Íðorðapistlar 1-130
024-Meltingartruflun?
Meginefni þessa þáttar er fyrirbærið dyspepsia, tilraunir til þess að skilgreina hugtakið og þýða orðið. Meltingarsérfræðingur hringdi og vildi fá lipra þýðingu til að nota í fræðsluefni fyrir sjúklinga og eins í almennum umræðum. Honum fannst að þýðingar Íðorðasafnsins, meltingartruflun og meltingartregða, væru hvorki nógu nákvæmar né nægilega liprar í meðförum. Hann taldi að orðið væri nú oftast notað um "safn ýmissa óþæginda og einkenna sem tengdust máltíðum og virtust upprunnin frá efri hluta meltingarvegar." Flestir hafa fengið meltingartruflun og þekkja því fyrirbærið af eigin raun, en undirritaður lét sig þó hafa það að kafa í nokkrar nýjar biblíur lyflæknis- og meltingarfræða, auk tiltækra orðabóka.
Dyspepsia
Erlendar læknisfræðiorðabækur segja orðið dyspepsia komið úr grísku og að fyrri hlutinn dys- merki slæmur eða erfiður, en að seinni hlutinn, pepsia, sé leiddur af pepsis sem merki melting. Bein þýðing - samkvæmt þessu - er því slæmt ástand meltingar. Gera má ráð fyrir að hugmyndin að baki heitinu hafi verið sú að sjúkdómseinkenni frá kviðarholi gefi til kynna slæmt ástand meltingar eða lélega starfsemi líffæra.
Íðorðasafn lækna hefur tekið ofangreindar þýðingar, meltingartruflun og meltingartregða, óbreyttar upp úr Íslenskum læknisfræðiheitum Guðmundar Hannessonar. Í erlendu orðabókunum má finna býsna margar tegundir af dyspepsia, svo sem acid dyspepsia, appendicular dyspepsia, atonic dyspepsia, cholelithic dyspepsia, cardiac dyspepsia, colonic dyspepsia, functional dyspepsia, gastric dyspepsia, intestinal dyspepsia, nervous dyspepsia og jafnvel ovarian dyspepsia.
Skilgreiningar
Í sumum bókum meltingarfræðanna eru gerðar tilraunir til að skilgreina hugtakið dyspepsia. Ljóst virðist að það felur í sér samsafn óþægilegra einkenna sem oftast tengjast efri hluta meltingarvegar. Helst þeirra eru verkir, brjóstviði, fyllitilfinning, ógleði, uppköst, lystarleysi, uppþemba, ropar og vindgangur. Verkjasvæðið er uppmagáll (epigastrium), en greinilegt virðist að meinsemdir í flestum af þeim líffærum, sem tengjast meltingu, geta geislað verkjum þangað. Uppmagáll er reyndar eitt af stirðlegu heitunum í líffærafræðinni, en það er ekki verkefni þessa pistils og verður að bíða betri tíma!
Skilgreining á dyspepsia er ekki fyllilega samræmd. Í víðustu merkingu er átt við hvert það ástand, sem gefur sig til kynna með einu eða fleirum af ofangreindum einkennum. Lögð er áhersla á að einkenni líkist sjúkdómsmynd maga- eða skeifugarnarsárs, en að margt fleira komi til greina í mismunargreiningu, allt frá hjartasjúkdómi til ýmissa meinsemda í neðri hluta kviðarhols, jafnvel í þvag- og kynfærum. Í þrengstu merkingu er hins vegar átt við það sem á ensku kallast ýmist non-ulcer dyspepsia, essential dyspepsia eða idiopathic dyspepsia, en það er sjúkdómsástand sem einkennist af samstæðu þeirra einkenna, sem finnast við maga- eða skeifugarnarsár, án þess að um sár sé að ræða. Ekki er fullvíst hvaða vefjabreytingar liggja til grundvallar, því að ástandið er gjarnan afmarkað með magaspeglun án sýnistöku, en sennilega má gera ráð fyrir að raunveruleg bólga sé til staðar, gastritis eða duodenitis. Sumar heimildir vilja koma dyspepsia á bás sem upper abdominal syndrome, heilkenni einkenna frá efri hluta kviðarhols. Þá hefur heitið Moynihan's disease verið notað um samstæðu einkenna sem benda til skeifugarnarsárs, en koma fyrir án þess að sár finnist. Tillögur að liprum þýðingum væru vel þegnar. Framhald í næsta blaði.
FL 1991; 9(11): 9
Dyspepsia
Erlendar læknisfræðiorðabækur segja orðið dyspepsia komið úr grísku og að fyrri hlutinn dys- merki slæmur eða erfiður, en að seinni hlutinn, pepsia, sé leiddur af pepsis sem merki melting. Bein þýðing - samkvæmt þessu - er því slæmt ástand meltingar. Gera má ráð fyrir að hugmyndin að baki heitinu hafi verið sú að sjúkdómseinkenni frá kviðarholi gefi til kynna slæmt ástand meltingar eða lélega starfsemi líffæra. Íðorðasafn lækna hefur tekið ofangreindar þýðingar, meltingartruflun og meltingartregða, óbreyttar upp úr Íslenskum læknisfræðiheitum Guðmundar Hannessonar. Í erlendu orðabókunum má finna býsna margar tegundir af dyspepsia, svo sem acid dyspepsia, appendicular dyspepsia, atonic dyspepsia, cholelithic dyspepsia, cardiac dyspepsia, colonic dyspepsia, functional dyspepsia, gastric dyspepsia, intestinal dyspepsia, nervous dyspepsia og jafnvel ovarian dyspepsia.
Skilgreiningar
Í sumum bókum meltingarfræðanna eru gerðar tilraunir til að skilgreina hugtakið dyspepsia. Ljóst virðist að það felur í sér samsafn óþægilegra einkenna sem oftast tengjast efri hluta meltingarvegar. Helst þeirra eru verkir, brjóstviði, fyllitilfinning, ógleði, uppköst, lystarleysi, uppþemba, ropar og vindgangur. Verkjasvæðið er uppmagáll (epigastrium), en greinilegt virðist að meinsemdir í flestum af þeim líffærum, sem tengjast meltingu, geta geislað verkjum þangað. Uppmagáll er reyndar eitt af stirðlegu heitunum í líffærafræðinni, en það er ekki verkefni þessa pistils og verður að bíða betri tíma!Skilgreining á dyspepsia er ekki fyllilega samræmd. Í víðustu merkingu er átt við hvert það ástand, sem gefur sig til kynna með einu eða fleirum af ofangreindum einkennum. Lögð er áhersla á að einkenni líkist sjúkdómsmynd maga- eða skeifugarnarsárs, en að margt fleira komi til greina í mismunargreiningu, allt frá hjartasjúkdómi til ýmissa meinsemda í neðri hluta kviðarhols, jafnvel í þvag- og kynfærum. Í þrengstu merkingu er hins vegar átt við það sem á ensku kallast ýmist non-ulcer dyspepsia, essential dyspepsia eða idiopathic dyspepsia, en það er sjúkdómsástand sem einkennist af samstæðu þeirra einkenna, sem finnast við maga- eða skeifugarnarsár, án þess að um sár sé að ræða. Ekki er fullvíst hvaða vefjabreytingar liggja til grundvallar, því að ástandið er gjarnan afmarkað með magaspeglun án sýnistöku, en sennilega má gera ráð fyrir að raunveruleg bólga sé til staðar, gastritis eða duodenitis. Sumar heimildir vilja koma dyspepsia á bás sem upper abdominal syndrome, heilkenni einkenna frá efri hluta kviðarhols. Þá hefur heitið Moynihan's disease verið notað um samstæðu einkenna sem benda til skeifugarnarsárs, en koma fyrir án þess að sár finnist. Tillögur að liprum þýðingum væru vel þegnar. Framhald í næsta blaði.
FL 1991; 9(11): 9