017-Orðaþing

Nokkrir fulltrúar orðanefndar læknafélaganna sóttu orðaþing sem Íslensk málnefnd og Menntamálaráðuneytið héldu laugardaginn 9. mars síðastliðinn. Þangað var boðið orðanefndum og öðrum sem áhuga hafa á íðorðastarfsemi. Yfirlýstur tilgangur þingsins var sá "að koma á framfæri upplýsingum um það sem menntamálaráðuneytið og Íslensk málnefnd hafa gert og hyggjast gera til þess að efla íðorðastarfsemi í landinu."

Starfsemi Íslenskrar málnefndar og Íslenskrar málstöðvar var kynnt, svo og bráðabirgðatillögur um tilhögun íðorðastarfsemi í landinu. Þá var kynnt starf þriggja orðanefnda, flugorða-, tölfræði- og bílorðanefnda. Fram kom að fengist hefðu upplýsingar um tilvist 31 orðanefndar, þó að sennilega væru þær ekki nærri allar virkar. Ýmis orðasöfn, orðaskrár og orðalistar hafa verið gefin út á undanförnum árum og áhugi virðist stöðugt vaxandi í margs konar fræði- og tæknigreinum. Sjónarmið þýðenda fjölmiðlaefnis og orðabóka voru einnig kynnt. Flest af þessu var athygli vert, en raun var að hvað fyrirlesurum tókst illa að fylgja tímasettri dagskrá.

Leiðbeiningarit

Merkasta framlagið á þinginu, að mati undirritaðs, var kynning á drögum að Leiðbeiningariti fyrir orðanefndir og aðra þá sem áhuga hafa á vali og skráningu íðorða. Um er að ræða nærri 80 blaðsíðna bækling í þremur köflum sem fjalla um: 1. Aðferðir og markmið í íðorðastarfsemi. 2. Leiðbeiningar um orðmyndun. 3. Lýsingu á gagnagrunni fyrir skrásetningu á íðorðum. Höfundar eru Ari Páll Kristinsson, Sigrún Helgadóttir og Sigurður Jónsson og var ritinu dreift endurgjaldslaust til þátttakenda, "svo að þeir sem þingið sæktu færu ekki tómhentir heim á leið", eins og segir í formála.

Í öðrum kafla ritsins er m.a. fjallað um fjórar meginleiðir til að auka orðaforða íslenskrar tungu. Þær eru: 1. Samsetning, nýtt orð er búið til úr tveimur eða fleiri eldri orðstofnum, til dæmis sjónvarp, sem myndað er úr nafnorðunum sjón og varp. Af því tilefni má nefna að þetta orð, sjónvarp, hefur náð að festast í málinu þó að það sé órökrétt, því að ekki er varpað sjón heldur myndum. Hljóðvarp er miklu rökréttara heiti, en hefur þó ekki náð sömu vinsældum. Þessa staðreynd um ófyrirsjáanlegar vinsældir nýyrða mega harðlínumenn í hópi orðasmiða vel hafa í huga. 2. Afleiðsla, þannig að orðstofn, sem til er í málinu, fær á sig forskeyti eða viðskeyti til að mynda nýyrði, til dæmis er orðið forspá myndað úr forskeytinu for- og nafnorðinu spá. 3. Orð fær nýja merkingu, oftast þannig að gamalt, lítið notað orð er tekið upp aftur til að nota um nýjan hlut eða hugtak. Þetta er talin vandasöm aðferð, en orðið skjár, sem nú er notað um myndflöt á sjónvarpi eða tölvu, sýnir að stundum getur vel tekist. 4. Erlent orð er aðlagað. Tilnefnd dæmi eru filma, keðja og tafla. Ekki er þó mælt með þessari aðferð, því að hætta er á að aðlögun sé sjaldnast nógu vönduð. Oft verður því þó ekki stjórnað hvaða orð festast í málinu svo sem dæmin um píanó, kók og Skóda sýna.

Bréfasími - símabréf

Á orðaþingi var lítillega minnst á nýyrði fyrir heitið telefax. Þetta erlenda orð er myndað úr orðstofnunum tele-, sem þýðir fjar-, og facsimile sem þýðir nákvæm eftirgerð eða eftirmynd. Tækin, sem vinna það verk að koma bréfum og myndum símleiðis milli stofnana, eru nú sem óðast að koma inn á heilbrigðisstofnanir. Nauðsynlegt er að nota nú tækifærið og láta íslenskt orð vinna sér hefð í stað þess erlenda. Stungið hefur verið upp á orðunum bréfasími, myndsími, myndriti eða myndsendir um þetta tæki og orðinu símabréf eða símbréf um það sem sent er.

Skorað er á heilbrigðisstarfsmenn að taka upp eitt af þessum íslensku orðum (eða að koma með nýtt og betra orð!), og sérstaklega er skorað á þá sem ráða prentun bréfa og bréfsefna heilbrigðisstofnananna að láta nú ekki erlenda orðið telefax festast í sessi.

Úr fórum Orðanefndar

Starfshópur úr Orðanefnd vinnur nú að þýðingum á íðorðum í fósturfræði, Nomina Embryologica. Nýlega var rætt um samræmingu á þýðingum þeirra orða þar sem gríski orðstofninn -plasia kemur fyrir. Samkvæmt læknisfræðiorðabókum er plasia formun, myndun eða vöxtur. Orðin, sem vinnuhópurinn fjallaði um, og þýðingar þeirra eru birt hér til kynningar, án sérstaks rökstuðnings að sinni.



Anaplasia = óvöxtur,

aplasia = vaxtarleysi,

dysplasia = rangvöxtur,

heteroplasia = villuvöxtur,

hyperplasia = ofvöxtur,

hypoplasia = vanvöxtur,

macroplasia = stórvöxtur,

metaplasia = umvöxtur,

microplasia = smávöxtur,

neoplasia = æxlisvöxtur,

paraplasia = hjávöxtur,

retroplasia = afturvöxtur.

FL 1991; 9(4): 2-3