Íðorðapistlar 1-130
027-Heiti í líffærafræði
Vinnuhópur orðanefndar læknafélaganna hefur að mestu lokið við að fara yfir heiti í líffærafræði. Af því tilefni verða settar fram nokkrar hugleiðingar um verkið og vinnubrögð við það. Líta má svo á að nú séu síðustu forvöð til að koma á framfæri athugasemdum, ef einhverjar eru, áður en handritið fer í prentsmiðju.
Vinna við yfirferð og þýðingar hefur tekið mið af sjöttu útgáfu hinnar fjölþjóðlegu Nomina Anatomica, en til grundvallar var lagður hinn íslenski íðorðaforði, Nomina Anatomica Islandica (Íslenzk líffæraheiti frá 1941) eftir Guðmund Hannesson, (í útgáfu prófessors Jóns Steffensen frá 1956) og Íðorðasafn lækna. Auk þess hefur fanga verið leitað í tiltækar orðabækur. Að öðrum ólöstuðum má nefna að Íslenska samheitaorðabókin hefur reynst aldeilis ómetanleg við leit að gömlum og nýjum orðum til að koma nöfnum á mishæðir í margbreytilegu landslagi líkamans.
Nomina Anatomica
Líffærafræði er að því leyti sérstök meðal grunngreina læknisfræðinnar að lítil þróun hefur orðið í orðaforðanum og notkun hans. Mikillar íhaldssemi gætir í fyrrnefndri Nomina Anatomica og lítil endurskoðun virðist hafa farið fram frá fyrri útgáfum. Ritið er þannig úr garði gert að lesandi fær það á tilfinninguna að mosavaxnir latínugránar ráði ferðinni um frágang og uppsetningu efnis og að nám og starf í lifandi læknisfræði skipti litlu máli. Oft er ósamræmi milli kafla, þannig að svo virðist sem mismunandi starfshópar hafi unnið verkið og ekki borið sig saman. Í Nomina Anatomica, en þó sérstaklega í vefjafræðinni Nomina Histologica, er verið að burðast með ýmis orð og hugtök sem virðast alveg úrelt eða hafa mjög takmarkað notagildi á þekkingarsviðum nútíma læknisfræði. Með þessum orðum er ekki verið að gagnrýna líffærafræðina sem slíka. Augljóst er að góð þekking á líffærafræði er meðal hornsteina flestra greina læknisfræði, sérstaklega á það þó við um þær greinar sem skyggnast inn í líkamann beint (skurðlækningar, speglanir, meinafræði) eða óbeint (röntgengreining, ómun, segulómun). Hins vegar má gagnrýna þá rígbundnu kerfissetningu sem kemur fram í notkun latínunnar og í tilhneigingu til að fyrna heiti hins íslenska texta.
Starfið í vinnuhópnum
Vinnuhópurinn hefur átt fastan fundartíma á skrifstofu læknafélaganna einu sinni í viku, en það verður að segjast eins og er að stundum hefur verið heldur fámennt. Latnesku og íslensku heitin hafa verið samlesin á þessum fundum, en áður hefur Magnús Snædal, málfræðingur og starfsmaður Orðanefndar, séð um að safna orðum og setja upp orðalista. Hlutverk læknanna hefur fyrst og fremst verið það að yfirfara og samræma heitin, aðgreina hugtök, og gera nýjar tillögur eða gagnrýna, eftir því sem við hefur átt hverju sinni. Oft hafa umræður verið með afbrigðum skemmtilegar og lærdómsríkar, en sú venja hefur skapast að menn segi hug sinn tæpitungulaust á þessum fundum.
Undirritaður hefur tekið virkan þátt í þessu starfi um tveggja ára skeið, stundum þó meir af skyldurækni en af beinum áhuga á myrkviðum latínufræða. Skylduræknin hefur byggst á þeirri sannfæringu að þær starfsgreinar, sem nýta sér heitin, verði að leggja sitt af mörkum til að upplýsa um notkun orðanna og þróun fræðimálsins í daglegu starfi. Óneitanlega þyrftu skurðlæknar, röntgenlæknar og fleiri einnig að eiga fulltrúa á fundum. Kennarar læknadeildar í líffærafræði hafa ekki verið beinir þátttakendur, en hins vegar hefur prófessorinn í greininni brugðist mjög drengilega við beiðni um að lesa handritið að verkinu. Mikilvægt er að þetta rit verði eins vel úr garði gert og nokkur tök eru á og að frágangur þess verði þannig að það geti komið að fullu gagni í námi og starfi sem flestra heilbrigðisstétta.
FL 1992; 10(2): 4
Vinna við yfirferð og þýðingar hefur tekið mið af sjöttu útgáfu hinnar fjölþjóðlegu Nomina Anatomica, en til grundvallar var lagður hinn íslenski íðorðaforði, Nomina Anatomica Islandica (Íslenzk líffæraheiti frá 1941) eftir Guðmund Hannesson, (í útgáfu prófessors Jóns Steffensen frá 1956) og Íðorðasafn lækna. Auk þess hefur fanga verið leitað í tiltækar orðabækur. Að öðrum ólöstuðum má nefna að Íslenska samheitaorðabókin hefur reynst aldeilis ómetanleg við leit að gömlum og nýjum orðum til að koma nöfnum á mishæðir í margbreytilegu landslagi líkamans.
Nomina Anatomica
Líffærafræði er að því leyti sérstök meðal grunngreina læknisfræðinnar að lítil þróun hefur orðið í orðaforðanum og notkun hans. Mikillar íhaldssemi gætir í fyrrnefndri Nomina Anatomica og lítil endurskoðun virðist hafa farið fram frá fyrri útgáfum. Ritið er þannig úr garði gert að lesandi fær það á tilfinninguna að mosavaxnir latínugránar ráði ferðinni um frágang og uppsetningu efnis og að nám og starf í lifandi læknisfræði skipti litlu máli. Oft er ósamræmi milli kafla, þannig að svo virðist sem mismunandi starfshópar hafi unnið verkið og ekki borið sig saman. Í Nomina Anatomica, en þó sérstaklega í vefjafræðinni Nomina Histologica, er verið að burðast með ýmis orð og hugtök sem virðast alveg úrelt eða hafa mjög takmarkað notagildi á þekkingarsviðum nútíma læknisfræði. Með þessum orðum er ekki verið að gagnrýna líffærafræðina sem slíka. Augljóst er að góð þekking á líffærafræði er meðal hornsteina flestra greina læknisfræði, sérstaklega á það þó við um þær greinar sem skyggnast inn í líkamann beint (skurðlækningar, speglanir, meinafræði) eða óbeint (röntgengreining, ómun, segulómun). Hins vegar má gagnrýna þá rígbundnu kerfissetningu sem kemur fram í notkun latínunnar og í tilhneigingu til að fyrna heiti hins íslenska texta.Starfið í vinnuhópnum
Vinnuhópurinn hefur átt fastan fundartíma á skrifstofu læknafélaganna einu sinni í viku, en það verður að segjast eins og er að stundum hefur verið heldur fámennt. Latnesku og íslensku heitin hafa verið samlesin á þessum fundum, en áður hefur Magnús Snædal, málfræðingur og starfsmaður Orðanefndar, séð um að safna orðum og setja upp orðalista. Hlutverk læknanna hefur fyrst og fremst verið það að yfirfara og samræma heitin, aðgreina hugtök, og gera nýjar tillögur eða gagnrýna, eftir því sem við hefur átt hverju sinni. Oft hafa umræður verið með afbrigðum skemmtilegar og lærdómsríkar, en sú venja hefur skapast að menn segi hug sinn tæpitungulaust á þessum fundum. Undirritaður hefur tekið virkan þátt í þessu starfi um tveggja ára skeið, stundum þó meir af skyldurækni en af beinum áhuga á myrkviðum latínufræða. Skylduræknin hefur byggst á þeirri sannfæringu að þær starfsgreinar, sem nýta sér heitin, verði að leggja sitt af mörkum til að upplýsa um notkun orðanna og þróun fræðimálsins í daglegu starfi. Óneitanlega þyrftu skurðlæknar, röntgenlæknar og fleiri einnig að eiga fulltrúa á fundum. Kennarar læknadeildar í líffærafræði hafa ekki verið beinir þátttakendur, en hins vegar hefur prófessorinn í greininni brugðist mjög drengilega við beiðni um að lesa handritið að verkinu. Mikilvægt er að þetta rit verði eins vel úr garði gert og nokkur tök eru á og að frágangur þess verði þannig að það geti komið að fullu gagni í námi og starfi sem flestra heilbrigðisstétta.
FL 1992; 10(2): 4