042-Meira frá landlækni

Fyrr í vetur sendi Ólafur Ólafsson stutt bréf, sem ekki hefur unnist ráðrúm til að segja frá fyrr. Þar greinir hann frá því, að í starfshópi, sem vann að undirbúningi að hóprannsókn Hjartaverndar árin 1967-1968, hafi orðið til eftirfarandi nýyrði:



algengi prevalence,

áhættuþáttur risk factor,

faraldsfræði epidemiologia,

nýgengi incidence,

sérhæfni specificity,

(að) sía (to) screen,

skil discussion.



Flest hafa þessi orð ratað inn í Íðorðasafn lækna, en þakka ber upplýsingar um sögu þeirra. Athygli skal vakin á því að Íðorðasafnið notar nafnorðið sértæki um specificity og sögnina að kemba um ensku sögnina to screen. Margir nota nú hins vegar sögnina að skima í stað sagnarinnar að kemba og nafnorðið skimun í stað nafnorðsins kembileit. Þá greinir Orðabók Máls og Menningar frá því að hvorugkynsnafnorðið farald sé sömu merkingar og karlkynsnafnorðið faraldur. Þess vegna nota sumir fræðimenn heitið faraldsfræði og aðrir faraldursfræði. Loks má benda á að orðin umræða og umræður eru sennilega oftar notuð til þýðingar á enska orðinu discussion, heldur en fleirtöluorðið skil.

Sómatískur

Heitið sómatísk deild er að skjóta upp kollinum í skýrslum og stofnanamáli. Undirrituðum er ekki kunnugt um það hvort þetta er innflutt sænsk eftirlíking eður ei. Sjúkradeildir virðast nú skiptast í geðdeildir og sómatískar deildir. Heitið soma er komið úr grísku og er ýmist notað til að tákna líkamann án kynfrumna, búkinn án útlima eða hinn efnislega líkama án geðs og sálar. Að auki er enska lýsingarorðið somatic oft notað til að vísa í líkamsvefi utan innri líffæra.

Slanguryrðið "sómatískur" fer ekki vel í íslensku máli og það hlýtur að vera hægt að gera betur. Skorað er á orðhaga menn og hugsuði í læknastétt að koma nú með tillögur til úrbóta. Til að koma hugsanaferli af stað má nefna að soma er líkami, kroppur, búkur, lík eða hræ, en ef til vill kemur sitthvað fleira til greina.

Þungaðar konur

Í mars-hefti Læknablaðsins urðu meinleg mistök við prentun einnar greinar. Íslensku bókstafirnir "þ" og "ð" urðu að lúta í lægra haldi fyrir stöfunum "p" og "d" meðan greinin var á ferð sinni gegnum myrkvið danskrar prentsmiðju. Þar kom vel á vondan eftir endurtekna gagnrýni undirritaðs á slettur og slanguryrði starfsbræðranna. Nú fékk hann margfalda borgun í "fyndni" af ýmsu tagi og á einhvern hátt komst þetta einnig til hinna haukfránu fréttamanna DV. Heilsugæslulæknir á miðju Norðurlandi hringdi og mótmælti þessari nýju stafsetningu. Hann sendi um leið þessa ágætu limru sem hann sagði vera eftir ónafngreindan kunningja sinn:



Lifum vér tímana tvenna

ef trúa má því sem menn kenna

í DV í dag

um doktora-fag

og pylsaþyt pungaðra kvenna.

Ristarkrókur

Sami heilsugæslulæknir sagðist hafa það eftir konu úr Svarfaðardal að hornið, sem myndast á milli leggs og ristar framan við ökklann, væri gjarnan kallað ristarkrókur í þeirri sveit. Undirrituðum tókst ekki að finna latneskt fræðiorð í svæðalýsingarfræðinni sem samsvaraði ristarkróknum, en engu að síður gæti þarna verið um gagnlegt heiti að ræða. Þannig má til dæmis segja að þreifa megi fyrir ristarslagæð (arteria dorsalis pedis) í miðjum ristarkróki. Þessu er hér með komið á framfæri. Gaman væri að heyra frá öðrum læknum sem rekast á skemmtileg eða óvenjuleg sjúkdóms- eða líffæraheiti.

FL 1993; 11(5): 6