Fræðigrein

Greinaskrif í Lækna­blaðið á þessu tíma­bili sem ber hvað hæst fjalla um þá þróun er framundan var í heilbrigðismálum Íslendinga. Í upphafi tímabils­ins er berklaveikin ein helsta dánaror­sök hér á landi og lagði ekki síst að velli fólk í blóma lífsins. Árið 1935 var Sigurður Sigurðsson skipaður berkla­yfirlæknir og tók við stjórn þeirrar baráttu sem lauk með því að berklum var að mestu útrýmt í landinu. Umræður um þá baráttu og þróun heilbrigðismála í heild áttu ríkan sess á aðalfundum L.Í. og þá ekki síst árið 1938. Þeim umræðum eru gerð góð skil á síðum Læknablaðsins. Kemur þar glöggt fram hve læknar stóðu þétt að baki berklayfirlæknis og liðsmönnum hans.

Enda þótt baráttuna við berklaveiki beri hátt á þessum árum er þó helst ein grein sem upp úr stendur um þetta efni en það er bréf berkla­yfirlæknis til heilbrigðisyfirvalda um þörfina á berklavarnarstöðvum til greiningar berklaveiki á frumstigi.

Ýmsir yngri læknar, við framhaldsnám eða nýkomnir heim frá námi, setja svip á greinaskrif í blaðið, gjarnan með yfirlitsgreinum eða niðurstöðum eigin rannsókna. Hinir eldri skýra oft frá dýrmætri reynslu sinni í starfi eða fjalla um málefni læknastéttarinnar. Einnig bregður fyrir harðorðum ritdeilum og stýrir þá Vilmundur Jónsson landlæknir gjarnan penna af fimi gegn óvægnum starfsbræðrum sínum.

Sá sem reynir að fara af gagnrýni yfir greinar frá þessum tíma verður að varast að falla í þá gryfju að finnast þær lítilsverðar og bera vott fákunnáttu séu þær bornar saman við læknisþekkingu nútímans. Allar eru þær framlag til þróunarinnar og ber að meta sem slíkar. Það þarf ekki að fara 60 ár aftur í tímann til að finna vitneskju sem nú telst úrelt.

Meðal góðra greina sem birtust í blaðinu á þessum áratug má nefna: Ungbarnadauðinn á Íslandi síðustu 100 árin eftir Júlíus Sigurjónsson, 1940; 26: 97-108. Um mótefni gegn lifandi vefjafrumum eftir Björn Sigurðsson, 1940; 26: 129-38. Um diabetes eftir Valtý Albertsson, 1941; 27: 97-126.

Ég hef þó valið grein eftir Júlíus Sigurjóns­son: Heilsuverndarstarfsemi og skipulag heilbrigðismála sem fulltrúa þeirrar umræðu um heilbrigðismál er fram fór á þessu tímabili. Eins og ýmsar greinar aðrar er hún upprunalega flutt sem erindi á fundi í Læknafélagi Reykjavíkur 10. janúar 1939 en birt í Læknablaðinu 1939; 25: 17-25.

Júlíus sér fyrir sér að landlæknir haldi styrkri hendi um alla meginþætti heilsuverndarstarfseminnar. Enda þótt lögð sé áhersla á skyldur héraðslækna til að sinna hinum margþættu áherslum heilbrigðismála er drepið á þróun heilsuverndarstöðva sem þá átti enn langan veg fyrir höndum að heilsugæslustöðvum nútímans. Greinin stendur annars fyllilega fyrir sínu og best að lesa hana til að dæma um hve vel hún hafi staðist tímans tönn.

Júlíus Sigurjónsson fæddist 1907 og lést 1988. Hann lauk læknaprófi frá HÍ 1931. Hann lagði stund á framhaldsnám í heilbrigðisfræðum og meinafræði. Er heim kom hóf hann störf á Rannsóknastofu Háskólans í meinafræði en varð forstöðumaður Matvælaeftirlits ríkisins 1937-1942. Eftir það var hann ráðunautur landlæknis um heilbrigðismál og forstöðumaður Rannsóknastofu í heilbrigðisfræði. Frá 1934-1963 var hann alloft staðgengill prófessorsins í meinafræði. Árið 1937 hóf hann að kenna heilbrigðisfræði við HÍ en var prófessor í þeim fræðum 1945-1975. Doktorsritgerð varði hann við HÍ 1940 og var heiti hennar Studies on the human thyroid in Iceland. Eftir hann liggur fjöldi ritverka sem birtust hér á landi og ytra.