Íðorðapistlar 1-130
061-Bacterial vaginosis (framhald)
Orðið skeið hefur unnið sér vissa hefð í læknisfræði sem íslenskt heiti á vagina, einkum í samsettum orðum eins og skeiðarstíll. Það getur þó haft í för með sér vissa hættu á misskilningi, samanber fyrirmælin: "Takist í skeið!" Ólíklegt er enn fremur að þetta heiti hafi unnið sér fastan sess í daglegu máli almennings. Hins vegar fer það mjög vel í samsetningum, þegar víst er hvað við er átt. Vaginitis getur þannig heitið skeiðarbólga og colposcopy á sama hátt skeiðarspeglun. Annað fræðiheiti á vagina er slíður, en það er mest notað um sina- eða taugaslíður og á ekki við hér.
Orðfræðilega og merkingarlega virðist lítill munur á því hvort heitið notað er, bacterial vaginosis (sjúklegt ástand í skeið sem stafar af bakteríuvexti) eða vaginal bacteriosis (sjúklegur bakteríuvöxtur í skeið), en þarna getur þó verið um að ræða blæbrigðamun sem raunverulega skiptir máli í hugum fræðimanna.
Skeiðarsýklun
Að lokum er lagt til að fyrirbærið bacterial vaginosis fái heitið skeiðarsýklun á íslensku.
Differential diagnosis
Prófessor Ásmundur Brekkan hringdi og var að ljúka við yfirferð á kennsluefni sínu. Í því kom alloft fyrir hugtakið differential diagnosis og hafði prófessorinn þar notað hina íslensku þýðingu Íðorðasafns lækna, mismunargreining. Þó fór svo við yfirlesturinn að honum fannst þetta heiti "ekki fallegt orð á prenti" og óskaði eftir betri tillögu. Undirrituðum varð í fyrstu fátt um svör, því að hann hefur sjálfur notað heitið í sínu eigin kennsluefni og ekki séð ástæðu til að amast við því. Þó skal viðurkennt að stúdentum virðist það ekki tamt og spyrja gjarnan hvað við sé átt þegar heitið kemur fyrst fyrir. Íðorðasafn lækna gefur einnig upp þýðinguna samanburðargreining, en skilgreinir ekki hugtakið differential diagnosis nánar.
Orðið diagnosis er komið úr grísku. Dia- er forliður sem getur haft nokkrar merkingar, svo sem: gegnum, yfir, um allt, algjört, á milli eða sundur. Gnosis er hins vegar þekking, viska, skilningur eða kunnátta. Heitið diagnosis gæti því upphaflega hafa verið notað um fulla eða algjöra þekkingu á einhverju sviði og vafalaust fullt eins vel um það að greina á milli eða þekkja sundur. Enda hefur svo farið í læknisfræði að diagnosis hefur verið notað um það að bera kennsl á, þekkja eða greina þann sjúkdóm sem hrjáir tiltekinn sjúkling. Heitið er einnig notað um niðurstöðu greiningarferilsins, sjúkdóminn sem borin eru kennsl á með greiningu. Íslenska heitið sjúkdómsgreining nær á sama hátt bæði yfir feril greiningar og niðurstöðu. Læknisfræðiorðabók Stedmans lýsir því þannig að diagnosis felist í ákvörðun á náttúru sjúkdóms, en Alþjóðaorðabók Wileys í læknis- og líffræði bætir um betur og segir diagnosis felast í því að ákvarða náttúru eða eigind sjúkdóms, og að slíkt byggist einkum á athugun á teiknum (signs), einkennum (symptoms), sjúkrasögu og rannsóknaniðurstöðum.
Samsetta heitið differential diagnosis hefur einnig tvær skyldar merkingar. Annars vegar er um að ræða feril sem felst í því að bera saman og sundurgreina einkenni, teikn, sögu og rannsóknaniðurstöður þeirra sjúkdóma, sem til greina gætu komið. Hins vegar er um að ræða beina upptalningu þeirra sjúkdóma, sem aðgreina þarf og útiloka undir tilteknum kringumstæðum.
Mismunargreining
Íslenska heitið samanburðargreining lýsir einkar vel því sem við er átt, sjúkdómsmerki eru borin saman og aðgreining sjúkdóma gerð. Heitið mismunargreining er ef til vill torræðara við fyrstu sýn, en verður þó vel skiljanlegt við nánari skoðun. Finna þarf mismun á teiknum og einkennum þeirra sjúkdóma sem til greina koma. Bæði þessi íslensku heiti eru styttri en erlenda fræðiheitið og er það viss kostur. Aðgreining og sundurgreining koma ef til vill einnig til greina. Hins vegar er erfitt að deila um smekk. Það sem einum finnst fara vel, líkar öðrum ekki.
Undirritaður bað þó prófessorinn bestra orða að nota íslenska heitið sem hann hafði upphaflega sett á blað. Það að einhverjum líkar ekki skapar spennu, sem getur orðið til þess að betri tillögur komi fram. Það að sletta er hins vegar merki um visst kæruleysi eða uppgjöf gagnvart málræktinni, uppgjöf sem ekki er í samræmi við þann metnað sem kemur fram í því að setja saman kennsluefni á íslensku.
Lbl 1995; 81: 75
Orðfræðilega og merkingarlega virðist lítill munur á því hvort heitið notað er, bacterial vaginosis (sjúklegt ástand í skeið sem stafar af bakteríuvexti) eða vaginal bacteriosis (sjúklegur bakteríuvöxtur í skeið), en þarna getur þó verið um að ræða blæbrigðamun sem raunverulega skiptir máli í hugum fræðimanna.
Skeiðarsýklun
Að lokum er lagt til að fyrirbærið bacterial vaginosis fái heitið skeiðarsýklun á íslensku.Differential diagnosis
Prófessor Ásmundur Brekkan hringdi og var að ljúka við yfirferð á kennsluefni sínu. Í því kom alloft fyrir hugtakið differential diagnosis og hafði prófessorinn þar notað hina íslensku þýðingu Íðorðasafns lækna, mismunargreining. Þó fór svo við yfirlesturinn að honum fannst þetta heiti "ekki fallegt orð á prenti" og óskaði eftir betri tillögu. Undirrituðum varð í fyrstu fátt um svör, því að hann hefur sjálfur notað heitið í sínu eigin kennsluefni og ekki séð ástæðu til að amast við því. Þó skal viðurkennt að stúdentum virðist það ekki tamt og spyrja gjarnan hvað við sé átt þegar heitið kemur fyrst fyrir. Íðorðasafn lækna gefur einnig upp þýðinguna samanburðargreining, en skilgreinir ekki hugtakið differential diagnosis nánar.Orðið diagnosis er komið úr grísku. Dia- er forliður sem getur haft nokkrar merkingar, svo sem: gegnum, yfir, um allt, algjört, á milli eða sundur. Gnosis er hins vegar þekking, viska, skilningur eða kunnátta. Heitið diagnosis gæti því upphaflega hafa verið notað um fulla eða algjöra þekkingu á einhverju sviði og vafalaust fullt eins vel um það að greina á milli eða þekkja sundur. Enda hefur svo farið í læknisfræði að diagnosis hefur verið notað um það að bera kennsl á, þekkja eða greina þann sjúkdóm sem hrjáir tiltekinn sjúkling. Heitið er einnig notað um niðurstöðu greiningarferilsins, sjúkdóminn sem borin eru kennsl á með greiningu. Íslenska heitið sjúkdómsgreining nær á sama hátt bæði yfir feril greiningar og niðurstöðu. Læknisfræðiorðabók Stedmans lýsir því þannig að diagnosis felist í ákvörðun á náttúru sjúkdóms, en Alþjóðaorðabók Wileys í læknis- og líffræði bætir um betur og segir diagnosis felast í því að ákvarða náttúru eða eigind sjúkdóms, og að slíkt byggist einkum á athugun á teiknum (signs), einkennum (symptoms), sjúkrasögu og rannsóknaniðurstöðum.
Samsetta heitið differential diagnosis hefur einnig tvær skyldar merkingar. Annars vegar er um að ræða feril sem felst í því að bera saman og sundurgreina einkenni, teikn, sögu og rannsóknaniðurstöður þeirra sjúkdóma, sem til greina gætu komið. Hins vegar er um að ræða beina upptalningu þeirra sjúkdóma, sem aðgreina þarf og útiloka undir tilteknum kringumstæðum.
Mismunargreining
Íslenska heitið samanburðargreining lýsir einkar vel því sem við er átt, sjúkdómsmerki eru borin saman og aðgreining sjúkdóma gerð. Heitið mismunargreining er ef til vill torræðara við fyrstu sýn, en verður þó vel skiljanlegt við nánari skoðun. Finna þarf mismun á teiknum og einkennum þeirra sjúkdóma sem til greina koma. Bæði þessi íslensku heiti eru styttri en erlenda fræðiheitið og er það viss kostur. Aðgreining og sundurgreining koma ef til vill einnig til greina. Hins vegar er erfitt að deila um smekk. Það sem einum finnst fara vel, líkar öðrum ekki. Undirritaður bað þó prófessorinn bestra orða að nota íslenska heitið sem hann hafði upphaflega sett á blað. Það að einhverjum líkar ekki skapar spennu, sem getur orðið til þess að betri tillögur komi fram. Það að sletta er hins vegar merki um visst kæruleysi eða uppgjöf gagnvart málræktinni, uppgjöf sem ekki er í samræmi við þann metnað sem kemur fram í því að setja saman kennsluefni á íslensku.
Lbl 1995; 81: 75