Eftir fyrirlestur á Læknadögum 2005 setti Sveinn Kjartansson, barnalæknir, fram þá ósk að íslenska heitið fósturköfnun yrði tekið til endurskoðunar. Það er bein þýðing úr ensku, fetal asphyxia, eða latínu, asphyxia fetalis. Reyndar sækja erlendu heitin, eins og mörg önnur alþjóðleg læknisfræðiheiti, uppruna sinn bæði til latínu og grísku. Nafnorðið fetus komið úr latínu (foetus) og táknar fóstur, ófætt afkvæmi. Hjá mönnum er oftast átt við tímabilið frá níu vikna meðgöngulengd til fæðingar. Fyrir þann tíma nefnist hið verðandi afkvæmi fósturvísir (embryo).

Heitið asphyxia er hins vegar komið úr grísku, samsett úr neitandi forskeytinu a- og orðhlutanum sphyx(is), sem merkir sláttur (hér: æðasláttur, púls). Upphaflega hefur asphyxia fetalis því vísað í stöðvun æða- eða hjartsláttar hjá nýfæddu barni, púlsleysi, en síðar verið tekið til notkunar um ástandið sem af slíku leiðir. Hugtakið asphyxia er nú skilgreint á örlítið mis­munandi vegu. Í læknisfræðiorðabók Dorlands segir: sjúklegar breytingar sem stafa af súrefnisskorti í innönduðu lofti; leiðir til lækkunar súrefnis og hækkunar koltvísýrings. Í læknisfræðiorðabók Stedmans segir hins vegar: truflun eða skortur á skiptum súrefnis og koltvísýrings við loftun; samsett koltvísýringshækkun og súrefnisskortur eða súrefnisleysi. Íðorðasafn lækna gefur heitið köfnun og útskýrir þannig: súrefnisþurrð og koltvíildisfyrirsöfnun, sem leiðir til meðvitundarleysis.

Asphyxia fetalis

Hugmynd Sveins snerist ekki síst um það að birt væru fleiri íslensk heiti, þannig að fósturköfnun vísaði einungis til ástands sem fram kemur fyrir fæðingu, en ekki til ástands hjá nýfæddu barni. Auðvelt virðist að verða við því með því að taka mið af þeim erlendu fræðiheitum sem völ er á, að því gefnu að menn sætti sig við að íslenska heitið köfnun sé viðunandi til að tákna það ástand sem fræðiheitið asphyxia vísar til. Prenatal asphyxia verður þá fyrirburðarköfnun; intra­partum asphyxia (birth asphyxia) verður á sama hátt fæðingarköfnun; peri­natal ashyxia verður burðarmáls­köfnun og neonatal as­phyxia verður nýbura­köfnun. Til eru einnig heitin asphyxia cyanotica (blue as­phyxia), sem má nefna blámaköfnun, og asphyxia pallida (white asphyxia), sem á sama hátt má nefna fölva­köfnun.

Nefna má að Íslensk læknisfræðiheiti Guðmundar Hannessonar frá 1954 tilgreina heitin: (púlsleysi), öndunarleysi, köfnun, dauðadá, til útskýringar á asphyxia.

Stereotaxy

Þetta heiti birtist í orðabók Dorlands með skýringunni stereotactic surgery. Orðabók Stedmans lýsir nánar: nákvæm aðferð til að eyðileggja djúplæga staði í heila, sem staðsettir eru með því að nota þrívíddarhnit.

Garðar Gíslason, læknir á heila- og taugaskurðdeild Landspítala, sendi tölvupóst og sagði að slíkar aðgerðir hefðu byrjað hér á landi vorið 2000. Við undirbúning aðgerðar er rammi festur á höfuð sjúklings og tölvusneiðmyndir teknar til að staðsetja líffærishluta eða meinsemd. Síðan eru reiknaðir út staðsetningarpunktar (hnit) þess sem aðgerðin beinist að. Garðar segist hafa dottið niður á heitið hnitastunga. Það er þegar komið á flot og virðist lífvænlegt.

Undirritaður tekur þessu fagnandi og leggur til að heitið hnitastunga verði notað um staðsetningar­aðferðina (G. stereotaxis. E. stereotaxy), en að við bætist aðgerð eða skurðaðgerð til að vísa ótvírætt í það sem síðan er gert. Benda má á að stundum eru tekin sýni úr meinsemdum, sem nefna má hnitastungusýnistöku. Til greina kemur að mynda almenna heitið með stofnsamsetningu, í stað eignarfallssamsetning­ar, og að það verði þá hnitstunga. Æskilegt er að fækka atkvæðum í margsamsettum heitum sem mest. Það er þó ekki aðalatriði. Hér er komið fram lýsandi og vel myndað nýyrði sem á skilið fulla viðurkenningu.

Systemic

Hálfdán Ómar Hálfdanarson hjá Þýðingamiðstöð utan­ríkisráðuneytisins bað um skoðun á orðasambandinu systemic toxicity. Undirritaður svaraði með löngu tölvubréfi þar sem því var meðal annars lýst að lýsingarorðið systemic virtist ?eilífðarverkefni? af því að það væri svo oft losaralega notað.

Íðorðasafn lækna útskýrir orðið systemic sem: kerfistengdur. Sem varðar allan líkamann. Vísað er í samheitið systematic: 1. kerfisbundinn. Sem varðar tiltekið líffærakerfi. 2. kerfistengdur; sjá systemic. Í læknisfræðiritum má sjá að heitið systemic er ýmist notað um fyrirbæri sem eru almenn eða útbreidd, andstætt við þau sem eru staðbundin, eða um fyrirbæri sem tilheyra, tengjast eða eru bundin við tiltekin líffærakerfi.

Undirritaður lagði að lokum fram tillögu að orða­bókarfærslum: systemic: 1. almennur, útbreiddur, dreifður. Sem á við um allan eða stóran hluta líkamans, andstætt við staðbundinn. 2. kerfisbundinn, kerfislægur, kerfistengdur. Sem á við um tiltekið vefja- eða líffærakerfi. systemic toxicity: 1. almenn eða útbreidd eiturverkun. Getur náð til margra vefja og líffæra, andstætt við staðbundna eiturverkun. 2. kerfisbundin, kerfistengd eða kerfislæg eiturverkun. Nær til tiltekinna líffæra eða kerfa.