Íðorðapistlar 1-130
114-Sænskur köttur
Síðasti pistill var skrifaður í sænskri smáborg og í félagi við sænskan kött. Honum leiddist sjálfsagt að sitja inni þennan eina rigningardag og að vera settur í það verkefni að fylgjast með stafavillum í íslenskum texta á tölvuskjá. Hann mjálmaði þó öðru hvoru, eins og til samþykkis, virtist íhuga innihald textans gaumgæfilega. Þegar skýjahulunni létti og sólargeislarnir höfðu þurrkað nánasta umhverfi, stökk hann niður af tölvuborðinu, trítlaði einbeittur niður stigann og skaust út í garðinn. Hann sást síðan svífa í léttum boga yfir girðinguna og hverfa inn í skóginn til norðausturs. Það var ekki fyrr en mörgum sólarhringum seinna að hann birtist aftur ferðlúinn en geislandi af sínum meðfædda virðuleika. Hann lét lítið uppi um ferðir sínar, en virtist síður en svo óánægður með útiveruna.
Af kettinum segir síðan fátt fyrr en daginn sem yfirlýsing sænsku málnefndarinnar um að lögfesta ætti stöðu sænskrar tungu birtist. Þann morgun allan sat hann inni ábúðarfullur, nánast eins og sigri hrósandi meðan hann fylgdist grannt með íslensku húsráðendunum í viðureign sinni við sænsk dagblöð.
Hnattvæðingin
Í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins þann 15. ágúst 1999 er lagt út af yfirlýsingu hinnar sænsku málnefndar. Sagt er að Svíar hafi hingað til ekki haft miklar áhyggjur af stöðu tungu sinnar, en að þeir hafi vaknað upp við vondan draum vegna ýmissa breytinga sem þeir telja að rekja megi til hinnar svonefndu hnattvæðingar (E. globalization). Þeir óttast nú að yfirburðastaða enskrar tungu í alþjóðlegum samskiptum, sérstaklega með sjónvarps- og netvæðingu undanfarinna ára, muni verða til þess að sænsk menning, sænsk tunga og sænsk lífsgildi víki fyrir hinni einsleitu og yfirborðskenndu hugmyndafræði ameríska fjölmiðla- og afþreyingariðnaðarins.
Málnefndin vill lögfesta stöðu sænskrar tungu. Ekki er ljóst hversu langt slík "lögfesting" muni ná, né hvaða gagn hún muni gera. Hitt er þó víst að áhyggjur af menningarlegum áhrifum vegna undanlátssemi við notkun ensku í sænska skólakerfinu fara vaxandi. Því er til dæmis lýst að kennslubækur á ensku séu í notkun í ýmsum greinum í grunnnámi. Íslenska skólakerfið er vafalítið miklu betur statt hvað þetta varðar. Íslenskir kennarar hafa margir verið ötulir við að þýða erlendar bækur eða að skrifa kennslubækur á íslensku. Þetta er gömul hefð á lægri skólastigum, en háskólastigin hafa orðið útundan þar til á síðustu árum. Sú mikla breyting, sem orðið hefur, sést vel þegar gengið er meðfram bókahillunum í Bóksölu stúdenta. Fjöldi kennslubóka og rita eftir íslenska háskólakennara hefur vaxið ár frá ári og kennararnir virðast nú setja metnað sinn í það að fræðileg umfjöllun geti farið fram á íslensku.
Miklu skiptir að deildir háskólanna geri þá kröfu að kennsluefni verði fyrst og fremst á íslensku og að þær byggi upp nauðsynlega aðstöðu fyrir kennarana. Heilbrigðisgreinarnar hafa því miður ekki verið í fararbroddi hvað varðar kennslurit á íslensku. Það þarf að lagfæra. Höfundur Reykjavíkurbréfsins gefur í skyn að laun kennara geti skipt máli ef gera á auknar kröfur um varðveislu íslenskrar menningar og tungu.
Djísus, sjitt og fökk!
Höfundur Reykjavíkurbréfs vill láta auka kennslu í íslensku í grunnskóla. Ekki skal úr því dregið hér, en spyrja má hvaðan íslensk börn fái fyrirmyndir sínar. Undirrituðum hefur oft legið við örvæntingu þegar hann hlustar á samræður hjá sjónvarps- og myndbandakynslóðinni og henni er mikið niðri fyrir. Jafnvel foreldrarnir, sem ekki áttu kost á að læra ofangreind áhersluorð í æsku, eru farin að apa þau eftir. Því hefur hann verið að viðra þá hugmynd í kunningjahópi að nú sé komið að því að fara að talsetja erlent myndefni. Viðbrögðin eru enn oftast neikvæð og þá helst með þeirri röksemdafærslu að það verði svo "fáránlegt að hlusta á John Wayne tala íslensku!" Undirritaður heldur því hins vegar fram að sjónvarpsefnið sé ungu kynslóðinni slík fyrirmynd að þetta verði að gera og að íslenskum leikurum verði ekki skotaskuld úr því að herma eftir erlendum strigabössum.
Lbl 1999; 85: 752
Af kettinum segir síðan fátt fyrr en daginn sem yfirlýsing sænsku málnefndarinnar um að lögfesta ætti stöðu sænskrar tungu birtist. Þann morgun allan sat hann inni ábúðarfullur, nánast eins og sigri hrósandi meðan hann fylgdist grannt með íslensku húsráðendunum í viðureign sinni við sænsk dagblöð.
Hnattvæðingin
Í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins þann 15. ágúst 1999 er lagt út af yfirlýsingu hinnar sænsku málnefndar. Sagt er að Svíar hafi hingað til ekki haft miklar áhyggjur af stöðu tungu sinnar, en að þeir hafi vaknað upp við vondan draum vegna ýmissa breytinga sem þeir telja að rekja megi til hinnar svonefndu hnattvæðingar (E. globalization). Þeir óttast nú að yfirburðastaða enskrar tungu í alþjóðlegum samskiptum, sérstaklega með sjónvarps- og netvæðingu undanfarinna ára, muni verða til þess að sænsk menning, sænsk tunga og sænsk lífsgildi víki fyrir hinni einsleitu og yfirborðskenndu hugmyndafræði ameríska fjölmiðla- og afþreyingariðnaðarins.Málnefndin vill lögfesta stöðu sænskrar tungu. Ekki er ljóst hversu langt slík "lögfesting" muni ná, né hvaða gagn hún muni gera. Hitt er þó víst að áhyggjur af menningarlegum áhrifum vegna undanlátssemi við notkun ensku í sænska skólakerfinu fara vaxandi. Því er til dæmis lýst að kennslubækur á ensku séu í notkun í ýmsum greinum í grunnnámi. Íslenska skólakerfið er vafalítið miklu betur statt hvað þetta varðar. Íslenskir kennarar hafa margir verið ötulir við að þýða erlendar bækur eða að skrifa kennslubækur á íslensku. Þetta er gömul hefð á lægri skólastigum, en háskólastigin hafa orðið útundan þar til á síðustu árum. Sú mikla breyting, sem orðið hefur, sést vel þegar gengið er meðfram bókahillunum í Bóksölu stúdenta. Fjöldi kennslubóka og rita eftir íslenska háskólakennara hefur vaxið ár frá ári og kennararnir virðast nú setja metnað sinn í það að fræðileg umfjöllun geti farið fram á íslensku.
Miklu skiptir að deildir háskólanna geri þá kröfu að kennsluefni verði fyrst og fremst á íslensku og að þær byggi upp nauðsynlega aðstöðu fyrir kennarana. Heilbrigðisgreinarnar hafa því miður ekki verið í fararbroddi hvað varðar kennslurit á íslensku. Það þarf að lagfæra. Höfundur Reykjavíkurbréfsins gefur í skyn að laun kennara geti skipt máli ef gera á auknar kröfur um varðveislu íslenskrar menningar og tungu.
Djísus, sjitt og fökk!
Höfundur Reykjavíkurbréfs vill láta auka kennslu í íslensku í grunnskóla. Ekki skal úr því dregið hér, en spyrja má hvaðan íslensk börn fái fyrirmyndir sínar. Undirrituðum hefur oft legið við örvæntingu þegar hann hlustar á samræður hjá sjónvarps- og myndbandakynslóðinni og henni er mikið niðri fyrir. Jafnvel foreldrarnir, sem ekki áttu kost á að læra ofangreind áhersluorð í æsku, eru farin að apa þau eftir. Því hefur hann verið að viðra þá hugmynd í kunningjahópi að nú sé komið að því að fara að talsetja erlent myndefni. Viðbrögðin eru enn oftast neikvæð og þá helst með þeirri röksemdafærslu að það verði svo "fáránlegt að hlusta á John Wayne tala íslensku!" Undirritaður heldur því hins vegar fram að sjónvarpsefnið sé ungu kynslóðinni slík fyrirmynd að þetta verði að gera og að íslenskum leikurum verði ekki skotaskuld úr því að herma eftir erlendum strigabössum.Lbl 1999; 85: 752