Íðorðapistlar 1-130
098-Subacute, subchronic
Sum verkefni virðast ekki eiga neina viðunandi lausn og fannst undirrituðum það vel við eiga þegar hann var beðinn að fjalla lítillega um fræðiorðið subchronic.
Í daglegu læknaslangri eru lýsingarorðin akút og krónískur mikið notuð. Enska lýsingarorðið acute er komið úr latínu, þar sem acutus merkir skarpur eða beittur, og er gjarnan notað um sjúkdómsástand sem er skyndilegt, skammvinnt og alvarlegt. Íðorðasafn lækna gefur þýðingarnar skarpur, snarpur, bráður, skyndilegur. Í klínískum lýsingum og með sjúkdómsheitum er gjarnan notað lýsingarorðið bráður, til dæmis bráðatilvik, bráðainnlögn, bráð lungnabólga og brátt hvítblæði. Enska andheitið chronic er hins vegar komið úr grísku, þar sem chronos merkir tími, og er notað um ástand sem er ýmist langvarandi eða hægfara, oft þrálátt og jafnvel ólæknandi. Íðorðasafnið gefur þýðingarnar langvinnur, hægfara.
Undirritaður hefur oft átt í erfiðleikum með að velja einhver af þessum íslensku lýsingarorðum þegar hann er að lýsa "krónískri bólgu" við smásjárskoðun á vefjasneiðum. Aðalástæðurnar eru sennilega þær að gerð bólgufrumna þarf ekki endilega að segja nákvæmlega til um hegðun eða tímalengd sjúkdóms og að hjákátlegt virðist að tala um hægfara, þrálátar eða langvinnar bólgufrumur. Oft hefur þá verið gripið til þess að nota íslensku umritunina "krónískur" og er þá innifalin merkingin hægfara eða langvinnur eins og við á í hvert sinn.
Lýsingarorðið subacute er einnig vel þekkt í læknamáli og er til dæmis notað til að lýsa vissri tegund af hjartaþelsbólgu, subacute endocarditis. Læknis- og líffræðiorðabók Wileys telur subacute að eðli á milli akút og krónískur og læknisfræðiorðabók Stedmans tekur í sama streng, en bætir því við að þetta lýsingarorð sé notað til að lýsa sjúkdómi sem sé í meðallagi hvað varðar lengd eða alvarleika. Helstu íslensku þýðingarnar eru meðalbráður og hægbráður.
Subchronic er ekki fletta í læknisfræðiorðabók Stedmans, en orðabók Wileys útskýrir svo: nær krónískur en akút, en ekki alveg krónískur. Íðorðasafnið gefur þýðinguna hálflangvinnur. Þrátt fyrir margra vikna umhugsun hefur ekkert betra fundist.
Autonomic dysreflexia
Nýlega var beðið um aðstoð við að íslenska samsetninguna autonomic dysreflexia, en heitið vísar til óeðlilegra viðbragða í sjálfvirka taugakerfinu, sem meðal annars geta komið fram eftir skemmd eða sjúkdóm í mænu. Við leit í Íðorðasafninu kemur í ljós að íslenska heitið á reflex er viðbragð, en að reflexia kemur ekki öðru vísi fyrir en í samsetningum: areflexia, viðbragðaleysi, hyperreflexia, ofviðbrögð, hyporeflexia, vanviðbrögð og normoreflexia, viðbragðahóf. Það síðast talda væri reyndar best nefnt eðlileg viðbrögð.
Heitið dysreflexia finnst hvorki í Íðorðasafni lækna né í orðabók Stedmans, en hugtakinu er lýst í orðabók Wileys þannig að það nái yfir sérhverja truflun viðbragða. Í 65. pistli (Lbl 1995; 81: 435) var fjallað um fyrirbærið dyslexia og þá gefið til kynna að forliðinn dys- megi þýða á íslensku sem rang-, og verður dyslexia þá ranglæsi og dysreflexia rangviðbrögð. Autonomic dysreflexia verður þá sjálfvirk rangviðbrögð eða rangviðbrögð í sjálfvirka (tauga)kerfinu.
Evidence based medicine
Þetta heiti rak á fjörurnar nýlega og fylgdi með íslenska þýðingin kjörlækningar. Það heiti þykir undirrituðum afleitt, sérstaklega þegar tekið er mið af heitunum kjörbúð og kjörþyngd. Kjörbúð er verslun sem er þannig skipulögð að menn velja og taka sér vörurnar sjálfir. Það á ekki við um lækningarnar. Kjörþyngd er sú líkamsþyngd sem segja má að sé manni af tiltekinni líkamshæð heppilegust til góðrar heilsu.
Heitið kjörlækningar ætti því fremur að vísa í valdar eða sérstaklega heppilegar lækningar, til dæmis bestu lækningar sem finna má við tilteknum sjúkdómi. Heitið evidence based medicine vísar hins vegar til lækninga sem grundvallaðar eru á gögnum (vitnisburði), sem safnað hefur verið með því að rannsaka aðra sjúklinga eða sjúkdómsástandið sérstaklega, andstætt við það að grundvalla lækningar eingöngu á sjúkrasögu og hefðbundinni klínískri skoðun. (Framhald í næsta blaði.)
Lbl 1998; 84: 233
Í daglegu læknaslangri eru lýsingarorðin akút og krónískur mikið notuð. Enska lýsingarorðið acute er komið úr latínu, þar sem acutus merkir skarpur eða beittur, og er gjarnan notað um sjúkdómsástand sem er skyndilegt, skammvinnt og alvarlegt. Íðorðasafn lækna gefur þýðingarnar skarpur, snarpur, bráður, skyndilegur. Í klínískum lýsingum og með sjúkdómsheitum er gjarnan notað lýsingarorðið bráður, til dæmis bráðatilvik, bráðainnlögn, bráð lungnabólga og brátt hvítblæði. Enska andheitið chronic er hins vegar komið úr grísku, þar sem chronos merkir tími, og er notað um ástand sem er ýmist langvarandi eða hægfara, oft þrálátt og jafnvel ólæknandi. Íðorðasafnið gefur þýðingarnar langvinnur, hægfara.
Undirritaður hefur oft átt í erfiðleikum með að velja einhver af þessum íslensku lýsingarorðum þegar hann er að lýsa "krónískri bólgu" við smásjárskoðun á vefjasneiðum. Aðalástæðurnar eru sennilega þær að gerð bólgufrumna þarf ekki endilega að segja nákvæmlega til um hegðun eða tímalengd sjúkdóms og að hjákátlegt virðist að tala um hægfara, þrálátar eða langvinnar bólgufrumur. Oft hefur þá verið gripið til þess að nota íslensku umritunina "krónískur" og er þá innifalin merkingin hægfara eða langvinnur eins og við á í hvert sinn.
Lýsingarorðið subacute er einnig vel þekkt í læknamáli og er til dæmis notað til að lýsa vissri tegund af hjartaþelsbólgu, subacute endocarditis. Læknis- og líffræðiorðabók Wileys telur subacute að eðli á milli akút og krónískur og læknisfræðiorðabók Stedmans tekur í sama streng, en bætir því við að þetta lýsingarorð sé notað til að lýsa sjúkdómi sem sé í meðallagi hvað varðar lengd eða alvarleika. Helstu íslensku þýðingarnar eru meðalbráður og hægbráður.
Subchronic er ekki fletta í læknisfræðiorðabók Stedmans, en orðabók Wileys útskýrir svo: nær krónískur en akút, en ekki alveg krónískur. Íðorðasafnið gefur þýðinguna hálflangvinnur. Þrátt fyrir margra vikna umhugsun hefur ekkert betra fundist.
Autonomic dysreflexia
Nýlega var beðið um aðstoð við að íslenska samsetninguna autonomic dysreflexia, en heitið vísar til óeðlilegra viðbragða í sjálfvirka taugakerfinu, sem meðal annars geta komið fram eftir skemmd eða sjúkdóm í mænu. Við leit í Íðorðasafninu kemur í ljós að íslenska heitið á reflex er viðbragð, en að reflexia kemur ekki öðru vísi fyrir en í samsetningum: areflexia, viðbragðaleysi, hyperreflexia, ofviðbrögð, hyporeflexia, vanviðbrögð og normoreflexia, viðbragðahóf. Það síðast talda væri reyndar best nefnt eðlileg viðbrögð. Heitið dysreflexia finnst hvorki í Íðorðasafni lækna né í orðabók Stedmans, en hugtakinu er lýst í orðabók Wileys þannig að það nái yfir sérhverja truflun viðbragða. Í 65. pistli (Lbl 1995; 81: 435) var fjallað um fyrirbærið dyslexia og þá gefið til kynna að forliðinn dys- megi þýða á íslensku sem rang-, og verður dyslexia þá ranglæsi og dysreflexia rangviðbrögð. Autonomic dysreflexia verður þá sjálfvirk rangviðbrögð eða rangviðbrögð í sjálfvirka (tauga)kerfinu.
Evidence based medicine
Þetta heiti rak á fjörurnar nýlega og fylgdi með íslenska þýðingin kjörlækningar. Það heiti þykir undirrituðum afleitt, sérstaklega þegar tekið er mið af heitunum kjörbúð og kjörþyngd. Kjörbúð er verslun sem er þannig skipulögð að menn velja og taka sér vörurnar sjálfir. Það á ekki við um lækningarnar. Kjörþyngd er sú líkamsþyngd sem segja má að sé manni af tiltekinni líkamshæð heppilegust til góðrar heilsu. Heitið kjörlækningar ætti því fremur að vísa í valdar eða sérstaklega heppilegar lækningar, til dæmis bestu lækningar sem finna má við tilteknum sjúkdómi. Heitið evidence based medicine vísar hins vegar til lækninga sem grundvallaðar eru á gögnum (vitnisburði), sem safnað hefur verið með því að rannsaka aðra sjúklinga eða sjúkdómsástandið sérstaklega, andstætt við það að grundvalla lækningar eingöngu á sjúkrasögu og hefðbundinni klínískri skoðun. (Framhald í næsta blaði.)
Lbl 1998; 84: 233