Svæsni

Svæsni merkir vissulega að vera svæsinn. Í íslenskum texta er lítil þörf á þessu nafnorði, en lýsingarorðið er því oftar notað. Þannig svarar prófessor emeritus Þorkell Jóhannesson í tölvupósti eftir að undirritaður hafði vakið athygli á nafnorðinu svæsni, sem finna má í íslenskum orðabókum, og spurt hvort not væru fyrir það sem heiti í læknisfræðilegri umfjöllun (sjá 172., 194. og 195. pistil).

Þorkell er tryggur lesandi íðorðapistilsins og hefur hingað til verið óþreytandi að senda pistlahöfundi ábendingar sínar og athugasemdir í tölvupósti. Orðsendingarnar eru gjarnan stuttar og markvissar og þarf ekki að fara í grafgötur um hvaða skoðun Þorkell hefur á hverju viðfangsefni.

Reperfusion injury

Í 194. pistli hafði undirritaður stungið upp á heitinu endurflæðiáverki. Þorkell var ekki í vafa um sína skoðun: Skemmd er þægilegra orð í samsetningum en áverki. Ég legg því til: endurflæðisskemmd.

Inflammatory breast cancer

Í 190. pistli var sagt frá því að Sigurður Böðvars-son, krabbameinslæknir, hefði fengið undirrituðum það verkefni að finna heiti á sérstaklega ágenga tegund af brjóstakrabbameini, á ensku - inflammatory breast cancer. Sigurður var reiðubúinn að samþykkja tillögu undirritaðs: bólgukrabbamein í brjósti.

Þorkell brást við þeirri tillögu á sinn venjulega, orðknappa hátt: Ég mundi segja "bólgubundið brjóstakrabbamein".

Presymptomatic

Í sama pistli var lýst eftir íslensku heiti til að túlka það tímabil eða það ástand sem ríkir áður en ein-kenni tiltekins sjúkdóms birtast. Á ensku má finna tvö lýsingarorð, preclinical, sem Íðorðasafn lækna nefnir forklínískur, og presymptomatic, sem ekki er að finna í Íðorðasafninu.

Þorkell sendi skilaboð: Ég hef notað "ógreindur" (sjúkdómur o.fl.) um orðið "presymptomatic".

Systole, diastole

Þorkell hefur þó aldrei verið feiminn við að rökstyðja eða lýsa hugmyndum sínum í lengra máli þegar honum hefur þótt við eiga. Í 198. pistli var undirritaður að amast við íslenska heitinu lagbil fyrir fræðiheitið diastole, en fyrir það birtir Íðorðasafnið heitið hlébil. Undirritaður taldi að þetta orð, lagbil, væri of líkt orðinu slagbil, sem Íðorðasafnið vildi nota um systole.

Þorkell svaraði að bragði: Ég tek á mig orðin "slagbil" og "lagbil". Ég var raunar fyrir fáum dögum að fleygja gömlum kennslugögnum (frá 1970 eða fyrr) þar sem mér sýnist, að ég noti þessi orð. Hugmyndin að orðinu "lagbil" er eiginlega sótt í sjómannamál og er látið jafngilda "lagi" hléi milli holskeflna blóðs, sem berast frá hjartanu í "slagbili" (sýstólu). Þegar í lagbilið kemur, kyrrist hjartað, hjartahólfin víkka (díastóla=víkkun) og fyllast blóði til undirbúnings næstu holskeflu frá hjartanu. Bilið milli slagbilanna er "lagið", sem hjartað hefur í kyrrð til þess að fylla sig og því með nokkrum hætti hliðstætt við "lagið" milli brimskafla, sem formenn á árabátum nýttu fyrrum til þess að ráða þeim til lendingar!

Spontaneous

Þorkell hefur ekki látið staðar numið við að koma með ábendingar um íðorðapistlana:

Í Læknablaðinu í maí 2007 er fjallað um "sjálfkrafa loftbrjóst", sem á ensku kallast "spontaneous pneumothorax". Mér hefur aldrei líkað þýðingin "sjálfkrafa" á "spontaneous" (á latínu spontaneus). Er það einkum vegna þess, að við þetta sjúkdómsástand (og önnur hliðstæð) er tæpast um að ræða kröfu í venjulegum skilningi þess orðs, að sjúkdómsástandið verði til. Nær lagi er að ætla, að við sérstakar aðstæður í líffærinu "falli svo til", að sjúkdómsástandið myndist án utanaðkomandi áhrifa. Sjúkdómsástandið er þannig með nokkrum hætti "sjálffallið". Lýsingarorðið "sjálffallinn" stendur að mínu viti merkingarlega nærri "self-originated" eða "self-generated", sem eru -kjarnaskýringar á lýsingarorðinu "spontaneous" á ensku. Ég legg því til, að talað verði um sjálffallið loftbrjóst í stað "sjálfkrafa".

Nokkrum dögum seinna bætti Þorkell þessu við: Ég var að lesa Lbl., 6. tölubl. 2007. Þar er orðið "sjálfsprottinn" notað fyrir "spontaneous" á ensku. Þetta orð er gott og engu síðra en "sjálffallinn", sem ég stakk upp á í síðasta skrifi.

Remission

Þorkelsþætti verður ekki lokið án þess að birta eina nýlega ábendingu hans, stutta og markvissa eins og Þorkels er vandi: Ég vil ekki að orðið bata-skeið falli í gleymsku meðal þeirra orða, sem nota má til þýðingar á remission. Sjálfur ertu nærri þessu með orðinu "afturbataskeið".

johannhj@landspitali.is