Umræða fréttir
Til Gísla Hjálmarssonar læknis
Páll Ólafsson er landsÞekktur fyrir ljóð sín og tækifærisvísur. Hann var ákaflega hagmæltur og liggja eftir hann löng bréf til vina sinna, öll í bundnu máli. Meðal þessara bréfa er það sem hér birtist og er stílað á Gísla Hjálmarsson lækni í Höfða á Völlum. Þar rekur Páll vandræði sín og heimilisfólksins út af veikindum aldraðs vinnumanns á bænum.
Gísli var fjórðungslæknir í Austfirðingafjórðungi frá 1845 til 1860 þegar hann fékk lausn frá starfi. Svo vill til að hann fékk þá lausn 22. mars eða 11 dögum áður en Páll dagsetur ljóðabréf sitt. Gísli lést sjö árum síðar úr lifrarveiki, sextugur að aldri. Ljóðabréfið til Gísla birtist á bls. 257 í fyrra bindi Kvæða eftir Pál Ólafsson sem Skuggsjá gaf út árið 1984 en Sigurborg Hilmarsdóttir annaðist þá útgáfu.
Ekki eru varðveittar neinar heimildir um það hver svör Gísla voru við bréfinu né hversu langlífur vinnumaðurinn varð. Hins vegar geta læknar nútímans spreytt sig á að sjúkdómsgreina karl eftir lýsingu Páls. Væri gaman að heyra af niðurstöðum slíkrar sjúkdómsgreiningar og spillti ekki fyrir að hún væri í bundnu máli. En gefum Páli orðið:
Gísli var fjórðungslæknir í Austfirðingafjórðungi frá 1845 til 1860 þegar hann fékk lausn frá starfi. Svo vill til að hann fékk þá lausn 22. mars eða 11 dögum áður en Páll dagsetur ljóðabréf sitt. Gísli lést sjö árum síðar úr lifrarveiki, sextugur að aldri. Ljóðabréfið til Gísla birtist á bls. 257 í fyrra bindi Kvæða eftir Pál Ólafsson sem Skuggsjá gaf út árið 1984 en Sigurborg Hilmarsdóttir annaðist þá útgáfu.
Ekki eru varðveittar neinar heimildir um það hver svör Gísla voru við bréfinu né hversu langlífur vinnumaðurinn varð. Hins vegar geta læknar nútímans spreytt sig á að sjúkdómsgreina karl eftir lýsingu Páls. Væri gaman að heyra af niðurstöðum slíkrar sjúkdómsgreiningar og spillti ekki fyrir að hún væri í bundnu máli. En gefum Páli orðið:
Fyrir allt gott við mig og mína
megnar víst ekki þessi lína
þér verðskuldaða þökk að tjá
því ár og dag og allar stundir
okkar þá bera saman fundir
tryggð þín er við mig söm að sjá.
Síðasta bréfið síst ég þakka,
seint held ég þurfi til að hlakka
latínu-glósur frá þér fá.
Fyrir það skaltu eitt í ausu
orð hjá mér fá og hitt í klausu
þegar mér auðnast þig að sjá.
Útlagt ég heyra vobis vildi,
ver þó ég omnipotens skildi,
deus og cum ég kannast við.
Ég held að þú sért rænu rændur
að reka slíkt í óðalsbændur.
Framvegis slíkt ég frá mér bið.
megnar víst ekki þessi lína
þér verðskuldaða þökk að tjá
því ár og dag og allar stundir
okkar þá bera saman fundir
tryggð þín er við mig söm að sjá.
Síðasta bréfið síst ég þakka,
seint held ég þurfi til að hlakka
latínu-glósur frá þér fá.
Fyrir það skaltu eitt í ausu
orð hjá mér fá og hitt í klausu
þegar mér auðnast þig að sjá.
Útlagt ég heyra vobis vildi,
ver þó ég omnipotens skildi,
deus og cum ég kannast við.
Ég held að þú sért rænu rændur
að reka slíkt í óðalsbændur.
Framvegis slíkt ég frá mér bið.
Sjúkdómslýsingin:
Nú er Guðmundur gamli veikur.
Góði minn, ég er undur smeykur
hann lalli ekki oftar við lömbin mín.
Kvellingasamur sína daga
sá hefir verið ei til baga.
Líst mér því ráð að leita þín.
Hann tók með köldu hérna um daginn,
hlaupið var strax um allan bæinn,
brekán og sængur fengust fljótt.
Þakinn var karlinn þá í skyndi
þó skalf hann eins og strá í vindi;
þessi fjandi gekk fram á nótt.
Nú leist mér ekki neitt á þetta,
nú lét ég hundrað dropum skvetta
af kamfóru ofan í karlinn minn.
Úr því fór honum ögn að hitna,
ekki líkt því hann vildi svitna.
Mér fannst hann skárri um morguninn.
Hann var að spjalla um hitt og þetta,
hélt sér mundi nú fara að létta,
drjúgur í orði dál'tið var,
skreið því á flakk og fór um bæinn
en fram þegar tók að líða á daginn
hann fékk tak undir herðarnar.
Hann lagðist nú með háahljóðum,
hér var ei völ á ráðum góðum,
sent var á bæi bíld að fá;
það var nú ekki um það að ræða,
það heppnaðist og fór að blæða
en blóðið var eins og blek að sjá.
Niðurgang fékk hann nú með þessu
næsta lítinn en fjandans pressu,
hann eftir dægur hætti þó.
Þar um mun lítil þörf ég ræði,
það var sagt "eins og brúðarklæði,"
grænum lit á og gulum sló.
Krótonolíu karl lét taka,
kvenfólkið mátti hrygginn maka
frá því um nón og fram á kveld.
En þar mun aldrei brydda á bólu
þótt borið sé á úr fullri skjólu.
Það bítur ekki á hans bjarndýrsfeld.
Nú hljóp í 'ann sá hiti og undur,
'ann hélt 'ann myndi rifna sundur,
takið kom aftur við og við.
Hrákinn varð allur blóði blandinn,
brjóstþyngslin nú og hóstafjandinn
gáfu 'onum hvorki fró né frið.
Inn vildi karlinn einlægt taka,
eg var að reyna til að skaka
hann bæði og aðra o'n af því.
Ég gaf honum síðast gigtardropa,
Guðmundur fór þá ögn að ropa
en bati fannst mér þar enginn í.
Í góðri meiningu gert var illa
að gefa 'onum dropa er kvalir stilla
því inntökur vill hann einlægt fá.
Það sló niður í þennan svipinn
en það var eins og hann væri gripinn
af meiri kvölum eftir á.
Nú var samt ekki nóg með þetta,
nú tók að þyngja en ekki létta
innvortis kvöl og ósköpin.
Laxerolíu lét ég síðan
leka tvisvar í bolla víðan.
Þetta tók hann í einu inn.
Hvað á að gera? hvað að segja?
Heldurðu karlinn muni deyja?
Hann fer þá samt í himininn.
Æ, þú hripar mér eina línu
aftur með Bjössa að gamni mínu.
Sýndu engum manni seðilinn.
- - - - -
Berðu kveðju frá mér og mínum
margsinnis öllum vinum þínum,
konu og dóttur, kæri minn.
Heilbrigði og Gleði um Höfðabæinn
haldi nú á þér sérhvern daginn
á lófum sínum út og inn.
Svo kann ég ekki að biðja betur
en bæði sumar og kaldan vetur
guð almáttugur gæti þín
og láti okkur báða syngja saman
sveitungana, það verður gaman,
í eilífu lífi, elskan mín!
2. apríl 1860