Ritstjórnargreinar
Forvarnir og heilsuvernd - Uppbygging á geðheilbrigðisþjónustu barna og unglinga
Í heilbrigðisáætlun heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytisins er talið að árlega nái geðheilbrigðisþjónusta til um 0,4-0,5% barna á aldrinum 0-18 ára, þar af sinnir Barna- og unglingageðdeild Landspítala 0,1-0,2%. Geðraskanir barna og unglinga eru því eitt stærsta heilbrigðisvandamálið á Íslandi í dag samanborið við nokkur nágrannalönd okkar. Á Norðurlöndunum er talið að geðheilbrigðisþjónustan nái til allt að 2% barna árlega. Ljóst er því að aðeins mjög takmarkaður hópur barna og ungmenna með geðraskanir fær greiningu og meðferð hér á sama meðferðarstigi og á hinum Norðurlöndunum. Nýleg faraldsfræðileg rannsókn á algengi geðraskana í Hollandi sýndi fram á að 7% barna og unglinga voru með alvarlegar geðraskanir en 19% með talsverðar geðraskanir og það miklar að meðferð þótti æskileg. Í áætlun frá Evrópunefnd sérfræðinga í barna- og unglingageðlækningum er gert ráð fyrir að 11 meðferðarpláss á barna- og unglingageðdeildum standi til reiðu fyrir hverja 100.000 íbúa.
Barna- og unglingageðlækningar hafa verið stundaðar á Landspítala frá árinu 1970, í fyrstu á sjálfstæðri deild í tengslum við Barnaspítala Hringsins, en eftir 1983 undir yfirstjórn prófessors í geðlækningum fullorðinna á Landspítala. Yfirstjórn hefur því lotið sviðstjórn fullorðinsgeðlækninga síðastliðin 20 ár.
Barna- og unglingageðlæknisfræðin varð sjálfstæð sérgrein í Evrópu árið 1993. Evrópunefnd sérfræðinga í barna- og unglingageðlækningum hefur starfað frá árinu 1992 og aðalmarkmið hennar hefur verið að samræma kennslu læknaskóla og sérnáms en að auki að stuðla að efldri þjónustu í greininni. Á síðustu tíu árum hafa orðið framfarir í sérgreininni nema ef til vill á Íslandi.
Víða er sérnám í barna- og unglingageðlækningum fimm ár og í öllum Evrópulöndum nema á Íslandi eru prófessorar í sérgreininni auk fjölda dósenta og lektora. Einnig hefur orðið allveruleg aukning á fjölda barna- og unglingageðlækna. Greint verður hér á eftir í fáum orðum frá þróuninni í nokkrum löndum.
Í Danmörk hefur sérfræðinámið verið endurskoðað en þar eru barna- og unglingageðlækningar sjálfstæð sérgrein. Fram að 1993 var sérgreinin undir fullorðinsgeðlækningum.
Í Finnlandi voru veittar sérstakar fjárveitingar til uppbyggingar á barna- og unglingageðlækningum fyrir þremur árum, eða 11 milljónir evra fyrir árið 2000, sex milljónir evra fyrir 2001 og þrjár milljónir evra fyrir 2002. Peningunum hefur aðallega verið varið í að auka fyrirbyggjandi aðgerðir fyrir börn fyrstu fimm æviárin innan ung- og smábarnaverndar. Barna- og unglingageðlæknar í Finnlandi hafa einnig fengið auknar fjárveitingar til að takast á við áfengis- og fíkniefnavanda unglinga. Í nýjum finnskum lögum er kveðið á um að geðlæknisfræðilegri athugun og greiningu á börnum beri að ljúka innan þriggja vikna frá því barni er vísað til greiningar. Tvær sérgreinar eru í Finnlandi, barnageðlækningar frá 0-12 ára og unglingageðlækningar frá 12-20 ára.
Á Ítalíu hefur á síðustu árum verið stefnt að því að fá 150 nýja sérfræðinga í barna- og unglingageðlækningum hverju ári. Þar eru 18 læknaskólar eða háskólar sem mennta barna- og unglingageðlækna og 24 prófessorar í barna- og unglingageðlækningum.
Í Hollandi hefur megináhersla síðastliðin tíu ár verið lögð á samstarf innan heilsugæslu í barna- og unglingageðlækningum og samkvæmt lögum er ný reglugerð um þessa þjónustu. Barna- og unglingageðlækningar eru enn stjórnunarlega undir fullorðinsgeðlækningum þannig að vandamál hefur verið að eyrnamerkja fé til sérgreinarinnar.
Í Noregi eru nú 170 barna- og unglingageðlæknar og þar er talinn vera mikill skortur á þeim læknum. Í greininni eru sjö prófessorsstöður við læknadeildir. Sérnámið er fjögur ár en margir ljúka því á fimm og hálfu ári. Norðmenn líta á Ítalíu sem fyrirmynd að uppbyggingu og skipulagningu í barna- og unglingageðlækningum. Lögð er áhersla á að sjá sem flesta sjúklinga og stefnt er að því að þjónustan nái til 5% barna og unglinga, en nú þegar fá 3% þeirra þjónustu.
Ísland er eina landið í Evrópu sem ekki á prófessor í barna- og unglingageðlækningum eins og áður segir. Læknadeild Háskóla Íslands þarf að beita sér í þessu máli. Íslensk stjórnvöld þurfa að setja sér það markmið að vinna að þeirri samræmingu sem átt hefur sér stað meðal Evrópulanda í barna- og unglingageðlækningum á síðustu tíu árum. Ísland er nú þegar stjórnunarlega séð mörgum árum á eftir þróuninni í Evrópu. Barna- og unglingageðlækningar eru í eðli sínu forvarnarlækningar og litlar efasemdir eru um að þær borgi sig í framtíðinni fyrir hlutaðeigandi sjúklinga og samfélagið í heild.
Heimildir
Heilbrigðisáætlun til ársins 2010. Heilbrigðis-og Tryggingamálaráðuneytið, Reykjavík 2001.
Hannesdóttir H. Studies on child and adolescent mental health in Iceland. Turun Yliopisto, Turku 2002.
Barna- og unglingageðlækningar hafa verið stundaðar á Landspítala frá árinu 1970, í fyrstu á sjálfstæðri deild í tengslum við Barnaspítala Hringsins, en eftir 1983 undir yfirstjórn prófessors í geðlækningum fullorðinna á Landspítala. Yfirstjórn hefur því lotið sviðstjórn fullorðinsgeðlækninga síðastliðin 20 ár.
Barna- og unglingageðlæknisfræðin varð sjálfstæð sérgrein í Evrópu árið 1993. Evrópunefnd sérfræðinga í barna- og unglingageðlækningum hefur starfað frá árinu 1992 og aðalmarkmið hennar hefur verið að samræma kennslu læknaskóla og sérnáms en að auki að stuðla að efldri þjónustu í greininni. Á síðustu tíu árum hafa orðið framfarir í sérgreininni nema ef til vill á Íslandi.
Víða er sérnám í barna- og unglingageðlækningum fimm ár og í öllum Evrópulöndum nema á Íslandi eru prófessorar í sérgreininni auk fjölda dósenta og lektora. Einnig hefur orðið allveruleg aukning á fjölda barna- og unglingageðlækna. Greint verður hér á eftir í fáum orðum frá þróuninni í nokkrum löndum.
Í Danmörk hefur sérfræðinámið verið endurskoðað en þar eru barna- og unglingageðlækningar sjálfstæð sérgrein. Fram að 1993 var sérgreinin undir fullorðinsgeðlækningum.
Í Finnlandi voru veittar sérstakar fjárveitingar til uppbyggingar á barna- og unglingageðlækningum fyrir þremur árum, eða 11 milljónir evra fyrir árið 2000, sex milljónir evra fyrir 2001 og þrjár milljónir evra fyrir 2002. Peningunum hefur aðallega verið varið í að auka fyrirbyggjandi aðgerðir fyrir börn fyrstu fimm æviárin innan ung- og smábarnaverndar. Barna- og unglingageðlæknar í Finnlandi hafa einnig fengið auknar fjárveitingar til að takast á við áfengis- og fíkniefnavanda unglinga. Í nýjum finnskum lögum er kveðið á um að geðlæknisfræðilegri athugun og greiningu á börnum beri að ljúka innan þriggja vikna frá því barni er vísað til greiningar. Tvær sérgreinar eru í Finnlandi, barnageðlækningar frá 0-12 ára og unglingageðlækningar frá 12-20 ára.
Á Ítalíu hefur á síðustu árum verið stefnt að því að fá 150 nýja sérfræðinga í barna- og unglingageðlækningum hverju ári. Þar eru 18 læknaskólar eða háskólar sem mennta barna- og unglingageðlækna og 24 prófessorar í barna- og unglingageðlækningum.
Í Hollandi hefur megináhersla síðastliðin tíu ár verið lögð á samstarf innan heilsugæslu í barna- og unglingageðlækningum og samkvæmt lögum er ný reglugerð um þessa þjónustu. Barna- og unglingageðlækningar eru enn stjórnunarlega undir fullorðinsgeðlækningum þannig að vandamál hefur verið að eyrnamerkja fé til sérgreinarinnar.
Í Noregi eru nú 170 barna- og unglingageðlæknar og þar er talinn vera mikill skortur á þeim læknum. Í greininni eru sjö prófessorsstöður við læknadeildir. Sérnámið er fjögur ár en margir ljúka því á fimm og hálfu ári. Norðmenn líta á Ítalíu sem fyrirmynd að uppbyggingu og skipulagningu í barna- og unglingageðlækningum. Lögð er áhersla á að sjá sem flesta sjúklinga og stefnt er að því að þjónustan nái til 5% barna og unglinga, en nú þegar fá 3% þeirra þjónustu.
Ísland er eina landið í Evrópu sem ekki á prófessor í barna- og unglingageðlækningum eins og áður segir. Læknadeild Háskóla Íslands þarf að beita sér í þessu máli. Íslensk stjórnvöld þurfa að setja sér það markmið að vinna að þeirri samræmingu sem átt hefur sér stað meðal Evrópulanda í barna- og unglingageðlækningum á síðustu tíu árum. Ísland er nú þegar stjórnunarlega séð mörgum árum á eftir þróuninni í Evrópu. Barna- og unglingageðlækningar eru í eðli sínu forvarnarlækningar og litlar efasemdir eru um að þær borgi sig í framtíðinni fyrir hlutaðeigandi sjúklinga og samfélagið í heild.
Heimildir
Heilbrigðisáætlun til ársins 2010. Heilbrigðis-og Tryggingamálaráðuneytið, Reykjavík 2001.Hannesdóttir H. Studies on child and adolescent mental health in Iceland. Turun Yliopisto, Turku 2002.