Íðorðapistlar 1-130
044-Heilsustofnun þjóðanna
Í apríl-pistlinum (FL 1993;4:6) var sagt frá tillögu Ólafs Ólafssonar, landlæknis, að nýrri íslenskri þýðingu á nafninu World Health Organization. Með skandínavíska fyrirmynd í huga stakk hann upp á heitinu Heimsheilsustofnunin. Nýlega barst önnur tillaga, Heimsstofnun heilbrigðismála. Þriðja tillagan kom frá Þórarni Guðnasyni, lækni, sem sendi Orðanefndinni kveðju í einum af sunnudagspistlum sínum í Morgunblaðinu, nánar tiltekið þann 30. maí s.l. Þar leggur hann til að þessi 45 ára gamla sérstofnun Sameinuðu þjóðanna verði kölluð Heilsustofnun þjóðanna. Þá setur undirritaður fram fjórðu tillöguna, Heilbrigðisstofnun þjóðanna.
Tillöguhöfundar eru allir sammála um að um stofnun sé að ræða. Aðrar þýðingar á organization eru til dæmis félag, samtök, félagasamtök eða bandalag. Ekkert af því sýnist eiga betur við. World má þýða á ýmsan hátt í þessu samhengi, svo sem heims-, alheims- eða alþjóða-. "Þjóðanna" er vissulega ekki bein þýðing á World, en er þó ágæt hliðstæða við síðari hluta hins íslenska heitis Sameinuðu þjóðanna. Orðið health má einnig þýða á íslensku á nokkra mismunandi vegu (Ensk-íslensk orðabók Arnar og Örlygs), heilbrigði, hreysti, heilsa, velferð eða heill. Vafalaust geta flestir verið sammála um að heitin Hreysti-, Velferðar- eða Heillastofnun eigi ekki við, og að heitin Heilsu- eða Heilbrigðisstofnun séu mun betri. Í íslenskri orðabók Máls og menningar virðast orðin heilbrigði og heilsa vera nánast sömu merkingar. Undirritaður þykist þó skynja þann mun að heilsa sé þrengri merkingar og vísi fremur til heilbrigðisástands einstaklinga, en að heilbrigði hafi víðari merkingu og henti því betur þegar fjallað er um heilbrigðisástand þjóða. Hrynjandi er svipuð í Heilbrigðisstofnun þjóðanna og í Heilsustofnun þjóðanna, en tillaga Þórarins hefur þann kost að heiti stofnunarinnar verður einu atkvæði styttra. Nú á eftir að koma í ljós hvort eitthvert af þessum heitum nær fótfestu.
Orsakafræði
Nýlega var undirritaður að glugga í Íðorðasafn lækna og nam þá staðar við fræðiorðið etiologia. Það er þar þýtt á tvo vegu, 1. sjúkdómafræði. 2. uppruni sjúkdóms, og síðan er vísað í pathogenesis.
Pathogenesis er síðan þýtt sem meingerð og vísað í samheitið nosogenesis. Í febrúar-pistlinum 1991 var þeirri skoðun lýst að rétta þýðingin á pathogenesis væri meinmyndun, enda merkir genesis myndun eða sköpun. Þetta hefur síðan verið staðfest formlega á fundi í Orðanefndinni. Sjúkdómsmyndun kemur vissulega einnig til greina, en meinmyndun er styttra og liprara heiti.
Þó að leiðréttingin muni ekki komast inn í Íðorðasafnið fyrr en í næstu útgáfu þá er mikilvægt að ritstjórn Læknablaðsins taki þetta til athugunar við yfirlestur greina. Lýsing á meinmyndun er lýsing á því hvernig ákveðið mein eða sjúkdómur verður til. Með öðrum orðum, lýsing á ferli þeirra breytinga í starfsemi og byggingu líkamans, sem leiða til þess að sjúkdómur kemur fram. Nosogenesis er sömu merkingar, en nú sjaldan notað, að minnsta kosti í læknisfræði. Nosos er úr grísku og þýðir sjúkdómur á sama hátt og pathos. Pathos getur reyndar einnig þýtt þjáning, sérstaklega í listfræðinni, en það er nú önnur saga.
Etiologia er talið myndað úr grísku orðunum aitia, sem merkir orsök, og logos, sem merkir orð, umræða eða jafnvel ritgerð. Logia (E. -logy) er í samsetningum oftast þýtt sem -fræði eða fræðigrein. Bein þýðing á etiologia er því einfaldlega orsakafræði. Orsakafræði má skilgreina sem þá fræðigrein er fjallar um orsakir og orsakaþætti sjúkdóma. Umfjöllun um orsakir tengist vissulega upphafi meinmyndunar, en þó ætti að vera nokkuð ljóst að orsakafræðin getur fjallað um orsakir sjúkdóma án þess að lýsa ferli meinmyndunar og að meinmyndun er hægt að lýsa án þess að orsakir hinna sjúklegu breytinga séu þekktar. Rétt er að benda á að orðið etiologia er notað á að minnsta kosti tvo vegu í læknisfræði, annars vegar sem heiti á fræðigrein og hins vegar sem heiti á orsakalýsingu tiltekins sjúkdóms, samanber ofangreinda tilvísun í Íðorðasafnið. Þetta kemur einnig vel fram í Ensk-íslenskri orðabók Arnar og Örlygs.
Rétt skal rétt vera
Í örstuttu bréfi frá Ólafi landlækni er greint frá því að fyrrgreindur starfshópur Hjartaverndar (sjá FL 1993; 5: 6) hafi notið aðstoðar Vilmundar Jónssonar þáverandi landlæknis, sérstaklega varðandi heitin faraldsfræði og skil.
FL 1993; 11(7): 6
Tillöguhöfundar eru allir sammála um að um stofnun sé að ræða. Aðrar þýðingar á organization eru til dæmis félag, samtök, félagasamtök eða bandalag. Ekkert af því sýnist eiga betur við. World má þýða á ýmsan hátt í þessu samhengi, svo sem heims-, alheims- eða alþjóða-. "Þjóðanna" er vissulega ekki bein þýðing á World, en er þó ágæt hliðstæða við síðari hluta hins íslenska heitis Sameinuðu þjóðanna. Orðið health má einnig þýða á íslensku á nokkra mismunandi vegu (Ensk-íslensk orðabók Arnar og Örlygs), heilbrigði, hreysti, heilsa, velferð eða heill. Vafalaust geta flestir verið sammála um að heitin Hreysti-, Velferðar- eða Heillastofnun eigi ekki við, og að heitin Heilsu- eða Heilbrigðisstofnun séu mun betri. Í íslenskri orðabók Máls og menningar virðast orðin heilbrigði og heilsa vera nánast sömu merkingar. Undirritaður þykist þó skynja þann mun að heilsa sé þrengri merkingar og vísi fremur til heilbrigðisástands einstaklinga, en að heilbrigði hafi víðari merkingu og henti því betur þegar fjallað er um heilbrigðisástand þjóða. Hrynjandi er svipuð í Heilbrigðisstofnun þjóðanna og í Heilsustofnun þjóðanna, en tillaga Þórarins hefur þann kost að heiti stofnunarinnar verður einu atkvæði styttra. Nú á eftir að koma í ljós hvort eitthvert af þessum heitum nær fótfestu.
Orsakafræði
Nýlega var undirritaður að glugga í Íðorðasafn lækna og nam þá staðar við fræðiorðið etiologia. Það er þar þýtt á tvo vegu, 1. sjúkdómafræði. 2. uppruni sjúkdóms, og síðan er vísað í pathogenesis. Pathogenesis er síðan þýtt sem meingerð og vísað í samheitið nosogenesis. Í febrúar-pistlinum 1991 var þeirri skoðun lýst að rétta þýðingin á pathogenesis væri meinmyndun, enda merkir genesis myndun eða sköpun. Þetta hefur síðan verið staðfest formlega á fundi í Orðanefndinni. Sjúkdómsmyndun kemur vissulega einnig til greina, en meinmyndun er styttra og liprara heiti.
Þó að leiðréttingin muni ekki komast inn í Íðorðasafnið fyrr en í næstu útgáfu þá er mikilvægt að ritstjórn Læknablaðsins taki þetta til athugunar við yfirlestur greina. Lýsing á meinmyndun er lýsing á því hvernig ákveðið mein eða sjúkdómur verður til. Með öðrum orðum, lýsing á ferli þeirra breytinga í starfsemi og byggingu líkamans, sem leiða til þess að sjúkdómur kemur fram. Nosogenesis er sömu merkingar, en nú sjaldan notað, að minnsta kosti í læknisfræði. Nosos er úr grísku og þýðir sjúkdómur á sama hátt og pathos. Pathos getur reyndar einnig þýtt þjáning, sérstaklega í listfræðinni, en það er nú önnur saga.
Etiologia er talið myndað úr grísku orðunum aitia, sem merkir orsök, og logos, sem merkir orð, umræða eða jafnvel ritgerð. Logia (E. -logy) er í samsetningum oftast þýtt sem -fræði eða fræðigrein. Bein þýðing á etiologia er því einfaldlega orsakafræði. Orsakafræði má skilgreina sem þá fræðigrein er fjallar um orsakir og orsakaþætti sjúkdóma. Umfjöllun um orsakir tengist vissulega upphafi meinmyndunar, en þó ætti að vera nokkuð ljóst að orsakafræðin getur fjallað um orsakir sjúkdóma án þess að lýsa ferli meinmyndunar og að meinmyndun er hægt að lýsa án þess að orsakir hinna sjúklegu breytinga séu þekktar. Rétt er að benda á að orðið etiologia er notað á að minnsta kosti tvo vegu í læknisfræði, annars vegar sem heiti á fræðigrein og hins vegar sem heiti á orsakalýsingu tiltekins sjúkdóms, samanber ofangreinda tilvísun í Íðorðasafnið. Þetta kemur einnig vel fram í Ensk-íslenskri orðabók Arnar og Örlygs.
Rétt skal rétt vera
Í örstuttu bréfi frá Ólafi landlækni er greint frá því að fyrrgreindur starfshópur Hjartaverndar (sjá FL 1993; 5: 6) hafi notið aðstoðar Vilmundar Jónssonar þáverandi landlæknis, sérstaklega varðandi heitin faraldsfræði og skil.FL 1993; 11(7): 6