Umræða fréttir
Íðorðasafn lækna 147. Gamalt verkefni
Flestar beiÐnir og úrlausnarefni sem berast pistlahöfundi varða ensk eða latnesk heiti. Heiti úr Norðurlandamálum birtast þó öðru hvoru. Fyrir nokkuð löngu sendi María Ásgeirsdóttir, lyfjafræðingur, tölvupóst og bað um aðstoð við að finna íslenskt heiti á nafnorðið prækonditionering. Þetta reyndist erfitt verkefni og eftir bráðabirgðasvar var það lagt til hliðar með von um að einhver ósjálfráð hugmyndagerjun myndi eiga sér stað í hugarfylgsnum.
María var að fást við þýðingu á texta sem lýsti áhrifum tiltekinna lyfja á hjartað og æðakerfi þess. Fram kom að orðið væri heiti á ferli, process, sem fer af stað við vissar aðstæður og að lyf gætu hamlað ferlinu eða stöðvað það.
Kondition
Í Dansk-íslenskri orðabók Freysteins Gunnarssonar má finna nafnorðið kondition, skilyrði, skildagi, kostur; ásigkomulag, þjálfun, ástand; vistarráð. Þá var einnig leitað fanga í orðabókum fyrir enska tungu. Ensk-íslensk tölvuorðabók Máls og menningar geymir nafnorðið condition, sem sagt er merkja ástand; ásigkomulag; skilyrði; sjúkdómur. Sagnorðið condition er þar einnig, og er sagt merkja að þjálfa; styrkja; venja; móta. Hin mikla ensk-enska alfræðiorðabók Websters birtir 22 mismunandi skýringar á nafnorði og sagnorði. Af þeim virðast tvær eiga best við um nafnorðið: 3. viðeigandi eða nauðsynlegt ástand; og 6. ástand sem er nauðsynlegt fyrir einhverja niðurstöðu. Um sagnorðið má einnig grípa til tveggja skýringa: 13. að setja í viðeigandi eða rétt ástand; undirbúa; og 16. að láta verða fyrir tilteknum skilyrðum eða aðstæðum. Íðorðasafn lækna birtir aðeins skýringarnar hagur fyrir nafnorðið og að skilyrða fyrir sagnorðið. Vísað er þar einnig í nafnorðið state, hagur, ástand, kostur, sem samheiti. Conditioning er þýtt sem skilyrðing í sálfræði. Benda má á samsetningarnar conditioned reflex og conditioned response, skilyrt viðbragð og skilyrt svar. Prækondition
Þetta orð finnst ekki í Dansk-íslenskri orðabók Freysteins Gunnarssonar. Enska orðið precondition finnst ekki í Íðorðasafni lækna, en fyrrnefnd tölvuorðabók birtir íslensku þýðingarnar skilyrði; forsenda. Læknisfræðiorðabók Dorlands, útgefin árið 2000, skýrir fyrirbærið preconditioning þannig: myndun ástands sem mun leiða til tiltekins svars við síðar komnu áreiti, en í læknisfræðiorðabók Stedmans frá árinu 1995 er orðið ekki að finna. Alfræðiorðabók Websters, sem er frá 1989, birtir þó sögnina to precondition og útskýrir merkingu hennar þannig: að veita (persónu eða hlut) sérstaka meðferð til undirbúnings fyrir síðari reynslu, ferli, prófun o.s.frv. Forskeytið pre- (latína prae-) merkir, samkvæmt Íðorðasafni lækna: áður, fyrr, for-. Þar sem það kemur fyrir í samsettum læknisfræðiheitum er oftast notað íslenska forskeytið for-, en stundum framan- eða fyrir-. Af þessu má ráða að danska orðið prækonditionering vísar í það að undirbúa eitthvað (lífræn ferli, frumur, vefi, líffæri, líkama) og koma því í ákveðið ástand til að ná fram tilteknum viðbrögðum við því áreiti eða álagi sem vænst er síðar. Segja má að slíkur undirbúningsferill leiði til forástands (prækondition) miðað við það ástand (kondition) sem síðar myndast.
Endurteknar uppflettingar í Samheitaorðabókinni gáfu ekki endanlega úrlausn. Fram komu bráðabirgðatillögur sem byggja á því að þýða pre- með for- og að þýða síðan sögnina to condition sérstaklega. Úr því urðu til samsetningar eins og til dæmis: forformun, formótun, forstyrking. Sé fyrrgreind þýðing úr sálarfræðinni notuð sem grundvöllur verður til heitið forskilyrðing, en það er stirðlegt og alls ekki gegnsætt. Nú er óskað eftir viðbrögðum og tillögum lesenda.
Integrative medicine
María Hrönn Gunnarsdóttir, blaðamaður, sendi tölvupóst og bað um tillögu að íslenskri þýðingu á integrated medicine (UK) eða integrative medicine (USA). Um er að ræða lækningar sem eru iðkaðar á þann hátt að valdir þættir úr óhefðbundnum lækningum (alternative medicine) eru nýttir í meðferðaráætlunum, sem að öðru leyti byggja á viðurkenndum aðferðum hefðbundinnar læknisfræði (orthodox medicine) hvað varðar greiningu og meðferð.Formlegt heiti liggur ekki fyrir í Íðorðasafni lækna og því var fátt annað til ráða en að gera tillögu að nýrri samsetningu. Enska sögnin to integrate merkir að samlaga, fella saman, samþætta, fella í heild, afnema aðskilnað. Samkvæmt Íðorðasafninu er heitið medicine notað til að tákna: 1. lyf, meðal; 2. læknisfræði; 3. lyflæknisfræði. Undirritaður valdi þann kostinn að setja fram heitið samþættar lækningar. Verði um traustan fræðilegan grundvöll að ræða má auðvitað nefna þetta samþætta læknisfræði.