Íðorðapistlar 1-130
117-Aðstoð óskast
Tvö óskyld verkefni hafa beðið úrlausnar í nokkurn tíma. Annað er stakt fræðiheiti, comorbidity, með þrjár mismunandi en skyldar merkingar, en hitt er þriggja liða samsetning, elective cesarean section, með einni merkingu. Engar viðunandi lausnir hafa litið dagsins ljós og því er hér beðið um aðstoð. Nokkrar orðaskýringar fylgja í þeirri von að þær létti á hugmyndatregðunni.
Comorbidity
Þetta heiti finnst ekki í Íðorðasafni lækna, en þar má finna latneska orðið morbus, sjúkdómur, og ýmsar enskar afleiður þess, svo sem lýsingarorðið morbid, 1. sjúklegur. 2. óhollur, heilsuspillandi, og nafnorðið morbidity: 1. sóttarfar. 2. sjúkdómsástand. 3. sjúkrahlutfall. Hlutfall sjúkra af heildaríbúafjölda.
Uppflettingar í nokkrum öðrum orðabókum leiða í ljós svolítið mismunandi áherslur í útskýringum á morbidity, en þær má taka saman og einfalda á eftirfarandi hátt: 1. sjúkleiki, sjúkdómsástand, vanheilsa. 2. sjúklegt ástand, sjúklegur eiginleiki. 3. sjúkrahlutfall, þ.e. hlutfall sjúklinga, sjúkdómstilfella eða sjúkleika í tilteknu þýði (population), á tilteknu landssvæði, á tilteknum tíma eða við tilteknar kringumstæður.
Comorbidity finnst í læknisfræðiorðabók Stedmans: samfarandi en óskylt mein eða sjúkdómur; venjulega notað í faraldursfræði til að gefa til kynna samferð tveggja eða fleiri sjúkdóma eða sjúkdómsfyrirbæra. Þessa lýsingu má jafnvel túlka þannig að heitið comorbidity megi nota um meinið eða sjúkdóminn, sem fylgir þeim upphaflega eða þeim sem er aðalsjúkdómurinn. Svo mun þó almennt ekki vera gert. Skilgreiningin á comorbidity í Medline-gagnasafninu er þessi: Það að saman fari fleiri sjúkdómar eða að fyrir hendi séu aðrir sjúkdómar til viðbótar þeim sem upphaflega greindist eða því lykilástandi sem var tilefni rannsóknar. Athugun undirritaðs á nokkrum greinum úr Medline staðfesti að heitið comorbidity vísar í hið margþætta sjúkdómsástand, en ekki þá einstöku sjúkdóma sem það mynda. Í einni greininni var reyndar notað annað heiti multimorbidity til að tákna það sama. Loks rakst undirritaður einnig á heitin comorbitity index og comorbidity measure.
Orðhlutaskýring gefur til kynna að co- sé latneskt forskeyti, sem ýmist birtist sem co-, col-, com- eða con- í samsettum orðum, og má þýða með íslensku forskeytunum: með-, sam-, saman-, við- eða jafn-.
Elective cesarean section
Íðorðasafn lækna tilgreinir það sem flestir vita, að skurðaðgerðin cesarean section sé keisaraskurður, á latínu sectio caesarea. Lýsingarorðið cesarean er stundum notað eitt sér sem nafnorð, a cesarean, sérstaklega í bandarískri læknisfræði, og merkir þá það sama. Það að kenna þessa sérstöku skurðaðgerð við keisara, hefur gjarnan verið talið byggjast á því að rómverski hershöfðinginn og einvaldurinn Gajus Júlíus Sesar (100-44 f. Kr.) hafi verið dreginn í heiminn með þessari skurðaðgerð. Nú má hins vegar lesa þá skýringu í læknisfræðiorðabók Stedmans að aðgerðin sé kennd við keisara af því að hún hafi verði tilgreind í rómversku lögbókinni Lex cesarea frá því 715 f.Kr. og sé þannig miklu eldri en Gajus Júlíus. Hafa ber það sem sannara reynist.
Enska lýsingarorðið elective má þýða með íslensku orðunum kjörinn, valfrjáls eða með forskeytinu val-. Elective cesarean section verður þá valfrjáls eða valinn keisaraskurður, andstætt keisaraskurði sem ekki er hægt að komast hjá að gera, til dæmis við bráðatilvik. Íðorðasafn lækna birtir eingöngu spurningarmerki "?" með flettunni elective operation. Slíka aðgerð má nefna valaðgerð, en heitið valkeisaraskurður og styttingin valkeisari eru ekki eins lipurleg og undirritaður vildi. Því er óskað eftir tillögum lesenda.
Lbl 1999; 85: 1005
Comorbidity
Þetta heiti finnst ekki í Íðorðasafni lækna, en þar má finna latneska orðið morbus, sjúkdómur, og ýmsar enskar afleiður þess, svo sem lýsingarorðið morbid, 1. sjúklegur. 2. óhollur, heilsuspillandi, og nafnorðið morbidity: 1. sóttarfar. 2. sjúkdómsástand. 3. sjúkrahlutfall. Hlutfall sjúkra af heildaríbúafjölda. Uppflettingar í nokkrum öðrum orðabókum leiða í ljós svolítið mismunandi áherslur í útskýringum á morbidity, en þær má taka saman og einfalda á eftirfarandi hátt: 1. sjúkleiki, sjúkdómsástand, vanheilsa. 2. sjúklegt ástand, sjúklegur eiginleiki. 3. sjúkrahlutfall, þ.e. hlutfall sjúklinga, sjúkdómstilfella eða sjúkleika í tilteknu þýði (population), á tilteknu landssvæði, á tilteknum tíma eða við tilteknar kringumstæður.
Comorbidity finnst í læknisfræðiorðabók Stedmans: samfarandi en óskylt mein eða sjúkdómur; venjulega notað í faraldursfræði til að gefa til kynna samferð tveggja eða fleiri sjúkdóma eða sjúkdómsfyrirbæra. Þessa lýsingu má jafnvel túlka þannig að heitið comorbidity megi nota um meinið eða sjúkdóminn, sem fylgir þeim upphaflega eða þeim sem er aðalsjúkdómurinn. Svo mun þó almennt ekki vera gert. Skilgreiningin á comorbidity í Medline-gagnasafninu er þessi: Það að saman fari fleiri sjúkdómar eða að fyrir hendi séu aðrir sjúkdómar til viðbótar þeim sem upphaflega greindist eða því lykilástandi sem var tilefni rannsóknar. Athugun undirritaðs á nokkrum greinum úr Medline staðfesti að heitið comorbidity vísar í hið margþætta sjúkdómsástand, en ekki þá einstöku sjúkdóma sem það mynda. Í einni greininni var reyndar notað annað heiti multimorbidity til að tákna það sama. Loks rakst undirritaður einnig á heitin comorbitity index og comorbidity measure.
Orðhlutaskýring gefur til kynna að co- sé latneskt forskeyti, sem ýmist birtist sem co-, col-, com- eða con- í samsettum orðum, og má þýða með íslensku forskeytunum: með-, sam-, saman-, við- eða jafn-.
Elective cesarean section
Íðorðasafn lækna tilgreinir það sem flestir vita, að skurðaðgerðin cesarean section sé keisaraskurður, á latínu sectio caesarea. Lýsingarorðið cesarean er stundum notað eitt sér sem nafnorð, a cesarean, sérstaklega í bandarískri læknisfræði, og merkir þá það sama. Það að kenna þessa sérstöku skurðaðgerð við keisara, hefur gjarnan verið talið byggjast á því að rómverski hershöfðinginn og einvaldurinn Gajus Júlíus Sesar (100-44 f. Kr.) hafi verið dreginn í heiminn með þessari skurðaðgerð. Nú má hins vegar lesa þá skýringu í læknisfræðiorðabók Stedmans að aðgerðin sé kennd við keisara af því að hún hafi verði tilgreind í rómversku lögbókinni Lex cesarea frá því 715 f.Kr. og sé þannig miklu eldri en Gajus Júlíus. Hafa ber það sem sannara reynist.Enska lýsingarorðið elective má þýða með íslensku orðunum kjörinn, valfrjáls eða með forskeytinu val-. Elective cesarean section verður þá valfrjáls eða valinn keisaraskurður, andstætt keisaraskurði sem ekki er hægt að komast hjá að gera, til dæmis við bráðatilvik. Íðorðasafn lækna birtir eingöngu spurningarmerki "?" með flettunni elective operation. Slíka aðgerð má nefna valaðgerð, en heitið valkeisaraskurður og styttingin valkeisari eru ekki eins lipurleg og undirritaður vildi. Því er óskað eftir tillögum lesenda.
Lbl 1999; 85: 1005