111-Geislafræði, myndgreining

Pétur Hannesson, læknir, sendi tölvupóst vegna umfjöllunar um interventional radiology (sjá 108. og 110. pistil) og vildi vekja athygli á því að orðið röntgenfræði væri nú orðið úrelt sem heiti á radiology. Hann benti á að notkun röntgengeisla skipaði nú lægri sess í sérgreininni en verið hefði. Aðrar rannsóknaraðferðir, svo sem ómun (ultrasound) og segulómun (nuclear magnetic resonance) hefðu fengið meira vægi og nú væri sérgreinin gjarnan nefnd myndgreining.

Geislafræði

Um heitin radiologist (geislalæknir) og radiographer (röntgentæknir) var fjallað í 73. pistli (Lbl. 1996; 82: 80). Vakin er athygli á því vegna þeirrar ábendingar Péturs að röntgenlæknar séu nú nefndir myndgreiningarlæknar. Heitið er mjög lýsandi, fyrir þá sem til þekkja, og bendir á myndgreininguna sem einn aðalþáttinn í starfi geislalækna. Það er þó að mati undirritaðs of langt, framandi fyrir þá sem ekki til þekkja og kemur því eflaust til með að eiga erfitt uppdráttar hjá almenningi.

Íslenska heitið, geislalæknir, sem birtist í Íðorðasafni lækna er einnig vissum annmörkum háð. Við fyrstu sýn virðist það vísa til læknis sem læknar með geislum, radiotherapist. Úr því mætti þó bæta með því að taka greiningarþáttinn inn og búa til heitið geislagreiningarlæknir, en þá er aftur komið að óæskilegri lengd. Aðdáendur stjörnustríðsþáttanna myndu vafalítið gera ráð fyrir að geislalæknir sé sá sem rannsaki sjúklinga og lækni jafnóðum með geislum. Rétt er að geta þess að Íðorðasafn lækna nefnir radiotherapist geislunarsérfræðing.

Íhlutun

Íhlutun, inngrip og afskipti eru samheiti og tákna það að höfð eru afskipti af tiltekinni atburðarás. Heitinu interventional radiology er ætlað að afmarka það svið eða þá grein röntgenlækninga sem beitir ekki aðeins hlutlausum rannsóknum heldur einnig íhlutun og meðferð. Röntgenlæknirinn, sem setur stoðnet í æðar, er ekki lengur hlutlaus rannsakandi, heldur er hann farinn að ástunda eða taka þátt í meðferð. Það er meðal annars, þegar sótt er inn á ný svið í starfsemi eða fræðigrein, að þörf fyrir ný heiti getur komið upp.

Myndgreining

Heitið myndgreining lýsir vel þeim þætti í starfi röntgenlæknisins sem felst í því að greina sjúklegar breytingar með myndskoðun. Vafalítið er það einnig mjög gagnlegt til þess að beina athyglinni frá hefðbundnum röntgenmyndum og að þeirri myndgreiningu sem byggir á notkun tölvutækni. Tölvusneiðmyndatæknin gerir það meira að segja mögulegt að búa til og greina myndir sem aldrei hafa verið "teknar".

Röntgenlæknirinn er hins vegar ekki einn um að fást við myndgreiningu. Myndræn greining fer einnig fram við skoðun sjúkdómsbreytinga með berum augum eða í smásjá. Myndgreining er reyndar bein þýðing á enska heitinu image analysis og jafnvel tölvur eru farnar að fást við slíkt. Heitið image analyser, myndgreinir, vísar til dæmis í tölvubúnað sem getur gert mælingar eða aðrar athuganir á ákveðnum tegundum mynda. Óheppilegt væri því ef heitið myndgreining væri tekið frá til þess að nota það eingöngu um iðju röntgenlæknisins. Með útbreiðslu stafrænnar myndatöku (digital photography) munu myndvinnsla og myndgreining vafalítið breiðast út til fleiri sviða rannsókna og lækninga.

Að lokum má benda á að samsetningin íhlutunarmyndgreining er hvorki sérlega lipur né lýsandi.

Serum marker

Í tölvupósti kom einnig beiðni um að taka enska heitið serum marker til skoðunar. Samhengið var það að hækkun á magni (eða aukin þéttni) tiltekinna efna í sermi gæfi til kynna að vefjaskemmd hefði orðið. Slík efni væru þá nefnd á ensku serum markers of tissue damage. Upphaflega hugmyndin var sú að íslenska heitið yrði sermismerki. Ísleifur Ólafsson, læknir, kom þá með tillöguna sermisvísir og er það heiti hér með lagt fram til umræðu. Út frá þeirri hugmynd má síðan búa til heitin bólguvísir og vefjaskemmdavísir.

Lbl 1999; 85: 476