112-Flekkblæðing, blæðingar

Aðalsteinn Jens Loftsson, lyfjafræðingur, sendi tölvupóst fyrr í vetur og var þá að fást við þýðingu úr dönsku. Þar kom fyrir ekkymose sem er dregið af gríska heitinu ecchymosis. Í læknisfræðiorðabókum Stedmans og Wileys kemur fram að ecchymosis tákni litarbreytingu í húð, fjólubláan blett sem stafi af blóðleka úr æðum og sé stærri en depilblæðing, petechia. Ecchymosis er samsett úr þremur hlutum, forskeytinu ek- (út), nafnorðinu chymos (vökvi, safi) og viðskeytinu -osis (ástand, sjúklegt fyrirbæri). Íðorðasafn lækna tilgreinir tvö íslensk heiti: 1. flekkblæðing, 2. blóðhlaup. Íslensk læknisfræðiheiti Guðmundar Hannessonar útskýra blóðhlaup þannig: blæðingar án áverka í og undir skinni, slímhúð eða úrhimnu, er líkjast marblettum. Úrhimna er gamalt heiti á tunica serosa, sem nú nefnist hála eða hálhjúpur. Lækningabók Jónassens frá 1884 gerir hins vegar ráð fyrir því að blóðhlaup komi úr rifnum æðum við "röskun líkamsparta" af völdum ytri áverka. Meiðslið, sem þá kemur fram, er nefnt mar. Jónassen notar ekki orðið blæðing í lýsingum sínum, en það orð kemur fyrir í bókinni Hjúkrun sjúkra eftir Steingrím Matthíasson sem er frá 1923.

Blæðingar

Í tilefni af þessari beiðni voru leituð uppi ýmis læknisfræðileg heiti sem notuð hafa verið um blæðingar. Fyrst má nefna að Íslenska samheitaorðabókin tilgreinir samheitin: blæðing, blóðlát, blóðmissir, blóðrás, blóðrennsli. Rétt er að vekja athygli á því að frá fornu fari var blóðrás notað um blóðmissi eða blóðrennsli úr líkamanum, þó að nú sé það orð nær eingöngu notað um hringrás blóðsins. Heitið blóðfall hefur einnig verið notað um blæðingu, fyrst og fremst innri blæðingu, en þó sérstaklega heilablæðingu.

Í Íðorðasafni lækna má finna erlendu heitin angiostaxis (fossblæði), apoplexy (blóðfall, innblæðing), contusio (mar), diapedesis (rauðkornaútstreymi), ecchymosis (flekkblæðing, blóðhlaup), extravasation (utanæðablæðing, utanæðablóð), hematocele (blóðgúll), hematoma (margúll), hematorrhea (fossblæðing), hemorrhagia (blæðing), hemorrhea (blóðlituð útferð) og petechia (dílablæðing). Í Íslenskum læknisfræðiheitum Guðmundar Hannessonar fundust að auki suffusio (stór blæðingarblettur undir húð, án greinilegra takmarka; marblettur) og sugillatio (marblettur, minni en suffusio).

Úr öðrum íslenskum orðabókum voru tínd saman ýmis vel þekkt heiti á staðgreindum blæðingum: blóðfall, blóðgangur, blóðhnútur, blóðhósti, blóðhráki, blóðhrækjur, blóðliður, blóðmiga, blóðnasir, blóðspýja, blóðspýting, blóðspýtingur, blóðsveppur, blóðuppgangur og blóðþvag. Gaman væri að heyra af öðrum orðum sem læknar nota.

Work-up

Sigurður Þ. Guðmundsson, læknir, bar fram beiðni um íslenskun á samsetningunni work-up. Íðorðasafn lækna tilgreinir work-up sem nafnorð, þaulskoðun, og work up sem sagnorð þaulskoða. Hvort tveggja er mikið notað í enskum læknisfræðitextum til að tákna skoðun og rannsókn á tilteknum sjúklingi. Sigurður sagðist ekki fella sig við að nota nafnorðið uppvinnslu eða sögnina að vinna upp. Hann óskaði því eftir betri tillögum.

Genbrigðalyf

Ásmundur Brekkan hringdi og var að leita að þægilegu yfirheiti til að nota um þau lyf sem ætluð væru gegn sjúkdómsbreytingum er rekja mætti til gallaðra gena. Honum fannst lítið til þess koma að nefna þau genalyf. Eftir talsverðar umræður og umhugsun varð niðurstaðan sú að heitið genbrigðalyf kæmi vel til greina. Íslensk orðabók Máls og menningar tilgreinir sögnina að brigða, breyta, rjúfa, svíkja, og nafnorðin brigð og brigði, svik, rof, slit og stökkbreyting.

Flæðistjóri

Með tölvupósti var spurt hvort perfusionist mætti nefnast flæðistjóri. Spurningunni er hér með komið á framfæri.

Lbl 1999; 85: 577