgu á eins árs tímabili 2018-2019 var boðin þátttaka. Tilfelli voru flokkuð í tvennt eftir því hvort íferð sást á myndrannsókn innan 48 tíma frá komu (CAP) eða ekki (SPWI). Nýinnlögðum einstaklingum af sama aldri (
og kyni án einkenna um öndunarfærasýkingu var samhliða boðin þátttaka í samanburðarhópi. Sýni úr hálskoki voru fengin og spurningalisti yfirfarinn með þátttakendum. Gagna var einnig aflað úr sjúkraskrám þátttakenda. PCR greiningar á öndunarfæraveirum, ódæmigerðum lungnabólgubakteríum, Streptococcus pneumoniae og Haemophilus influenzae voru framkvæmdar á Sýkla- og veirufræðideild Landspítala. Lógistísk aðhvarfsgreining var framkvæmd m.t.t. tengsla greiningar meinvalda við 30 daga- og eins árs dánartíðni.
Niðurstöður: S. pneumoniae fannst í 23,1%, 8,4% og 5,4% tilfella og H. influenzae í 12,7%, 13,0% og 4,8% sjúklinga í CAP, SPWI og samanburðarhópunum, í þessari röð (p<0,001). Viðbót sértækra PCR greininga jók greiningu meinvalda um 84% í CAP hópnum og um 42% í SPWI hópnum. Gagnlíkindahlutfall þess hvort meinvaldur greindist eða ekki við dauða innan 30 daga var 1,04 (95% öryggisbil 0,49-2,20) eftir leiðréttingu fyrir aldri, kyni og Charlson sjúkdómsbyrði.
Ályktanir: Notkun sértækra PCR prófa á hálskokssýnum jók greiningu meinvalda hjá lungnabólgutilfellum með og án íferða. Lág tíðni öndunarfæraveira, S. pneumoniae og H. influenzae reyndist vera í samanburðarhópnum. PCR greining meinvalda á stroki frá hálskoki getur komið að gagni í þeim lungnabólgutilfellum þar sem ekki er unnt að afla sýna frá neðri hluta öndunarfæra.
Afleiðing heilahristings hjá íþróttakonum – möguleg vanstarfsemi í heiladingli og áhrif á andlega líðan og taugasálfræðilega virkni
Lára Ósk Eggertsdóttir Claessen1,2, María Kristín Jónsdóttir3, Hafrún Kristjánsdóttir4, Sigrún Helga Lund5, Ingunn Unnsteinsdóttir Kristensen6, Helga Ágústa Sigurjónsdóttir1,7
1Læknadeild, Heilbrigðisvísindasviði, Háskóla Íslands, 2bráðalækningum, Landspítala, 3sálfræðideild, samfélagssviði, Háskólanum í Reykjavík, 4íþróttafræðideild, samfélagssviði, Háskólanum í Reykjavík, 5raunvísindadeild, Verkfræði og náttúruvísindasviði, Háskóla Íslands, 6opna Háskólanum, Háskólanum í Reykjavík, 7lyflækningasviði Landspítala.
Inngangur: Heilahristingur getur leitt til vanstarfsemi í heiladingli (VH). Íþróttakonur hafa verið minna rannsakaðar en karlar með tilliti til VH eftir heilahristing þrátt fyrir að nýgengi heilahristings sé hærra hjá konum og bataferlið lengra. Samkvæmt okkar bestu vitund er rannsóknin sú fyrsta sem fjallar um algengi VH eftir heilahristing í þýði íþróttakvenna.
Markmið: Að meta algengi VH eftir heilahristing hjá íþróttakonum, finna mögulega forspárþætti fyrir VH eftir heilahristing og meta andlega líðan, taugasálfræðilega frammistöðu og lífsgæði hjá íþróttakonum eftir heilahristing.
Aðferðir: Alls tóku 508 konur þátt í rannsókninni með því að svara rafrænum spurningalista um heilahristings sögu og andlega líðan. Af þeim höfðu 308 konur fengið einn eða fleiri heilahristing. Frekari þátttaka í taugasálfræðilegum prófum var samþykkt af 166 (53,8%) og 151 (90,9%) af þeim tóku einnig þátt í viðtali og skoðun hjá lækni. Blóðrannsóknir til skimunar, þar sem allir hormónaöxlar heiladingluls voru metnir, voru gerðar hjá 133 (88,1%) konum. Konum sem höfðu niðurstöður blóðrannsókna endurtekið utan viðmiðunarmarka var vísað í frekari uppvinnslu vegna mögulegrar VH eins og við átti.
Niðurstöður: Niðurstöður blóðrannsókna voru utan viðmiðunarmarka hjá 88 konum (66,2%, n = 133) og voru líklegri til þess að vera utan viðmiðunarmarka hjá yngri konum og þeim sem höfðu fleiri einkenni heilahristings. Truflun á heiladingulshormónum eftir heilahristing var greind hjá 16 íþróttakonum (12,2%, n = 131) eftir ítarlega uppvinnslu. Sex (4,6%) konur voru með VH (vanstarfsemi á skjaldkirtilshormóna öxli n = 4; 3,1% og vaxtarhormónskortur n = 2; 1,5%) og tíu (7,6%) konur með hækkað prólaktín (hefðbundið prólaktínóma n = 4; 3,0% og ekki prólaktínóma n = 6; 4,6%). Ekki fundust marktækir forspárþættir fyrir truflun á heiladinglushormónum eftir heilahristing. Konur með truflun á heiladingulshormónum voru með hærri stigafjölda á Sustained Attention to Response Task error score (SARTes) en konur með eðlilega starfsemi heiladinguls (16,7 stig miðað við 12,8 stig; p = 0,004). Ekki var annar marktækur munur á taugasálfræðilegri frammistöðu, andlegri líðan, eða lífsgæðum á milli hópanna.
Ályktanir: Umtalsverður fjöldi íþróttakvenna (12,2%) með sögu um heilahristing greindist með VH. Konur með truflun á heiladingulshormónum höfðu aukinn stigafjölda á SARTes sem bendir til áhrifa á getu til að viðhalda athygli eða á hömlur. Mat á heiladingulshormónum er mikilvægur hluti af uppvinnslu eftir heilahristing sérstaklega hjá yngri konum, ef aukinn fjöldi heilahristingseinkenna er til staðar og hjá konum með háan stigafjölda á SARTes eftir heilahristing.
Þróun á meðferðarheldni við lyfjameðferð kransæðasjúkdóms eftir kransæðaþræðingu: Afturskyggn ferilrannsókn
Leon Arnar Heitmann1, Ingibjörg Guðmundsdóttir2, Freyja Jónsdóttir3, Magnús Karl Magnússon1, Martin Ingi Sigurðsson4
1 Læknadeild, Háskóla Íslands, 2hjartadeild, Landspítala, 3 lyfjafræðideild, Háskóla Íslands,
4svæfinga og gjörgæslulækningum, Landspítala
Inngangur: Lyfjameðferð gegn kransæðasjúkdómi bætir horfur eftir kransæðaþræðingu en langtíma meðferðarheldni reynist ábótavant. Núverandi klínískar leiðbeiningar mæla með statínum, beta-blokkum, renín-angíótensín (RAS) og P2Y12-hemlum fyrir flesta sjúklinga án frábendinga. Hins vegar er takmörkuð þekking á því hvernig meðferðarheldni þróast með tíma og hvenær hætta er á ómeðferðarheldni.
Markmið: Kortleggja langtímaþróun á meðferðarheldni við lyfjameðferð kransæðsjúkdóms með raunheimsgögnum.
Aðferðir: Afturskyggn ferilrannsókn á öllum sem gengust undir fyrstu kransæðaþræðingu á Landspítala árin 2010-2020, höfðu yfir 90 daga eftirfylgdartíma og leystu að lágmarki út einn lyfseðil eftir inngrip. Klínísk gögn fengust úr gagnagrunni Hjarta- og æðaþræðingarstofu Landspítala og allar lyfjaútleysingar sjúklinga yfir rannsóknartímabilið fengust úr Lyfjagagnagrunni Landlæknis. Fræðilegt aðgengi að lyfjum var reiknað allt að þremur árum eftir inngrip með 30 daga millibilum. Tímaháð vaxtarlíkan var notað til að greina undirhópa með sambærilega þróun á meðferðarheldni. Cox aðhvarfsgreining var notuð til samanburðar á heildarlifun.
Niðurstöður: Af 14337 sjúklingum sem gengust undir kransæðaþræðingu mættu 11385 þáttökuskilyrðum. Eftir inngrip leystu 9607 (84%), 8892 (78%), 7402 (65%) og 5459 (48%) út statín, beta-blokka, RAS-hemil og P2Y12-hemil. Tímaháð vaxtarlíkan aðgreindi 5 til 6 undirhópa með sambærilega meðferðarheldni fyrir hvert og eitt lyf. Tíðni hárrar meðferðarheldni var 80%, 72%, 74% og 71% fyrir statín, beta-blokka, RAS-hemla og P2Y12-hemla. Yngri sjúklingar og þeir sem notuðu ekki tiltekið lyf fyrir inngrip höfðu auknar líkur á lágri meðferðarheldni. Undirhópar með lága meðferðarheldni innan þriggja ára við statín (HR:1.3, CI:1.1-1.5), RAS-hemil (HR:1.5, CI:1.3-1.7), og P2Y12-hemil (HR:1.2, CI:1.1-1.4) höfðu aukna hættu á dauða innan tíu ára.
Ályktanir:Lág meðferðarheldni í kjölfar fyrstu kransæðaþræðingar var algeng og tengdist verri horfum. Vaxtargreining á lyfjanotkun greindi sértæka undirhópa með auknar líkur á lágri meðferðarheldni á mismunandi tímapunktum lyfjameðferðar. Niðurstöður rannsóknarinnar gætu gagnast til íhlutunar í meðferðarheldni kransæðasjúklinga.
Snemmkomin meðgöngueitrun á Íslandi 2015 – 2020
Samanburður á áhættuskimun meðal frumbyrja og fjölbyrja
Lilja Ósk Atladóttir1, Áslaug Haraldsdóttir1, Emma M. Swift5, Jóhanna Gunnarsdóttir1,4, Alexander Smárason2,3
1Læknadeild Háskóla Íslands, 2kvennadeild Sjúkrahússinu á Akureyri, 3Heilbrigðisvísindastofnun Háskólans á Akureyri, 4kvennadeild Landspítala, 5hjúkrunar- og ljósmóðurfræðideild Háskóla Íslands
liljaosk02@gmail.com
Inngangur: Konum í áhættu að fá meðgöngueitrun er ráðlagt að nota hjartamagnýl til að fyrirbyggja snemmkomna meðgöngueitrun. Hættan á meðgöngueitrun er metin í mæðravernd út frá heilsufarsþáttum og er hver meðganga þannig áhættuflokkuð. Markmið rannsóknarinnar var að kanna hversu oft snemmkomin meðgöngueitrun var greind meðal frumbyrja og fjölbyrja sem tilheyrðu ekki áhættuflokki og fengu þar af leiðandi ekki ráð um fyrirbyggjandi meðferð með hjartamagnýl.
Aðferðir: Rannsóknin var ferilrannsókn byggð á gögnum úr Fæðingarskrá Íslands um allar fæðingar á tímabilinu 2015 - 2020 (N=25,384). Meðgöngueitrun var skilgreind út frá ICD-10 greiningarkóðum. Snemmkomin meðgöngueitrun var skilgreind sem meðgöngueitrun sem leiddi til fæðingar fyrir 37 vikna meðgöngu. Áhættuþættir voru skilgreindir út frá aldri mæðra, BMI og greiningarkóðum og skoðaðir eftir bæri. Við greiningu gagna var notast við lýsandi tölfræði.
Niðurstöður: Meðgöngueitrun var algengari meðal frumbyrja (5,5%) heldur en fjölbyrja (1,8%) og greiningum fjölgaði örlítið yfir rannsóknartímabilið vegna hækkandi hlutfalls frumbyrja. Alls voru 9,3% frumbyrja metnar í áhættu fyrir meðgöngueitrun og 11,6% fjölbyrja skv. núverandi áhættumati. Alls voru 120 frumbyrjur sem fengu snemmkomna meðgöngueitrun og voru 70,0% þeirra ekki flokkaðar í áhættu að fá meðgöngueitrun en meðal 70 fjölbyrja sem fengu snemmkomna meðgöngueitrun voru 48,6% ekki flokkaðar í áhættu.
Ályktanir: Áhættuflokkunin aðgreindi sjaldnar frumbyrjur en fjölbyrjur sem síðar fengu snemmkomna meðgöngueitrun. Íhuga þarf hvort innleiða eigi nákvæmari skimunarleiðir til að flokka fleiri konur réttilega í áhættu eða hvort ráðleggja eigi öllum frumbyrjum að taka hjartamagnýl. Rétt er að rannsaka bæði meðferðarheldni kvenna og ágæti nýrra skimunarprófa áður en slíkar breytingar eiga sér stað.
Öryggi hjartamagnýls á meðgöngu
Margrét Olsen1, Helga Helgadóttir2, Hulda Hjartardóttir1,2, Kristjana Hrönn Ásbjörnsdóttir2, Lárus Steinþór Guðmundsson2, Jóhanna Gunnarsdóttir1,2
1Háskóla Íslands, 2fæðingar- og kvensjúkdómadeild Landspítala
mao52@hi.is
Inngangur: Hjartamagnýl hefur lengi verið notað til að fyrirbyggja meðgöngueitrun í áhættuhópi en það er óljóst hvort öryggið er nægjanlegt til að ráðleggja notkun í stærri hópi. Markmið rannsóknarinnar var að meta öryggi hjartamagnýls á meðgöngu.
Aðferðir: PICO aðferð Cochrane var notuð til að leita kerfisbundið að slembiröðuðum samanburðarrannsóknum í MEDLINE, Web of Science og Cochrane Central. Inntökuskilyrðu voru að annar hópurinn fengi hjartamagnýl á meðgöngu og hinn lyfleysu, upplýsingar um skammt, upphaf meðferðar, lok meðferðar og fylgikvilla þurftu að vera skráðar. Útkomur voru blæðingarfylgikvillar hjá móður eða barni. Gæði rannsókna var metin og hlutfallsleg áhætta reiknuð með 95% öryggisbili (ÖB) á blæðingu eftir fæðingu með safngreiningu (PPH:e.post-partum hemorrhage).
Niðurstöður: Af 846 greinum uppfylltu 16 rannsóknir (N=47,478 konur) inntökuskilyrði. Hætta á bjögun var almennt metin lítil, en skráningu og skilgreiningum á blæðingarfylgikvillum var heilt yfir ábótavant. Breytileiki var á milli rannsókna á tegund þýðis, skammti og útilokunarskilyrðum tengdum hjartamagnýl. PPH var skýrt skilgreind sem >500ml eða 1000ml í sex rannsóknum. Safngreining sýndi heildarhættuhlutfall 1,09 (95%ÖB: 0,99 - 1,20) og því munurinn á milli hópa ekki marktækur. Spábilið reyndist vera 0,86 – 1,39 (I2=53%) sem gefur til kynna töluverða óvissu um niðurstöðurnar og miðlungs breytileika.
Ályktanir: Þessi kerfisbundna yfirferð á slembiröðuðum hjartamagnýlrannsóknum á meðgöngu benti til að blæðingarfylgikvillar hafi verið illa skilgreindir og skráðir. Tilhneiging til aukinnar blæðingarhættu og misleitni rannsókna bendir til þess að þörf sé á frekari rannsóknum til að hægt sé að staðfesta með óyggjandi hætti að notkun hjartamagnýls á meðgöngu sé með öllu hættulaus.
Auka sýkingar líkur á góðkynja einstofna mótefnahækkun?
Marína Rós Levy1,2, Sæmundur Rögnvaldsson1,2, Alessandro Gasparini3, Elías Eyþórsson2, Guðrún Ásta Sigurðardóttir1, Brynjar Viðarsson2, Páll Torfi Önundarson1,2, Bjarni A. Agnarsson1,2, Margrét Sigurðardóttir1 , Ísleifur Ólafsson1,2, Ingunn Þorsteinsdóttir2, Ásdís Rósa Þórðardóttir1, Ásbjörn Jónsson4, Thor Aspelund1, Gauti Kjartan Gíslason1, Andri Ólafsson1, Jón Sigurðsson1, Ingigerður Sverrisdottir1,5, Thorir Einarsson Long1,6, Malin Hultcrantz7, Brian G. M. Durie8, Stephen Harding9, Hannah Bower3, Ola Landgren10, Þorvarður Jón Löve1,2, Sigurður Yngvi Kristinsson1,2, Sigrún Þorsteinsdóttir1,11
1Læknadeild, Háskóli Íslands, Reykjavík, Ísland, 2Landspítali Háskólasjúkrahús, Reykjavík, Ísland, 3Red Door Analytics, Stockholm, Sweden, 4Sjúkrahúsið á Akureyri, Akureyri, Ísland
5Sahlgrenska University Hospital, Gothenburg, Sweden, 6Skåne University Hospital, Lund, Sweden, 7Myeloma Service, Dept. of Medicine, Memorial Sloan-Kettering Cancer Center, New York, NY, USA, 8Samuel Oschin Comprehensive Cancer Institute, Cedars-Sinai Outpatient Cancer Center, Los Angeles, CA, USA, 9Binding Site Group Ltd., Birmingham, United Kingdom, 10Myeloma Program, Department of Medicine, University of Miami, Sylvester Comprehensive Cancer Center, Miami., 11Department of hematology, Rigshospitalet, Copenhagen, Denmark
Inngangur: Sýkingar eru taldar eiga hlut í meingerð mergæxlis og forstigs þess, góðkynja einstofna mótefnahækkun (e. monoclonal gammopathy of undetermined significance, MGUS). Í fyrri rannsóknum er óljóst hvort sýkingar auki líkur á myndun MGUS eða hvort þær eru afleiðing þess. Markmið rannsóknarinnar er að meta tíðni sýkinga hjá einstaklingum sem síðar skimast jákvæðir fyrir MGUS samanborið við viðmið.
Aðferðir: Rannsóknin byggir á gögnum Blóðskimunar til bjargar, skimunarrannsóknar á MGUS sem öllum Íslendingum ≥40 ára var boðin þátttaka í árið 2016. Alls hafa 75,422 blóðsýni verið skimuð fyrir M-próteinum og léttum keðjum. Sýkingar voru skoðaðar allt að 20 árum fyrir skimun með ICD-10 kóðum frá Landspítala, heilsugæslum og einkastofum ásamt ATC kóðum frá Lyfjagagnagrunni Landlæknis. Poisson aðhvarfsgreining var notuð til að reikna nýgengnitíðnihlutfall (IRR) með 95% öryggisbili (ÖB) þar sem leiðrétt var fyrir aldri, kyni og árstíma.
Niðurstöður: Alls greindust 3,668 einstaklingar með MGUS og 342,430 sýkingar greiningum ásamt 925,963 lyfseðlum var safnað. Sýkingartíðnin var svipuð hjá einstaklingum sem síðar greindust með MGUS og viðmiðum (IRR 1,01, ÖB 0,97-1,04). Þegar undirflokkar sýkingargreininga voru skoðaðir sást ekki marktækur munur. Lítil aukning sást í uppáskrift sýklalyfja (IRR 1,034, ÖB 1,003-1,066). Í næmisgreiningu sást að aukningin var stuttu fyrir skimun og hvarf ef síðustu 5 árin voru tekin út.
Ályktanir: Í okkar stóru lýðgrunduðu skimunarrannsókn sást ekki aukin tíðni greindra sýkinga fyrir jákvæða skimun á MGUS. Örlítil aukning var á sýklalyfja uppáskriftum stuttu áður en einstaklingar skimuðust jákvæðir, sem líklega skýrist af ógreindu MGUS og ónæmisbrest sem því getur fylgt.
Hátt algengi ADHD-lyfjameðferðar bendir til að ADHD sé ofgreint á Íslandi
Oddur Ingimarsson1, 2, Ragna Kristín Guðbrandsdóttir1, 2, Bertrand Andre Marc Lauth1, 3 og Engilbert Sigurðsson1, 2
1University of Iceland, Faculty of Medicine, 2Mental Health Services, Landspítali University Hospital of Iceland, 3Faculty of Medicine, Women's and Childrens's Services
odduri@lsh.is
Inngangur: Athyglisbrestur með ofvirkni (ADHD) er meðfædd taugaþroskaröskun sem einkennist af athyglisbresti, ofvirkni og hvatvísi, en oft dregur úr einkennum með aldri. Greining ADHD byggist á því að kjarnaeinkenni hafi komið fram fyrir tólf ára aldur. Einkennin þurfa að hafa verið hamlandi við minnst tvenns konar aðstæður, til dæmis á heimili, í vinnu eða í skóla. Lyfjameðferð með örvandi lyfjum er talin áhrifaríkasta meðferðin við ADHD. Stærri og vandaðri rannsóknir á algengi ADHD hafa áætlað algengið hjá börnum og unglingum á bilinu 3,4-7,2% og hjá ungum fullorðnum 2,5-6,8%.
Markmið: Að kanna algengi ADHD-greininga hjá Íslendingum út frá á ADHD-lyfjanotkun og hvernig algengið hefur þróast. Einnig að bera saman algengið hjá Íslendingum við stærri rannsóknir á algengi ADHD og við Norðurlöndin.
Aðfeðir: Rannsóknin var afturskyggn ferilrannsókn byggð á gögnum úr lyfjagagnagrunni Embættis landlæknis. Rannsóknarúrtakið samanstóð af 7 til 70 ára Íslendingum sem leystu út ADHD-lyf á tímabilinu 1. janúar 2004 til 31. desember 2023.
Niðurstöður: Árið 2023 notuðu 14,7% ungmenna 7-17 ára ADHD-lyf, 17,7% drengja og 11,6% stúlkna. Notkun unglinga 12-17 ára var hærri, eða 17,6%, 20,1% hjá drengjum og 14,6% hjá stúlkum. Hjá 18-44 ára var notkunin 10,2%, 9,4% hjá körlum og 11% hjá konum. Frá 2010 til 2023 hefur orðið 93% aukning hjá drengjum 7-17 ára sem hafa einhvern tímann notað ADHD-lyf og 224% aukning hjá stúlkum. Hjá körlum 18-44 ára var aukningin 414% og 543% hjá konum frá 2010 til 2023. Nýgengi nýrrar ADHD-lyfjanotkunar hjá drengjum 7-17 ára árin 2021-2023 var 10,9 á hverja 1000 íbúa og 13,5 hjá stúlkum. Hjá körlum 18-44 ára var nýgengið árin 2021-2023 18,7 á hverja 1000 íbúa og 19,2 hjá konum.
Ályktanir: Algengi ADHD-greininga með hliðsjón af ávísunum ADHD-lyfja til Íslendinga er um það bil tvö- til þrefalt hærra en í stærri vönduðum rannsóknum erlendis. Höfundar hvetja heilbrigðisyfirvöld til að gera sem fyrst úttekt á því hvernig ADHD-greiningum er háttað hér á landi, enda ljóst að núverandi fyrirkomulag leiðir til ofgreininga og ofmeðhöndlunar. Þörf er á frekari rannsóknum sem bera saman ávinning og mögulegar aukaverkanir lyfjameðferðar hjá einstaklingum sem greinast með ADHD á fullorðinsaldri.
Róttækt þvagblöðrubrottnám í þjarka á LSH
Ólafur Sánchez1, Sigurður Guðjónsson1,2, Oddur Björnsson1,3 og Eiríkur Jónsson2
1Læknadeild Háskóla Íslands, 2Landspítala, 3Sahlgrenska Universitetssjukhuset
olc2@hi.is
Inngangur: Róttækt þvagblöðrubrottnám er staðalmeðferð við vöðvaífarandi þvagblöðrukrabbameini. Samkvæmt íslenskri rannsókn á opnum aðgerðum frá 2003-2012 eru fylgikvillar algengir (57%), legutími langur (miðgildi 15 dagar) og blóðgjafir tíðar (38% í aðgerð). Árið 2015 var aðgerðarþjarkinn innleiddur til róttæks þvagblöðrubrottnáms á Íslandi í stað opinna aðgerða með það að marki að flýta bata og stytta legutíma.
Markmið: Markmið þessarar rannsóknar var að athuga fylgikvilla og lifun sjúklinga með þvagblöðrukrabbamein sem undirgengust þvagblöðrubrottnám í aðgerðarþjarka (RARC) á LSH.
Aðferðir: Rannsóknin náði til allra sjúklinga með þvagblöðrukrabbamein sem undirgengust RARC á tímabilinu 2015-2023. Upplýsinga var aflað afturvirkt úr rafrænum sjúkraskrám. Fylgikvillar voru flokkaðir samkvæmt Clavien-Dindo (CD) flokkunarkerfinu. Kaplan-Meier aðferðin var notuð við lifunargreiningu.
Niðurstöður: 67 sjúklingar undirgengust RARC á rannsóknartímabilinu og voru allar aðgerðirnar framkvæmdar af sama skurðlækni. Aðgerðartími var 375 mínútur (miðgildi) og blóðtap í aðgerð var 100mL (miðgildi). Enginn þurfti á blóðgjöf að halda í aðgerð. 2 fengu blóðgjöf eftir aðgerð. Legutími var 6 dagar (miðgildi). 57% sjúklinga upplifðu fylgikvilla; 34% einungis væga (CD1-2) en 22% alvarlega (CD3-5). 54% sjúklinga upplifðu snemmkomna fylgikvilla (innan 90 daga) og 10% sjúklinga upplifðu seinkomna fylgikvilla (utan 90 daga). 6% sjúklinga fengu garnalömun eftir aðgerð. 13% þurftu á endurinnlögn að halda innan 90 daga. 12% þurftu að undirgangast enduraðgerð á eftirfylgdartímanum. 30-daga dánartíðni var 0% en 90-daga dánartíðni 1%. 5-ára lifun var 59%. Eftirfylgdartími var 981 dagur (miðgildi).
Ályktanir: Tíðni fylgikvilla og lifun í kjölfar RARC á Íslandi er sambærileg niðurstöðum erlendra rannsókna. Aðgerðartími er lengri en legutími er mun styttri en eftir opna aðgerð. Þjarkatæknin virðist draga úr tíðni garnalömunar eftir aðgerð sem gæti skýrt styttri legutíma að einhverju leyti. Aðgerðarblæðing er takmörkuð og blóðgjöf eftir aðgerð undantekning. Endurinnlögnum og enduraðgerðum hefur fækkað um helming. Niðurstöður rannsóknarinnar takmarkast af smáu þýði og afturvirkri gagnasöfnun.
Virkni og notagildi stafræns stuðningsforrits fyrir konur sem hafa greinst með brjóstakrabbamein
Ólöf Kristjana Bjarnadóttir 1,2, Sigurdís Haraldsdóttir 1,2, Kristín Laufey Steinadóttir 4, Guðrún Erla Þorvarðardóttir 3, Áslaug Aðalsteinsdóttir 3, Sæmundur Oddsson 4
1 heilbrigðisvísindasviði Háskóla Íslands, 2lyflækningum krabbameina Landspítala,
3endurhæfingarmiðstöð fyrir krabbameinsgreinda, Ljósinu; 4Sidekick Health
olofkbja@landspitali.is
Inngangur: Stafrænar heilbrigðislausnir geta verið góður kostur sem stuðningsúrræði fyrir fólk með krabbamein. Rannsóknir benda til þess að smáforrit sem styðja við lífsstílsbreytingar geti bætt lífsgæði og andlega líðan, bæði meðan á virkri meðferð við krabbameini stendur og að henni lokinni. Þó eru fáar gagnreyndar stafrænar lausnir í boði fyrir konur með brjóstakrabbamein. Mikilvægt er að þróa einfalda, aðgengilega og áhrifaríka meðferðarkosti.
Markmið: Að meta fýsileika, notagildi og virkni þátttakenda í 14 vikna stafrænu stuðningsúrræði Sidekick Health fyrir konur sem hafa greinst með brjóstakrabbamein.
Aðferðir: Framkvæmd var tveggja arma, slembiröðuð, fýsileikarannsókn (n = 64) á Landspítala og hjá Ljósinu, Endurhæfingarmiðstöð fyrir krabbameinsgreinda. Þátttakendur voru konur í virkri meðferð við brjóstakrabbameini. Þeim var slembiraðað í hefðbundna meðferð eða hefðbundna meðferð auk smáforrits með fræðsluefni, lífsstílstengdum verkefnum, einkennaskráningu og leiðsögn lífsstílsþjálfara. Megin útkomubreyta var breyting á lífsgæðum (EORTC QLQ-C30) eftir 14 vikur. Aukabreytur voru m.a. QLQ-BR45, QLQ-FA12, DASS-21, meðferðarheldni og upplifun notenda.
Niðurstöður: Meðalaldur þátttakenda í íhlutunar/samanburðarhópi var 49,7/53,6 ár. Í íhlutunarhópi voru 2 konur með 4. stigs krabbamein en engin í samanburðarhópi. Tegund meina var nokkuð ólík milli hópanna og einnig meðferðarstaða en 18 konur í íhlutunarhópi voru í krabbameinslyfjameðferð á rannsóknartímabilinu en 13 í samanburðarhópi. Eftir 14 vikur voru 97% þátttakenda í íhlutunarhópi enn virkir, allir notendur voru virkir í forritinu í 12 vikur eða lengur og að meðaltali kláruðu notendur 81% verkefna í viku hverri. Ekki fannst munur milli hópa í lífsgæðum eða andlegri líðan. Meðaltalsskor á MAUQ-spurningalistanum um ánægju með forritið var 5,58 (sf 0,88) af 7. Eigindleg gögn lýstu aukinni hreyfingu, bættri líðan og ánægju með einfalt viðmót.
Ályktanir: Stafræn meðferð Sidekick fyrir konur með brjóstakrabbamein reyndist fýsileg og henni var vel tekið. Tölfræðilegt afl rannsóknarinnar var takmarkað vegna smæðar rannsóknarhópsins, mismunandi sjúkdómsstigi og ólíkum meðferðum. Niðurstöðurnar styðja við áframhaldandi
Áhrif amíódarón á lifun hjartabilunarsjúklinga eftir svipgerð
Páll Guðjónsson1,2, Karl Andersen1,2, Hafsteinn Einarsson2, Inga Jóna Ingimarsdóttir1,2.
1Landspítala háskólasjúkrahúss,2 Heilbrigðisvísindasvið Háskóla Íslands
1Landspítala, 2heilbrigðisvísindasviði Háskóla Íslands
Inngangur: Hjartabilun hrjáir u.þ.b. 64 milljónir á heimsvísu. Hún getur leitt til hjartsláttaróreglu bæði frá gáttum og sleglum en hin síðarnefnda getur leitt til skyndidauða. Þrátt fyrir þekktar alvarlegar aukaverkanir þá er amíódarón álitið örugg meðferð hjá sjúklingum með hjartabilun. Áhrif þess á lifun sjúklinga með mismunandi svipgerðir hjartabilunar eru ekki nægilega vel þekkt.
Tilgangur: Að rannsaka hvort amíódarón bæti lifun sjúklinga með skert eða varðveitt útstreymisbrot.
Aðferðir: Gögn voru fengin frá Íslenska hjartabilunargagnagrunninum (e. Icelandic Heart Failure Registry, IHFR), sem inniheldur klínískar upplýsingar og rannsóknarsvör allra hjartabilunarsjúklinga sem hafa legið inni á hjartadeild Landspítala, fyrir tímabilið frá 1. janúar 2020 til 31. desember 2024. Hópnum var skipt í tvennt eftir því hvort hjartaómskoðun sýndi varðveitt (HFpEF)(>50%) eða skert útstreymisbrot (HFrEF)(<40%) og amíódarón notendur bornir saman við sjúklinga án lyfsins. Áhrif á lifun voru áætluð með Kaplan-Meier aðferðum, log-rank prófum og fjölþátta línulegri aðhvarfsgreiningu til að leiðrétta fyrir mögulegum bjögurum.
Niðurstöður: Alls voru 1872 manns með hjartabilun þar af 824 með HFpEF og 1048 með HFrEF. Amíódarón notendur voru 113 í HFpEF hópnum (14%), Þeir voru yngri (76 gegn 80 ára), færri með hjartabilunareinkenni af NYHA flokki IV (23% gegn 36%) en höfðu jafnt kynjahlutfall. Algengustu orsakir HFpEF voru gáttatif (20%), háþrýstingur (17%) og kransæðasjúkdómur (16%). Í HFrEF hópnum voru amíódarón notendur 205 (20%). Þeir voru oftast karlmenn (84%), voru yngri (72 gegn 75 ára) og færri höfðu hjartabilunareinkenni af NYHA flokki IV (30% gegn 35%). Alengustu orsakir HFrEF voru kransæðasjúkdómur (42%), gáttatif (15%) og hjartavíkkunarkvilli (10%). Í báðum hópum voru amíódarón notendur líklegri til að hafa gáttatif og taka blóðþynningarlyf.
Amíódarón meðferð hafði ekki marktæk áhrif á lifun sjúklinga hvorki í HFpEF né HFrEF hópnum og hafði leiðrétting eftir aldri og kyni ekki áhrif á niðurstöðurnar.
Ályktanir: Amíódarón meðferð hafði ekki áhrif á horfur sjúklinga með HFpEF eða HFrEF þrátt fyrir að vera yngri og með verri einkenni hjartabilunar. Hafi amíódarón raunveruleg áhrif á lifun sjúklina með hjartabilun þarf töluvert stærra þýði til að sýna fram á mismuninn
Heterologous immunization induces IgM memory B cells - crucial for mucosal protection
Poorya Foroutan Pajoohian1,2, Jenny Lorena Molina Estupiñan1,2, Auður Anna Aradóttir Pind1,2, Gabriel Kristian Pedersen3, Dennis Christensen3, Ingileif Jónsdóttir1, Stefanía P. Bjarnarson1,2
1Faculty of Medicine, School of Health Sciences, University of Iceland, Iceland
2Department of Immunology, Landspitali, the National University Hospital of Iceland, Iceland,
3Statens Serum Institut, Copenhagen, Denmark
Introduction: Understanding how immunization strategies influence B cell induction and differentiation is crucial for optimizing vaccine efficacy.
Objective: This study investigates how immunization schedules impact germinal center (GC) B cell induction and GC output of memory B cells, plasma cells, along with their expression of the survival receptors BAFF-R and BCMA.
Methods: A heterologous immunization approach was used, administering 0.25, 2, or 4 µg of a pneumococcal conjugate vaccine with mmCT as intranasal (i.n.) booster after subcutaneous (s.c.) priming with 0.25 µg of vaccine with the adjuvant CAF01, compared with homologous s.c. vaccine+CAF01/s.c. vaccine+mmCT immunization. Cells were isolated from spleen 14 days post-booster to assess GC B cells, memory B cells, plasmablasts/plasma cells, distinguishing class-switched and unswitched B cells, their BAFF-R and BCMA expression by flow cytometry (FACS).
Results: Heterologous s.c./i.n. schedule with 0.25 µg vaccine induced higher frequency of GC B cells than s.c./s.c. immunization, while 2 µg i.n. booster induced highest frequency of BAFF-R+ memory B cells and GC-derived memory B cells. Furthermore, the frequency of switched and unswitched memory B cells differed between schedules, where frequency of switched memory B cells was mainly induced in homologous s.c. CAF01/s.c. mmCT immunization, whereas in heterologous immunizations IgM+ unswitched memory B cells were highest after 2 µg vaccine i.n. booster. Accordingly, IgM+ GC-derived and -independent memory B cells were higher after heterologous s.c./i.n. than homologous s.c./s.c immunization. The frequency of plasmablast/plasma cells was lower in all heterologous immunizations than homologous s.c./s.c. immunizations that also had higher frequency of BCMA+ B cells.
Conclusion: Heterologous schedules primarily promote GC and memory B cell expansion, particularly unswitched, that express higher level of crucial survival receptor BAFF-R but lower plasma cell differentiation than homologous s.c./s.c. schedule. The persistence and recall response of memory B cells is highly dependent on BAFF-R expression. Furthermore, clinical and experimental data indicate a crucial role of splenic IgM memory B cells due to their homing to the gut mucosa, where they have shown to undergo IgA class-switching and coordinate mucosal immune responses. These findings provide insights into optimizing vaccine strategies for durable and protective mucosal B cell immunity.
Ný útskriftarviðmið og opnun hjúkrunarstýrðrar göngudeildar-áhrif á legutíma og brjóstagjöf fyrirbura
Rakel B. Jónsdóttir1,2, Elísabet Halldórsdóttir1, Sigríður María Atladóttir1, Þórður Þórkelsson1, Helga Jónsdóttir1,2
1Vökudeild - nýbura- og ungbarnagjörgæsludeild Landspítala, 2hjúkrunar og ljósmóðurfræðideild Háskóla Íslands,
Inngangur: Algengt er að nýburagjörgæsludeildir séu byggðar upp í opnum rýmum frekar en einstaklingsrýmum. Nýburagjörgæsludeildum, þar sem umhverfið er skipulagt þannig að foreldrar og börn dvelja saman í einstaklingsherbergjum, fer þó fjölgandi. Rannsóknir hafa sýnt að þannig umhverfi leiðir til bættrar heilsufarslegrar útkomu, bæði til skamms og langs tíma og aukinnar eingöngu brjóstagjafar hjá fyrirburum samanborið við dvöl í opnum rýmum.
Á Vökudeild, nýbura- og ungbarnagjörgæsludeild Landspítala eru einstaklingsherbergi fá og þar af leiðandi dvelja fyrirburar meiri hlutann af legunni í opnu rými. Til þess að draga úr aðskilnaði foreldra og barna var útskriftarviðmiðum fyrirbura breytt á árunum 2013 til 2015 og um leið sett af stað hjúkrunarstýrðgöngudeild.
Markmið: Tilgangur rannsóknarinnar er að skoða brjóstagjöf við útskrift af Vökudeild/hjúkrunarstýrðri göngudeild fyrir og eftir breytingar á útskriftarviðmiðum.
Aðferð: Um er að ræða lýsandi og greinandi afturskyggna rannsókn á öllum fyrirburum sem útskrifuðust af Vökudeild árið fyrir upphaf breytingar (2012) og árið 2023. Upplýsingar um þátttakendur voru sóttar í rafræna sjúkraskrá.
Niðurstöður: Árið 2012 voru 153 fyrirburar útskrifaðir af Vökudeild. Meðal meðgöngulengd var 243,7 dagar, lengd dvalar á Vökudeild var að meðaltali 24,4 dagar og meðgöngualdur við úrskrift að meðaltali 259,2 dagar. 32% barnanna nærðust eingöngu á brjóstamjólk og 84% á brjóstamjólk og þurrmjólk við útskrift. Þegar brjóstagjöf var skoðuð þá nærðust 4% eingöngu af brjósti og 21% að hluta til af brjósti með pelagjöf við útskrift.
Árið 2023 voru 123 fyrirburar útskrifaðir heim af Vökudeild og nutu eftirfylgdar á hjúkrunarstýrðri göngudeild. Meðal meðgöngulengd var 231,9 dagar, lengd dvalar á Vökudeild var að meðaltali 18,4 dagar og meðalaldur við útskrift úr hjúkrunarstýrðri göngudeild var 259,9 dagar. 63% barnanna nærðust eingöngu á brjóstamjólk og 91% á brjóstamjólk og þurrmjólk við útskrift. Þegar brjóstagjöf var skoðuð þá nærðust 33% eingöngu af brjósti og 78% að hluta til af brjósti með pelagjöf við útskrift. Marktæk stytting varð á legutíma og marktæk aukning á öllum brjóstagjafabreytum eftir breytingu (p<0,05).
Ályktanir: Þær mæður fyrirbura á Vökudeild sem vilja gefa brjóst mæta mörgum hindrunum, ein þeirra er aðskilnaður frá barni vegna aðstöðuleysis. Breyting á útskriftarviðmiðum og stofnun hjúkrunarstýrðrar göngudeildar hefur aukið samveru foreldra og barna, stytt legutíma og um leið aukið brjóstagjöf fyrirbura.
Virtual Cardiac Histology: towards a radiodensitometric characterization of cardiac muscle
Riccardo Forni1,2 , Cristiana Corsi2 , Paolo Gargiulo1,3
1Institute of Biomedical and Neural Engineering, Reykjavik University, Reykjavik, Iceland
2Department of Electrical, Electronic and Information Engineering, University of Bologna, Cesena, Italy,
3Department of Science, Landspitali, University Hospital of Iceland, Reykjavik, Iceland
Introduction: Strategies to tackle cardiovascular diseases (CVD) become crucial as the population ages. Nowadays, people present multiple comorbidities, and CVDs could lead to a condition of frailty with a compromised quality of life . On the other hand, the number of children and adolescents with hypertension is not decreasing making them prone to develop CVDs, and particularly hypertrophic cardiomyopathy (HCM). In a scenario of evolution and with disease stratifications, having more markers to track pathology development is necessary
Objective : The objective of the study is to understand if a novel approach of virtual histology based on HU distribution applied to cardiac tissue of the left ventricle can describe cadiac muscle status and detect the presence of pathologies modifying myocardial tissue.
Methods: Forty subjects that underwent CT scan by request of their medical advisor were retrospectively enrolled in this study. Original CT image radiomics features were extracted from different families: first-order (pixel brightness) and second-order (texture) were computed with PyRadiomics package (v3.1.0). For each configuration radiomics features were re-extracted: first order, second order and shape features, for a total of almost 100 features per 3D wavelet configuration.
Results: Our results obtained analyzing densitometric profiles showed Intravetricular Septum as a denser (HU mean, mode and median) tissue compared to other compartment, The different transmural fiber alignments did not seem to impact the measured parameters.
Conclusion: The comparison of fat and connective compounds between healthy and HCM subjects showed significant differences and might be considered be a marker to detect the presence of CVD. Following a more comprehensive validation on a larger population, also considering other cardiac diseases, the proposed non invasive approach might improve clinical diagnosis derived from CT imaging.
Endurteknir höfuðáverkar hjá börnum (0-17 ára) árin 2010-2021
Sara Ívarsdóttir1, Karl F. Gunnarsson2,3
1Stíganda Sjúkraþjálfun, 2Háskóla Íslands , 3Landspítala
Inngangur: Algengt er að börn hljóti fleiri en einn höfuðáverka á uppvaxtarárum sínum. Afleiðingar endurtekinna höfuðáverka eru oftast vægar en geta þó verið alvarlegar. Fáar rannsóknir hafa verið framkvæmdar á Íslandi þar sem endurteknir höfuðáverkar hafa verið skoðaðir hjá börnum (0-17 ára).
Markmið: Markmið þessarar rannsóknar var að greina fjölda og tegundir endurtekna höfuðáverka hjá börnum yfir 11 ára tímabil og rannsaka hvort og í hvaða þjónustu börnin sóttu á Landspítalann í kjölfar höfuðáverkana.
Aðferð: Afturskyggð lýsandi rannsókn var gerð á rafrænum sjúkraskrám barna á aldrinum 0-17 ára frá Bráðamóttöku Landspítalans fyrir endurtekna höfuðáverka frá 2010 til 2021. Aðeins voru skoðaðir höfuðbeinaáverkar og innankúpu- og heilataugaáverkar samkvæmt ICD-10 greiningum. Gögnum var safnað um bakgrunnsbreytur, lengd á milli koma og tíðni koma ásamt endurhæfingu, orsökum og alvarleikastigun áverka.
Niðurstöður: Á rannsóknartímabilinu voru alls 933 komur. Drengir voru í meirihluta heimsókna (59.4%) og leituðu oftar á bráðamóttökuna og í heilbrigðisþjónustu vegna endurtekna höfuðáverka. Yfir rannsóknartímabilið var meðaltíðni endurtekna höfuðáverka var 85 af hverjum 100.000 börnum. Meðaltími milli höfuðáverka var ~1.5 ár og 22% af börnunum (n=94) sóttu heilbrigðisþjónustu á Landspítalanum í kjölfar höfuðáverkanna. Algengustu orsakir voru föll/byltur og svo slys. Heilahristingur var algengasta ICD-10 greiningin á rannsóknartímabilinu (88.1%) og samkvæmt áverkastigun (AIS/ISS) Landspítala voru 97.9% áverkanna í úrtakinu miðlungs.
Ályktanir: Niðurstöður þessara rannsóknar gefa til kynna að endurteknir höfuðáverkar barna eru lýðheilsu vandamál. Gögnin benda á að hægt sé að bæta um betur í förvarnastarfi, þar sem föll og slys eru algengir orsakavaldar. Einnig má sjá að vöntun er á skipulagðri eftirfylgni í kjölfar höfuðáverka hjá börnum og skoða mætti verkferla er varða endurhæfingarþjónustu fyrir börn. Aukinheldur er þörf er á frekari rannsóknum sem greina afdrif barna sem hljóta endurtekna höfuðáverka. Slíkar upplýsingar eru mikilvægar til að öðlast betri skilning um langvarandi áhrif endurtekinna höfuðáverka á börnin okkar og samfélagið og hjálpa okkur að styrkja þjónustu fyrir þennan viðkvæma hóp.
Fýsileiki, hagnýtt notagildi og virkni stafræns stuðningsúrræðis fyrir sjúklinga í krabbameinsmeðferð
Sigurdís Haraldsdóttir1,2, Ólöf Kristjana Bjarnadóttir1,2, Kristín Laufey Steinadóttir4, Guðrún Erla Þorvarðardóttir3, Áslaug Aðalsteinsdóttir3, Sæmundur Oddsson4
1Heilbrigðisvísindasviði Háskóla Íslands,
2lyflækningum krabbameina, Landspítala,
3 endurhæfingarmiðstöð fyrir krabbameinsgreinda, Ljósinu;
4Sidekick Health
Inngangur: Notkun stafrænna stuðningsúrræða fyrir fólk með krabbamein er að aukast en með þeim er hægt að veita fræðslu, eftirfylgni og stuðning á hagkvæman hátt. Sidekick smáforritið veitir fræðslu um mikilvægi lífsstíls, andlegrar heilsu, hreyfingar og um aukaverkanir til að sjálfsefla sjúklinga til virkrar þátttöku í eigin meðferð.
Markmið: Að meta klínísk áhrif og hagnýtt notagildi 14 vikna stafræns stuðningsúrræðis Sidekick Health fyrir fólk með krabbamein og virkni þátttakenda í forritinu.
Aðferðir: Framkvæmd var slembiröðuð fýsileikarannsókn (n = 48) á Landspítala og í Ljósinu, endurhæfingarmiðstöð fyrir krabbameinsgreinda. Þátttakendum var slembiraðað 1:1 til að fá hefðbundna meðferð eða hefðbundna meðferð auk stafræns stuðningsúrræðis á formi smáforrits. Forritið inniheldur fræðsluefni, stuðningsúrræði fyrir lífsstíls- og hegðunarbreytingar, einkennamat og persónulega leiðsögn lífsstílsþjálfara. Megin útkomubreytan var breyting á krabbameinssértækum lífsgæðum (EORTC QLQ-C30) eftir 14 vikur. Aukabreytur voru þreyta, streita (DASS-21), sjálfsefling, meðferðarheldni og upplifun og ánægja notenda með smáforritið. Eigindleg viðtöl voru framkvæmd til að kanna skynjaðan ávinning og ánægju þátttakenda.
Niðurstöður: Alls hófu 48 einstaklingar þátttöku í rannsókninni. Upphaflegt markmið var 84 þátttakendur en vegna hægrar inntöku náðist það ekki og því hafði rannsóknin ekki tölfræðilegt afl til að meta klíníska verkun. Þátttakendur höfðu mismunandi tegundir krabbameina en um 70% þátttakenda voru með IV stigs krabbamein. Þá höfðu þátttakendur fengið mismikla og mismunandi tegundir meðferðar við upphaf notkunar á smáforritinu. Meðalaldur í íhlutunar/samanburðarhópi var 62,4/63,0 ár (sf 12,2/10,6), konur voru 43,5%/47,8%. Ekki reyndist munur á krabbameinssértækum lífsgæðum milli hópanna. Þrátt fyrir fyrrgreindar takmarkanir á inntöku sýndu niðurstöður að forritið er fýsilegt og notagildi þess mikið. Eftir 14 vikur voru 70% þátttakenda í íhlutunarhópnum enn að nota smáforritið. Að meðaltali luku þátttakendur við 76% verkefna og 65% þátttakenda voru virkir allar 14 vikurnar. MAUQ-spurningalistinn sýndi jákvæða upplifun, með meðaltalseinkunn 5,47 (sf 0,83) á 7 stiga kvarða. Þátttakendur lýstu mikilli ánægju með forritið, sögðu það auðvelt í notkun og hefði stuðlað að jákvæðum áhrifum á hreyfingu, andlega líðan og heilbrigða hegðun.
Ályktun: Stafrænt stuðningsúrræði Sidekick fyrir krabbameinsgreinda reyndist fýsilegt, aðgengilegt og vel tekið af sjúklingum. Niðurstöðurnar ættu að hvetja til áframhaldandi rannsókna með stærra og markvissara úrtaki til að meta klíníska verkun.
Velferð starfsfólk legudeilda geðsviðs LSH og krefjandi hegðun sjúklinga
Sólveig Fríða Kjærnested¹˒², Berglind Sveinbjörnsdóttir³, Gísli Kort Kristófersson⁴, Halldóra Jónsdóttir¹˒²,Jon Taylor, Berglind Guðmundsdóttir¹˒²
Geðsviðs Landspítala¹, Læknadeild Háskóla Íslands², Háskólinn í Reykjavík³, Háskólinn á Akureyri⁴
Solvekja@landspitali.is
Inngangur: Sjúklingar á legudeildum geðsviðs glíma við flókinn og meðferðarþráan geðvanda sem getur leitt af sér áhættusama og krefjandi hegðun. Meðferðarvinna við slíkar aðstæður getur aukið áhættu á alvarlegum kulnunareinkennum og skort á samkennd hjá starfsmönnum.
Markmið: Að rannsaka þætti tengt velferð starfsfólks á legudeildum geðsviðs LSH og krefjandi hegðun sjúklinga sem starfsfólk er útsett fyrir og hvort kynjamunur væri á hræðslu við samkennd.
Aðferðir: Starfsfólk á legudeildum geðsviðs LSH fékk senda með tölvupósti spurningalista sem innihéldu m.a. spurningar tengt einkenni kulnunar: örmögnun, aftenging, hugræn skerðing, tilfinningaleg skerðing, sálræn einkenni og sállíkamleg einkenni (BAT) og kvíða, depurðar, streitu (DASS), hræðslu við samkennd og krefjandi hegðun sjúklinga. Birtingamynd krefjandi hegðunar var flokkuð í 11 þætti og voru þátttakendur beðnir um að svara hvort þeir hefðu orðið fyrir slíkri hegðun eða ekki sem og hversu krefjandi sú hegðun reyndist þeim.
Niðurstöður: Niðurstöður DASS benda til að meirihluti þátttakenda séu innan eðlilega marka á streitu (83%), þunglyndi (78%) og kvíða (77%). Niðurstöður á BAT listanum sýndu að um 8% þátttakenda séu í hættu eða mikilli hættu tengt tilfinningalegri skerðingu, 48% hvað varðar hugræna skerðingu, 21,5% á þættinum aftenging og á þættinum örmögnun. Niðurstöður ótta við samkennd benda til að um kynjamun sé að ræða þar sem karlar ( x̄=8,37, SF= 7,52) höfðu marktækt hærra meðalstig á ótta við samkennd gagnvart sjúklingum heldur en konur ( x̄= 4,91, SF= 5,46). Jafnframt er há tíðni krefjandi hegðunar sjúklinga sem starfsfólk verður fyrir. Sem dæmi sögðu um 60% verða fyrir krefjandi hegðun vikulega eða oftar, og um 56% þeirra sem höfðu orðið fyrir sjálfskaðandi hegðun sjúklinga töldu þá hegðun vera hvað mest krefjandi.
Ályktanir: Niðurstöður rannsóknarinnar sýndu að nokkrir þættir velferðar séu innan eðlilegra marka hjá þátttakendum sem starfa á legudeildum geðsviðs. Hins vegar, virðist steðja hætta að velferð sumra þátttakenda, þá sérstaklega á þættinum hugræn skerðing. Því er mikilvægt að huga að inngripum sem efla færni og getu starfsfólk til að takast á við krefjandi hegðun og draga úr hræðslu gagnvart samkennd. Slíkt gæti dregið úr hættu á kulnun meðal starfsfólks og haft bæði áhrif á velferð starfsfólks sem og velferð sjúklinga.
Brjóstakrabbamein á Íslandi 2004-2023, tíðni meinvaldandi erfðabreytileika hjá ungum sjúklingum
Stefanía Katrín Finnsdóttir1,2, Ólöf Kristjana Bjarnadóttir1,2, Vigdís Stefánsdóttir3, Sigurdís Haraldsdóttir1,2
1Lyflækningum krabbameina, Landspítala
2 heilbrigðisvísindasviði, læknadeild, Háskóla Íslands,
3 erfða- og sameindalæknisfræðideild Landspítala
stefanif@landspitali.is
Inngangur: Brjóstakrabbamein í ungum konum (< 40 ára) eru oft illvíg og hafa verri horfur samanborið við eldri konur, sem gæti að hluta til skýrst af meinvaldandi breytingum í genum. Mælt er með að allar konur sem greinast með brjóstakrabbamein fyrir fertugt fari í klíníska erfðarannsókn. Erlendar rannsóknir hafa sýnt að 20-25% ungra brjóstakrabbameinssjúklinga bera meinvaldandi breytingu í geni tengdu brjóstakrabbameini. Á árunum 1980-2004 reyndust 21% ungra kvenna með brjóstakrabbamein hafa íslensku BRCA2 breytinguna 999del5 (c.771_775del) en tíðni annarra meinvaldandi breytinga í þessum hópi hefur ekki verið skoðuð.
Markmið: Að meta hlutfall ungra brjóstakrabbameinssjúklinga sem fóru í klíníska erfðarannsókn á Landspítala og kortleggja tíðni meinvaldandi breytinga hjá þeim.
Aðferðir: Rannsóknin nær til allra sem greindust með brjóstakrabbamein <40 ára á tímabilinu 2004-2023. Gögn voru fengin frá Krabbameinsskrá og úr sjúkraskrám. Hlutfall þeirra sem fóru í klíníska erfðarannsókn á Landspítala var skráð ásamt gerð erfðarannsóknar og niðurstöðu.
Niðurstöður: Á árunum 2004-2023 greindust 238 konur <40 ára með 241 brjóstakrabbamein. Þrjár konur greindust tvisvar með brjóstakrabbamein fyrir fertugt á tímabilinu. Af 238 höfðu 178 farið í erfðarannsókn (74,7%), þar af 132 í fjölgenarannsókn en 38 í BRCA1 og/eða BRCA2 eingenarannsókn, upplýsingar vantar hjá 8. Minna en helmingur þeirra sem greindust á fyrri hluta tímabilsins fóru í erfðarannsókn en meirihluti þeirra sem greindust eftir 2014. Frá 2017 er hlutfallið nær 100%. Af 178 báru 51 (28,6%) meinvaldandi breytingu. Þar af höfðu 28 meinvaldandi breytingu í BRCA2 (15,7%) og 10 í BRCA1 (5,6%). Einnig báru 3 meinvaldandi breytingu í ATM (1,6%), 3 í BRIP1 (1,6%), 4 í CHEK2 (2,2%), 1 í PALB2 (0,6%) og 2 í TP53 (1,1%).
Ályktanir: Meirihluti ungra brjóstakrabbameinssjúklinga á rannsóknartímabilinu hefur farið í erfðarannsókn samkvæmt klínískum ráðleggingum og frá 2017 hefur hlutfallið verið nær 100%. Rúm 28% báru meinvaldandi breytingu samanborið við 20-25% í erlendum rannsóknum. Næstu skref eru að bera saman meðferð og horfur milli þeirra sem bera meinvaldandi breytingu og þeirra sem gera það ekki.
Algengi lágs blóðsykurs hjá börnum við innleiðslu svæfingar eftir innleiðingu 6-4-3-1 föstuleiðbeininga á Landspítala
Steinunn Snæbjörnsdóttir1,2, Theódór Skúli Sigurðsson1, Martin Ingi Sigurðsson1,3, Ágústa Katrín Ólafsdóttir4 Þórunn Scheving Elíasdóttir1,2
1Svæfingadeild Landspítala, 2Hjúkrunar- og ljósmóðurfræðideild Háskóla Íslands, 3Læknadeild Háskóla Íslands, 4Sálfræðideild Háskóla Íslands
Inngangur: Fasta fyrir svæfingatengd inngrip er mikilvæg til að minnka líkur á ásvelgingu magainnihalds. Of löng fasta hefur þó margvísleg neikvæð áhrif á líðan barna og líkamsstarfsemi. Mælingar á blóðsykri 0-18 ára barna (n=300) við innleiðslu svæfingar á svæfingadeild Landspítala árið 2021, sýndu of lágan blóðsykur (<3,3 mmol l-1) í 12,3% tilvika og að föstutími var of langur, að meðaltali 13 klst. á fasta fæðu og 8.5 klst. á vökva. Marktækt samband var milli blóðsykurs og tímalengdar föstu á fasta fæðu (-0,07 mol l-1 per klst föstu, p<0,001). Í kjölfarið voru innleiddar nýjar föstuleiðbeiningar barna fyrir inngrip í svæfingu í samræmi við uppfærðar leiðbeiningar Evrópusamtaka svæfingalækna. Fasta á fastri fæðu hélst óbreytt í 6 klst. en fasta á stoðmjólk styttist úr 6 í 4 klst., brjóstamjólk úr 4 í 3 klst. og á tærum vökva úr 2 í 1 klst.
Markmið: Að varpa ljósi á samband föstutíma og blóðsykurs barna í tengslum við svæfingatengd inngrip eftir innleiðingu nýrra föstuleiðbeininga (6-4-3-1) á Landspítala.
Aðferðir: Lýsandi framvirk rannsókn með þægindaúrtaki barna <18 ára (n=350) sem undirgengust valkvæð inngrip í svæfingu á Landspítala á tímabilinu október 2023 - maí 2024. Mældur var blóðsykur í háræðablóði eftir innleiðslu svæfingar, áður en vökvagjöf í æð hófst. Niðurstöðurnar voru bornar saman við tímalengd föstu og niðurstöður úr rannsókninni frá árinu 2021.
Niðurstöður: Meðalaldur þátttakenda var 7,6±5,3 ár og meðalþyngd 31,2±22,1 kg. Blóðsykur mældist of lágur (<3,3 mmol l-1) hjá 1,2% [95% öryggisbil (CI), 0,3 til 3,0%], eða 4 af 339 þátttakenda. Tímalengd föstu á fasta fæðu var að meðaltali 13,9± 3,5 klst. (miðgildi 13.4 klst., spönn 4-24 klst.) og á tæran vökva 6.8±5.1 klst. (miðgildi 4.0 klst., spönn 0,3-18,6 klst.). Samband reyndist milli blóðsykurs og tímalengdar föstu á fasta fæðu (-0,05 mol l-1 per klst. föstu, p<0,001) en ekki á tæran vökva (P=0,71).
Ályktun: Tímalengd föstu barna á tæran vökva styttist eftir innleiðingu 6-4-3-1 föstuleiðbeininga og algengi lágs blóðsykurs lækkaði samanborið við fyrri rannsókn þegar 6-4-2 föstuleiðbeiningum var fylgt. Báðar rannsóknir sýna samband á milli blóðsykurs og föstulengdar á fasta fæðu. Þörf er á frekari rannsóknum til að meta áhrif styttingar föstu fastrar fæðu á blóðsykur.
Einkenni, lífsgæði og upplifun á heilsufari hjá sjúklingum með skertar lífslíkur
Svandís Íris Hálfdánardóttir RN, MSN1, Antoine Pierre Michel Elyn, MD, MSc, MPH1
Valgerður Sigurðardóttir, MD, PhD1
1Líknarmiðstöð Landspítala
svaniris@landspitali.is
Inngangur: Mat á einkennum er mikilvægur þáttur til að bæta líðan sjúklinga og forsenda þess að veita góða og viðeigandi umönnun og meðferð nærri lífslokum. ESAS er vel þekkt einkennamatstæki og víða notað bæði á heilbrigðisstofnunum og í heimahúsum.
Markmið: Að kanna hvort að samband sé á milli einkennabyrði, lífsgæða og upplifunar á heilsufari hjá sjúklingum á síðustu mánuðum lífs.
Aðferð: Unnið var með íslensk gögn úr „Ég lifi”-rannsókninni (iLIVE (NCT04271085)) sem er samstarfsverkefni 11 landa þar sem markmiðið var meðal annars að kanna líðan og upplifun sjúklingar með langt gengna sjúkdóma og skertar lífslíkur. Gerð var þversniðsrannsókn og unnið úr spurningalistum sem lagðir voru fyrir í byrjun rannsóknar: ESAS einkennamatsskali (líkamleg og sálræn einkenni), upplifun á heilsufari (SF-36) og lífsgæði (QLQ-C15-PAL). Notuð var lýsandi og einbreytu tölfræði, ásamt fjölþátta greiningu til þess að til að skýra betur hugsanlega fylgni.
Niðurstöður: Gögn voru frá 103 íslenskum sjúklingum. Um helmingur (50,5%) voru konur, meðalaldur þýðis 75,5 (±9,2) ár. Stærsti hópurinn var með krabbamein (73.2%), en 16% með hjartasjúkdóm. Meðaltal stiga sex líkamlegra einkenna var 18 (+7,8), spönn 2-36 stig og meðaltal stiga tveggja sálrænna einkenna var 3,6 (+4,1), spönn 0-16 stig.
Um 30% sjúklinga upplifði heilsufar sitt sem ,,Lélegt” en 26% ,,Mjög gott eða afbragðsgott”. Mat á lífsgæðum síðastliðna viku voru frá 1 (mjög léleg) til 7 (afbragðsgóð), meðaltal 3.8 (±1,4). Fylgni var á milli lélegrar upplifunar á heilsufari og meiri líkamlegra einkenna (p<0,02) en ekki við sálræn einkenni. Fylgni var á milli skertra lífsgæða og bæði meiri líkamlegra og sálrænna einkenna (r=-0,31, p<0,005; ρ=-0,24, p=0,012). Fjölþáttagreining staðfesti óháða fylgni líkamlegra einkenna við bæði lífsgæði og upplifað heilsufar sem jafnframt tengist menntunarstigi.
Ályktun: Fylgni var á milli einkennamats með ESAS mælitækinu og lífsgæða og upplifunar á heilsufari hjá sjúklingum með langt genginn sjúkdóm og skertar lífslíkur, óháð sjúdómgreiningu. ESAS er mælitæki sem auðvelt er í notkun í klínískri vinnu og hentugt mælitæki til að fylgjast með einkennum sjúklinga með skertar lífslíkur í þeim tilgangi að bæta meðferð einkenna og líðan.
Fyrri greining forstiga mergæxlis og aðdragandi mergæxlisgreiningar: Slembiröðuð rannsókn
Sæmundur Rögnvaldsson1,2, Sigrun Thorsteinsdóttir2,3, Elias Eythorsson1,2, Inga Dröfn Wessman4, Gudrun Asta Sigurdardottir2, Brynjar Vidarsson1, Pall T. Onundarson1,2, Bjarni Agnarsson1,2, Margret Sigurdardottir1, Isleifur Olafsson1, Ingunn Thorsteinsdottir1, Andri Steinthor Bjornsson4, Jon Thorir Oskarsson2, Andri Olafsson2, Gauti Gislason2, Ingigerdur Sverrisdottir2,5, Thorir E. Long2,6, Elfa Rún Guðmundsdóttir2, Asdis Rosa Thordardottir2, Asbjorn Jonsson7, Runolfur Palsson1,2, Olafur Indridason1, Malin Hultcrantz8, Brian GM Durie9, Stephen J. Harding10, Thor Aspelund2, Ola Landgren11, Thorvardur Jon Love1,2 and Sigurdur Yngvi Kristinsson1,2
1Landspitali University Hospital, 2Faculty of Medicine, University of Iceland, 3Rigshospitalet Copenhagen, 4Faculty of Psychology, University of Iceland, 5Sahlgrenska University Hospital, Gothenburg, 6Skane University Hospital, Lund, 7Akureyri Hospital, 8Myeloma Service, Department of Medicine, Memorial Sloan Kettering Cancer Center, NY, 9Samuel Oschin Comprehensive Cancer Institute, Cedars-Sinai Outpatient Cancer Center, Los Angeles, 10Binding Site Group Ltd., Birmingham, 11Division of Myeloma Program, Department of Medicine, University of Miami, Sylvester Comprehensive Cancer Center, Miami, FL, USA
Inngangur: Mergæxli er krabbamein í plasmafrumum í beinmerg. Sjúkdómurinn þróast út frá forstigum sínum yfir ár og áratugi en með því að hefja meðferð fyrr má bæta horfur, einkum á stigu mallandi mergæxlis. Óljóst er hversu miklu munar um að hafa fyrri vitneskju um forstig mergæxlis þegar kemur að greiningu mergæxlis og hversu mikið það býður upp á fyrri meðferð.
Markmið: Nýta efnivið slembiröðuðu rannsóknarinnar Blóðskimunar til bjargar til að meta áhrif fyrri greiningar forstiga mergæxlis í skimun á klíníska birtingarmynd mergæxlis.
Aðferðir: Notast var við gögn úr Blóðskimun til bjargar, lýðgrundaðri skimunarrannsókn á Íslandi. Öllum íbúum á Íslandi fæddum 1975 og fyrr var boðin þátttaka og 75.422 þátttakendur voru skimuð með rafdrætti og mælingu á fríum léttum keðjum. Þeim sem höfðu forstig mergæxlis var slembiraðað í þrjá arma: armur 1 hélt áfram eins og hann hafi ekki verið skimaður en armar 2 og 3 voru kallaðir inn til mats og eftirlits. Armur 1 og armur 2 og 3 voru borin saman
m.t.t. tíðni greininga mallandi mergæxlis, tímalengd að greiningu og klínísk birtingarmynd mergæxlis við greiningu.
Niðurstöður: Alls voru 75.422 Íslendingar skimaðir og 3.541 höfðu áður óþekkt forstig mergæxlis og var slembiraðað í armana þrjá. Þeir sem voru í örmum 2 og 3 voru 27,5-falt líklegri til að greinast með mallandi mergæxli (hættuhlutfall=27,5; 95% Öryggisbil (ÖB): 10,2-73,9; p<0,001) og þegar þau greindust með mergæxli gerðist það 1,4 árum fyrr (2,4 vs 3,8 ár; p=0,02). Áhætta þess að hafa einkennagefandi mergæxli við greiningu voru jafnframt 43% minni (áhættuhlutfall (risk ratio, RR)=0,57; 95% ÖB: 0,38-0,84; p=0,03) og áhættan á því að þurfa sjúkrahúsinnlögn vegna alvarlegra einkenna við greiningu var 46% minni (RR=0,54; 95% ÖB: 0,27-1,00; p=0,047).
Ályktanir: Fyrri vitneskja af forstigi mergæxlis leiddi til meira en 27-faldrar aukningar í greiningu mallandi mergæxlis auk umtalsvert minni greiningartafa á mergæxli. Þetta endurspeglast einnig í umtalsvert minni sjúkdómsbyrði við greiningu mergæxlis hjá þeim sem höfðu áður þekkt forstig mergæxlis. Þannig virðist fyrri vitneskja af forstigum mergæxlis gjörbreyta möguleikunum á því að fá snemmbúna meðferð sem gæti haft umtalsverð áhrif á langtímahorfur.
Heilablæðingar nýbura 1994-2023
Tómas Helgi Harðarson1, Laufey Ýr Sigurðardóttir1,2, Þórður Björgvin Þórðarson1, Hulda Hjartardóttir1,3, Þórður Þórkelsson2
1Læknadeild Háskóla Íslands, 2Barnaspítala Hringsins, 3kvennadeild Landspítala
Inngangur: Heilablæðingar koma fyrir bæði hjá fullburða nýburum og fyrirburum, en eru algengastar hjá minnstu fyrirburunum. Skammtíma og langtíma áhrif heilablæðinga nýbura eru breytileg eftir staðsetningu og stærð blæðinganna. Alvarlegustu blæðingarnar geta haft mikil áhrif á taugaþroska barnanna og valdið fötlunum.
Markmið: Kortleggja nýgengi heilablæðinga hjá nýburum hér á landi undanfarin 30 ár og kanna hversu mörg barnanna greindust síðar með fötlun (CP-heilalömun, þroskahömlun og/eða einhverfu).
Aðferðir: Rannsóknin var afturskyggn, lýsandi rannsókn. Rannsóknarþýðið samanstóð af nýburum fæddum hér á landi á árunum 1994-2023 sem fengu staðfesta heilablæðingu fyrstu 28 dagana frá fæðingu. Börnin voru fundin í sjúklingagnagrunni Landspítalans út frá viðeigandi ICD-9/ICD-10 sjúkdómsgreiningarnúmerum. Upplýsingar voru fengnar úr sjúkraskrám barnanna og mæðra þeirra, sjúklingagagnagrunni Vökudeildar og frá Ráðgjafar- og greiningarstöð. Tölfræðiúrvinnsla var gerð með Microsoft Excel og RStudio.
Niðurstöður: 250 nýburar greindust með heilablæðingar á tímabilinu, þar af voru tæp 59% drengir. Algengastar voru blæðingar í heilahólf (165 börn, 66%) og subdural og/eða subarachnoid blæðingar (95 börn, 39%). Meðgöngulengd þeirra barna sem fengu blæðingu í heilahólf var marktækt lægri (meðalmeðgöngulengd 29,1 vika og miðgildi 28 vikur) en þeirra sem fengu subdural, subarachnoid eða heilavefsblæðingar (meðalmeðgöngulengd 37,6 vikur og miðgildi 39 vikur); p<0,01. Flest barnanna með heilahólfsblæðingu greindust við hefðbundna ómskoðun fyrirbura. 58% þeirra barna sem fengu subdural og/eða subarachnoid blæðingar greindust í kjölfar krampa/útlimakippa en 20% greindust fyrir tilviljun.
27 (11%) barnanna sem fengu heilablæðingu létust á Vökudeild og þar af voru 17 (63%) með heilahólfsblæðingu af gráðu IV (63% allra með gráðu IV blæðingar).
Af þeim börnum sem útskrifuðust lifandi fengu 52 (21%) fötlunargreiningar og 18 (33%) þeirra fengu fleiri en eina greiningu. Flest barnanna sem fengu fötlunargreiningu höfðu fengið heilahólfsblæðingu (36, 69%). 80% barnanna með gráðu IV heilahólfsblæðingar fengu seinna fötlunargreiningu.
Ályktanir: Nýgengi heilablæðinga á nýburaskeiði er lágt hér á landi miðað við erlendar rannsóknir. Fyrirburar fá helst heilahólfsblæðingar, en fullburða börn frekar aðrar gerðir heilablæðinga. Krampar voru algengar greiningarástæður subdural og subarachnoid blæðinga, en fjöldi þeirra greininga er líklegast vanmetinn þegar litið er til fjölda tilviljanagreininga. Áberandi hátt hlutfall barna með gráðu IV heilahólfsblæðinga létust eða greindust með fatlanir síðar meir.
Plasma and urine 2,8-dihydroxyadenine and adenine and clinical characteristics in APRT- deficiency
Unnur A. Thorsteinsdottir1,2, Hrafnhildur L. Runolfsdottir3, Vidar O. Edvardsson4,5, Margret Thorsteinsdottir1,2, Runolfur Palsson5,6
1Faculty of Pharmaceutical Sciences, University of Iceland, Reykjavik, Iceland; 2ArcticMass, Reykjavik, Iceland; 3Internal Medicine Services, Landspitali University Hospital, Reykjavik, Iceland; 4Children’s Medical Center, Landspitali University Hospital, Reykjavik, Iceland; 5Faculty of Medicine, University of Iceland, Reykjavik, Iceland; Section of Nephrology, 6Landspitali University Hospital, Reykjavik, Iceland
Introduction: Adenine phosphoribosyltransferase (APRT) deficiency is a rare, inherited metabolic disorder characterized by urinary excretion of poorly soluble 2,8-dihydroxyadenine (DHA), leading to kidney stones and chronic kidney disease (CKD). The xanthine oxidoreductase (XOR) inhibitors, allopurinol and febuxostat, reduce DHA formation and excretion and delay CKD progression. While urinary DHA excretion has been previously studied, the relationship between plasma DHA levels and clinical characteristics remains unclear.
Objective: The aim of this study was to evaluate the effect of XOR inhibitor treatment on DHA and adenine concentrations in plasma, and to assess the relationship between plasma and urine DHA and adenine with estimated glomerular filtration rate (eGFR), age, and sex.
Methods: Plasma and urine samples from 26 patients with confirmed APRT deficiency were analyzed for DHA and adenine using validated UPLC-MS/MS assays. Correlations between DHA and adenine concentrations in plasma and urine, and eGFR, age, and sex were assessed using Spearman’s rank correlation.
Results: Treatment with allopurinol or febuxostat resulted in dose-dependent reductions in plasma DHA, with concentrations decreasing from a median of 249 (range, 123–1315) ng/mL in untreated patients to below the limit of quantification in those receiving higher doses. Plasma adenine concentration increased during XOR inhibitor treatment, with the highest value observed during febuxostat therapy. In untreated patients, the plasma DHA concentration correlated strongly with eGFR (ρ = –0.747, p < 0.0001). While plasma DHA concentration and urinary DHA excretion were positively correlated in the overall cohort (ρ = 0.636, p < 0.0001), no such correlation was found in untreated patients. A positive correlation of plasma DHA and adenine concentration was observed in untreated patients (ρ = 0.539, p = 0.0206), but the correlation was negative when all samples were included (ρ = –0.563, p < 0.0001).
Conclusion: XOR inhibitors effectively reduce the plasma DHA concentration, consistent with their role in preventing stone formation and CKD progression. Plasma DHA appears to reflect systemic DHA burden more accurately than urinary excretion, particularly in untreated individuals, likely related to DHA’s poor urinary solubility.
Adenine Phosphoribosyltransferase Deficiency: Metabolic Profiling of DHA Crystal-Induced Kidney Injury
Vazha Dzhedzheia1, Vidar Orn Edvardsson2,3, Runolfur Palsson2,3, Finnur Freyr Eiriksson4, Ottar Rolfsson2,5, Margret Thorsteinsdottir1,4
1Faculty of Pharmaceutical Sciences, University of Iceland, 2Faculty of Medicine, University of Iceland, 3Landspitali University Hospital, 4ArcticMass, 5Center for Systems Biology, University of Iceland.
Introduction: Adenine phosphoribosyltransferase (APRT) deficiency is a disorder of purine metabolism, characterized by the aberrant urinary excretion of the poorly soluble 2,8-dihydroxyadenine (DHA). This results in the formation of renal calculi, crystal-induced nephropathy, and progressive chronic kidney disease. Although therapeutic interventions are available, some patients may experience adverse effects or progress to end-stage kidney disease.
Objectives: This study aimed to investigate the mechanisms behind DHA crystal-induced kidney injury by identifying specific metabolic and lipidomic changes associated with disease progression, characterizing biomarkers of inflammation and kidney damage, and correlating metabolic disruptions with clinical outcomes and treatment effectiveness.
Methods: Integrative omics approach, combining UPLC-MS-based metabolomics and lipidomics, was used to analyze plasma and urine samples from patients with APRT-deficiency, obtained during an open-label, randomized crossover clinical trial assessing the impact of allopurinol and febuxostat on plasma levels and urinary excretion of DHA. Sample preparation employed protein precipitation methods using organic solvents for both metabolomic and lipidomic sample sets, implemented via an automated liquid handling platform to ensure uniform processing. Data were processed and analyzed using Lipostar2 and Progenesis QI software to identify key metabolic and lipid changes potentially linked to the pathophysiology of APRT deficiency.
Results: To date, we have performed lipidomic analysis on samples from 66 APRT-deficient patients, identifying 313 distinct lipid species across five major lipid classes: Phospholipids, glycolipids, triglycerides, diglycerides, and cholesteryl esters. Initial inspection of the data reveals high-quality spectral profiles. These lipidomic signatures have yet to be correlated with clinical biomarkers, therapeutic interventions, and disease outcomes.
Conclusion: The results will offer insights into dysregulated metabolic pathways linked to DHA crystallization, identify potential prognostic biomarkers, and suggest possible therapeutic targets. The next steps involve conducting metabolomics analysis of the patient samples, performing comprehensive pathway analysis, correlating lipidomic and metabolomic profiles with treatment responses, and integrating these multi-omics datasets to identify potential biomarkers for disease progression and therapeutic efficacy.