001-Ritdómur

Undirritaðan hefur lengi langað til að skrifa einhvers konar ritdóm um Íðorðasafn lækna, en eins og gengur hafa önnur verkefni, leti og almenn vesöld komið í veg fyrir framkvæmdir. En þar sem aðrir hafa ekki orðið fyrri til, skal nú reynt að bæta fyrir sinnuleysið. Tilgangurinn með þessum skrifum er í fyrsta lagi sá að koma á framfæri þökkum til þeirra sem hafa unnið að þessu mikla verki, í öðru lagi að koma á framfæri vinsamlegri gagnrýni og í þriðja lagi að vekja lækna til vitundar um safnið og hvetja þá til að leggja því lið.

Þakkir

Þegar þetta er skrifað eru komin út tólf hefti með orðum sem byrja á stöfunum A til S. Síðasta hefti endar á síðu númer 485 (en tölusettar síður 208, 260, 314 og 406 vantar inn í á sínum stöðum). Lauslega áætlað eru þetta um 32 þúsund orð. Öll þessi orð hafa verið vandlega skoðuð, langflest nákvæmlega þýdd á íslensku og mörg eru auk þess útskýrð. Þetta er nefnt til að benda á hvílíkt þrekvirki er hér á ferðinni. Að öðrum meðlimum Orðanefndar ólöstuðum ber sérstaklega að þakka Magnúsi Snædal cand. mag., ritstjóra verksins, fyrir þrautseigju og vönduð vinnubrögð og Erni Bjarnasyni, formanni Orðanefndar læknafélaganna, fyrir eljusemi og eldhug. Árum saman hefur nefndin haldið vikulega fundi til að fara yfir orðin og þýðingarnar. Þetta er erfitt að meta og þakka eins og vera ber, en þakkir þeim er þakka ber!

Safnið

Heftin eru bráðabirgðaútgáfa eins og segir í formála fyrsta heftis, "sem á að gagnrýna til þess að hún batni". Það er að vísu heldur óþægilegt að vera með öll þessi hefti, en útlit þeirra og frágangur hafa geðjast undirrituðum vel alveg frá fyrstu tíð. Uppsetning og dálkaskipan eru hefðbundin, en vera má að smæð leturs valdi erfiðleikum, sérstaklega þeim lesendum sem ekki hafa náð sér í lesgleraugu enn. Rétt er að taka fram, að verð Íðorðasafnsins er mjög lágt. Enn er tækifæri til að gerast áskrifandi á gamla, góða verðinu og enn má ná í aukaeintök til að hafa heima eða á stofunni. Það er í raun og veru einungis eitt formsatriði, sem undirritaður getur ekki fellt sig við, en það er nafnið Íðorðasafn lækna. Hvers vegna mátti þetta safn ekki heita því látlausa nafni Orðasafn lækna?

Skoðunin

Hvernig er hægt að leggja dóm á þýðingar 32 þúsunda orða? Undirritaður hefur haft heftin innan seilingar í langan tíma og þau hafa farið margar ferðirnar milli vinnustaðar og heimilis. Uppflettingar hafa verið margar og viðbrögðin við íslensku þýðingunum allt frá ánægju yfir í gremju eða aðhlátur. Meira hefur borið á ánægju og það hefur alltaf sýnst fyrirhafnarinnar virði að fletta upp í safninu til að koma lagi á orð og knosaðar setningar í grein eða kennsluefni. Heildaráhrifin af notkun undanfarinna ára eru sem sagt góð.

Til að finna nýja og vonandi óvilhalla leið til að leggja mat á þýðingarnar var nú brugðið á það ráð að nota tölvuforrit til að velja af handahófi 100 orð úr heftunum tólf til skoðunar. Því til viðbótar valdi undirritaður 50 orð úr sérgrein sinni, meinafræði, sem komu í hugann á einni kvöldstund. Orðunum var flett upp, íslensku þýðingarnar skoðaðar og þeim gefnar einkunnir: Góð, nothæf, vond eða óþörf. Niðurstöður úr skoðuninni voru síðan færðar í töflu:



Uppfletting orða Góð Nothæf Vond Óþörf ?



100 orð valin

af tölvuforriti 58 24 4 9 5

50 meina-

fræðiorð 29 8 9 0 3



Samtals 87 32 13 9 8



Hlutfall 58% 21% 9% 6% 5%



Til viðbótar þessu reyndist nauðsynlegt að bæta við flokknum: "?" fyrir orð sem nefndin hafði ekki treyst sér til að þýða. Eitt meinafræðiorðið, sem í hugann kom, fannst ekki í safninu.

Nærri 80% orðaþýðinganna voru taldar góðar eða nothæfar og verður að telja það viðunandi niðurstöðu úr gagnrýninni yfirferð. Margt af því, sem einungis var talið nothæft, voru styrfin heiti og þýðingar úr líffærafræði. Sem dæmi má nefna heitið klyftakvísl neðri uppmagálsslagæðar. Talsvert er um skammstafanir og virðast sumar óþarfar, til dæmis EA, OU og IST. Á nokkrum stöðum bregður fyrir óþarfa nákvæmni og einnig sést lítilsháttar ósamræmi í þýðingum samsettra orða. Gaman er hins vegar að sjá tilraunir til að samræma ýmis heiti úr líffærafræðinni, til dæmis er ramus alltaf þýtt sem kvísl eða álma, og sinus alltaf sem stokkur eða hvolft.

Niðurstaða

Heildareinkunn verður að teljast góð og nú ríður á að læknar skoði orðasafnið, sendi Orðanefndinni góðar tillögur, snilldaryrði sín og uppbyggilega gagnrýni, þannig að endurbæta megi safnið og lagfæra áður en það verður gefið út í einni bók. Einnig ættu sérgreinafélögin að beita sér fyrir söfnun orða.



FL 1989; 7(5): 10-1