016-Hvað er málstefna?

Í síðasta pistli var spurt um málstefnu lækna og íslenskra heilbrigðisstofnana. Tilefnið var meðal annars grein sem undirritaður rakst á í bókinni Ævisögur orða, sem út kom hjá Almenna bókafélaginu 1986. Þar segir prófessor Halldór Halldórsson frá könnun sem hann gerði á afstöðu íslenskra stjórnmálaflokka til íslenskrar málstefnu. En hvað er þá íslensk málstefna? Látum tvær tilvitnanir í greinina svara þeirri spurningu. Greinin hefst með þessum orðum: "Orðið málstefna virðist vera til þess að gera nýlegt orð í íslenzku. Það er ekki komið í helztu orðabækur um íslenzkt mál. Sjálfur hef ég lítið notað það fyrr en á liðnum vetri - og þá að gefnu tilefni. Mér þykir trúlegt, að það sé eins konar þýðing á dönsku sprogpolitik eða samsvarandi orðum úr Skandinavíumálum." Þá segir prófessor Halldór: "Orðið ætti samkvæmt þessu að merkja "meginreglur í málfarsefnum", þ.e. hvort menn vilja eða hvernig menn vilja bregðast við vanda, sem menn telja, að steðji að eða kunni að steðja að í málnotkun, hvort menn vilja skipta sér af þróun málsins eða ekki og ef menn vilja það, þá á hvern hátt." Við lesturinn vaknaði sú hugmynd, að þörf væri á málstefnu á íslenskum heilbrigðisstofnunum og í heilbrigðisfræðadeildum háskólanna.

Háskóli Íslands

Á fundi háskólaráðs Háskóla Íslands, 25. október 1990, var fjallað um einn þátt þessa máls, íðorðasöfnun. Tvær samþykktir voru gerðar. Sú fyrri hljóðar þannig: "Háskólaráð beinir þeim eindregnu tilmælum til allra háskóladeilda að þær vinni skipulega að því að til verði íslenskt íðorðasafn á kennslusviði deildarinnar. Líta skal á vinnu við íðorðagerð sem sjálfsagðan þátt í fræðastarfi kennara og sérfræðinga í Háskóla Íslands." Í síðari samþykktinni segir meðal annars: "Markmiðið með slíku starfi er að auðga íslenska tungu af fræðiorðum til þess að unnt verði að ræða og rita um vísindi og tækni á íslensku."

Þessar samþykktir eru gleðifrétt fyrir þá sem vilja efla íslenskt fræðimál. Hins vegar þarf að gefa gaum að því að íðorðasöfnun er ekki nema hluti af því, sem gera þarf, til að fræðilegar umræður á Íslandi fari fram á íslensku. Stuðla þarf að því, að íslensku fræðiorðin verði starfsstéttunum svo töm að þau verði notuð í daglegu starfi. Áhrif skóla og opinberra stofnana eru mikil og nauðsynlegt er að þessir aðilar móti málstefnu þar sem tekin er afstaða til þess "hvort menn vilji skipta sér af þróun málsins eða ekki" og ef svo er, "þá á hvern hátt."

Læknafélögin

Læknafélögin hafa að mestu tekið ómakið af læknadeild Háskóla Íslands hvað varðar söfnun íðorða í læknisfræði. Orðanefnd læknafélaganna var stofnuð 1983 og fyrsta útgáfa Íðorðasafns lækna hefur litið dagsins ljós. Unnið er nú að þýðingum og orðasmíð í líffærafræði, vefjafræði og fósturfræði, en jafnframt er verið að leggja grunn að íðorðasöfnun í ýmsum sérgreinum. Og þá virðist komið að læknadeild og sjúkrahúsunum að móta stefnu í notkun þessa íslenska fræðimáls í daglegu starfi hjá starfsstéttum þeirra og nemendum. Æskilegt gæti verið að hefja það starf með því að setja fram vinsamleg tilmæli um:

Eru nýir smitsjúkdómar á ferðinni?

Sessat-veikin hefur farið um sjúkrahúsin eins og eldur í sinu á síðustu mánuðum. Ekki er vitað hvort um er að ræða smitsjúkdóm þar sem ekki hefur tekist að einangra neinn sýkil. Umhverfismengun kemur til greina en vísbendingar um slíkt eru þó næsta fáar. Klínísk greining sjúkdómsins er hins vegar auðveld því að veikin kemur þannig fram, að orðskrípin "sessat", "semsat", "sensatt" og í verstu tilfellum "sest" skjóta upp kolli í hröðum umræðum og erindum manna, hvenær sem hikað er eða hlé verður á orðaflóði. Lítið er enn um fræðilegar rannsóknir á fyrirbærinu, en þó hefur komið í ljós að svipuð veiki, hefur stungið sér niður hjá ungu fólki. Hún lýsir sér þannig að orðskrípin "þúst," "þúúst" eða "þúvst" koma í ljós þegar hikað er í frásögn. Æskilegt væri að heyra frá læknum um útbreiðslu, sjúkdómsgang og batahorfur, en hvers kyns hugmyndir um varnir og verjur eru einnig vel þegnar.

FL 1991; 9(3): 4