036-Acne

Í síðasta pistli var lýst eftir hugmyndum að íslensku heiti á sjúkdómnum acne hjá fullorðnum, en tilefnið var símhringing frá húðsjúkdómalækni, sem þótti óþægilegt að segja fullorðnum sjúklingum sínum að þeir væru með unglingabólur.

Dregist hefur að taka erindið til umfjöllunar en nú skal úr því bætt. Íðorðasafnið gefur heitin þrymlabólur og gelgjuþrymlar og í Ensk-íslenskri orðabók Arnar og Örlygs má lesa þýðingarnar gelgjuþrymlar, gelgjubólur og graftarþrymlar, sem vafalítið eru úr Íslenskum læknisfræðiheitum Guðmundar Hannessonar. Orðið gelgja vísar í það tímabil ævinnar, sem algengast er að sjúkdómurinn gefi sig til kynna, gelgjuskeiðið, unglingsárin, en það merkti upphaflega óstýrilátur unglingur eða mögur og rengluleg manneskja. Í daglegu máli manna er einnig talað um unglingabólur og graðbólur.

Fræðiorðið acne er í flestum læknisfræðiorðabókum talið komið úr grísku, og þá með misritun frá orðinu acme, sem merkir hæsti staður, toppur eða broddur. Í slíkum bókum eru gjarnan tíndir saman tugir af samsetningum þar sem acne kemur fyrir, allt frá acne agminata til acne venenata.

Þegar heitið acne er notað án frekari skýringar er oftast átt við sjúkdóminn acne vulgaris eða acne simplex. Orðin vulgus og simplex eru komin úr latínu og merkja þar venjulegur eða algengur (vulgus) og einfaldur eða fábrotinn (simplex).

Acne vulgaris

Sjúkdómnum acne vulgaris er lýst á þann veg að um sé að ræða langvarandi (bólgu-)sjúkdóm í hársekkjum og fitukirtlum húðar (pilosebaceous units). Sjúkdómurinn hefur í för með sér eftirtaldar húðbreytingar: fitunabba (comedones), bólgunabba (papules), graftarnabba (pustules), bólguhnúða (inflammatory nodules), blöðrumein (cystic lesions) og örmyndun með holum eða ofvexti (pitted or hypertrophic scars). Orsaka er talið að megi leita í erfðaþáttum, sem leiði til aukinnar hyrni- og fitumyndunar í kirtlunum, en að kynhormónar og sýklar, eða bólguhvetjandi efni frá þeim, leiki einnig þýðingarmikil hlutverk. Húðbreytingarnar eru mest áberandi á þeim stöðum þar sem fitukirtlar eru flestir og stærstir, í andliti, á ofanverðu brjósti og á baki.

Aftur er spurt: Hvað á að kalla þennan sjúkdóm? Sjúkdómsheitið þarf helst að vera lipurt, en um leið gegnsætt og gefa einhverja hugmynd um þær breytingar sem einkenna sjúkdóminn.

Tillögur

Þetta er skrifað svo fljótt eftir að síðasta fréttabréf kom út, að viðbragða við fyrri beiðni er ekki að vænta. Einhverjar tillögur verður þó að setja fram. Arta er orð frá 18. öld sem notað var um graftarnabba og smávörtur. Það birtist gjarnan í orðabókum sem heiti á "fílapenslum". Lesendur geta hugleitt hvort örtuveiki, örtusýki eða örtusótt koma til greina. Meinsemdirnar mætti þá kalla örtunabba, örtubólur, örtukýli og örtuör. Gaman væri að fá fleiri tillögur. Þær má senda undirrituðum á Rannsóknastofu Háskólans í bréfasíma 601904 eða Orðanefnd, Domus Medica, í bréfasíma 624452.

Endoligature, trocar

Í pistlunum í júli og ágúst var rætt um holskoðun, speglun og kögun og hvatt var til þess að orðasmiðir leggðu sig fram um að gefa nýjum tækjum og nýrri tækni íslensk heiti. Nokkru eftir það fékk Orðanefndin það verkefni að koma heiti á áhald sem nota á við holspeglun (endoscopy) til að hnýta fyrir æðar. Í tengslum við það verkefni kom í ljós að heitið endoligature finnst ekki í Íðorðasafninu og að áhaldið trocar hefur ekki fengið þar íslenskt heiti. Nefndin stingur upp á að endoligature verði nefnt innhnýti og trocar holstingur.

FL 1992; 10(11): 4