Íðorð 143: Meðgöngurof

Reynir Tómas Geirsson prófessor sendi bréf og óskaði eftir að fjallað yrði um "termination of pregnancy". Reynir gat þess í bréfi sínu að Ásmundur Brekkan prófessor emeritus hefði á síðastliðnu ári stungið upp á því að slíkt yrði nefnt "meðgöngurof", sem væri ólíkt þekkilegri nafngift en "fóstureyðing".

Enska nafnorðið termination getur, samkvæmt orðabók Websters, táknað 1. það að loka; þá staðreynd að einhverju sé lokið. 2. staðinn þar sem einhverju lýkur; markalínu; takmörk. 3. enda eða útlim; lokun eða niðurstöðu. 4. málefni eða niðurstöðu. 5. viðskeyti eða endingu. Orðið er komið úr latínu þar sem terminatio er notað um takmörkun eða afmörkun. Pregnancy er þungun eða barnshöfn, samkvæmt Íðorðasafni lækna.

Íslenska nafnorðið þungun er, samkvæmt Orðsifjabókinni, leitt af lýsingarorðinu þungur og bent er á sögnina að þunga, gera konu barn, og nafnorðið þungi, fóstur, ófætt barn. Til gamans má einnig tilgreina tvær erlendar útskýringar á pregnancy. Læknisfræðiorðabók Stedmans segir svo: ástand konu eftir getnað þar til barn hefur fæðst, og læknisfræðiorðabók Dorlands lýsir þannig: það ástand að bera í líkamanum fósturvísi eða fóstur sem er að þroskast, eftir sameiningu eggs og sæðisfrumu.

Fóstureyðing

Reynir Tómas vill losna við heitið fóstureyðing. Íðorðasafn lækna tilgreinir það sem þýðingu á abortus inductus og abortus provocatus. Nafnorðið abortus eitt sér er hins vegar þýtt sem fósturlát. Reynir vill með þessari breytingu vafalítið milda þau óþægilegu hughrif sem annars geta komið fram þegar rætt er um "fóstureyðingu", að binda endi á meðgöngu áður en fóstur er orðið lífvænlegt. Eyðing er sterkt orð, það að eyða einhverju, eyðilegging, útrýming. Fóstur merkti upphaflega uppeldi, uppfæðsla eða afkvæmi (helst í móðurkviði), en læknisfræðilega merkingin virðist nú meira og meira vera að takmarkast við afkvæmi á fyrri hluta meðgöngu.

Um tillögu Ásmundar er ekki nema gott eitt að segja. Nafnorðið rof táknar sundrun eða slit og er skylt sögninni að rjúfa og nafnorðinu rauf. Sjálfur hefur undirritaður í starfi sínu oft notað heitið framkallað fósturlát um abortus provocatus.

Fósturvisnun

Reyni lá fleira á hjarta í bréfi sínu. Hann nefndi fyrst heitið blighted ovum, en það er ekki að finna í Íðorðasafni lækna. Hin almenna merking enska sagnorðsins to blight er að valda visnun, hrörnun, niðurbroti, eða að eyðileggja, ónýta, rústa. Framangreindar læknisfræðiorðabækur segja að blighted ovum sé frjóvgað egg sem (snemma) hafi orðið fyrir þroskastöðvun og hrörnun. Læknis- og líffræðiorðabók Wileys frá 1986 bætir því við að eiginlegt fóstur sé þá ekki til staðar. Þetta segir Reynir hafa verið - að hans undirlagi - nefnt fósturvisnun á Kvennadeild Landspítalans.

Dulið fósturlát

Loks nefndi Reynir heitið missed abortion. Læknisfræðiorðabækurnar lýsa fyrirbærinu þannig að fósturdauði hafi átt sér stað en fósturlát ekki orðið, þannig að fóstur- og fylgjuvefur sitji enn í leginu. Það nefnir Íðorðasafn lækna eftirlegufóstur. Á Kvennadeildinni hefur verið talað um dulið fósturlát og segir Reynir það virðast ætla að festast í sessi.

Reproductive health

Frá Halldóri Þorgeirssyni í Umhverfisráðuneytinu barst fyrirspurn um heitið reproductive health. Tilefnið var alþjóðasamningur um þrávirk efni sem haft geta áhrif á frumur og starfsemi æxlunarfæra. Fyrir lá íslenska þýðingin æxlunarheilsa og undirritaður bætti við æxlunarheilbrigði. Bent var einnig á aðrar lausnir en að þýða orð fyrir orð. Þannig mætti umorða og tilgreina að æxlunargetu eða æxlunarhæfni manna gæti stafað hætta af áhrifum efnanna á æxlunarfrumur, æxlunarvef eða æxlunarfæri. Hin mikla nafnorðanotkun enskunnar gerir orðrétta þýðingu oft framandlega.

Aðgerðaheiti

Bryndís Óskarsdóttir læknaritari sendi tölvupóst með fyrirspurn um heiti á tveimur aðgerðum sem nefnast cruroplastic og fundoplication. Báðar tengjast því vandamáli sem þindarhaulun nefnist eða hernia diaphragmatica. Við cruroplastic eru saumar settir í hægri og vinstri vöðvaleggi þindar, crura diaphragmatis (ft.), til að þrengja þindarop, en við fundoplication er búin til felling úr magabotni og hún saumuð umhverfis neðri enda vélinda. Þessi heiti er ekki að finna í Íðorðasafninu, en gastroplasty fær þar heitið magalögun og gastroplication nefnist magafellingagerð. Samkvæmt því má stinga upp á heitunum þindarleggjalögun og magabotnsfellingagerð. Dettur lesendum eitthvað liprara í hug?

Eintala, fleirtala

Sverrir Harðarson meinafræðingur sendi tölvupóst og sagðist alveg ósammála hugleiðingum um eintölu og fleirtölu í síðasta pistli. Hann telur fleirtöluhefðina rökrétta og að "lungnasýni" sé sýni úr pari líffæra, jafnvel þó aðeins eitt sýni sé tekið. Síðan segir hann: "Ég held að það væri mjög mikill ljóður á málinu ef læknar færu að tala um lungaæxli og nýrasteina en það væri eðlileg afleiðing ef tekið væri tillit til hugmynda ykkar Runólfs." Gaman væri að heyra sjónarmið fleiri lesenda.