Til Gísla Hjálmarssonar læknis

Páll Ólafsson er landsÞekktur fyrir ljóð sín og tækifærisvísur. Hann var ákaflega hagmæltur og liggja eftir hann löng bréf til vina sinna, öll í bundnu máli. Meðal þessara bréfa er það sem hér birtist og er stílað á Gísla Hjálmarsson lækni í Höfða á Völlum. Þar rekur Páll vandræði sín og heimilisfólksins út af veikindum aldraðs vinnumanns á bænum.

Gísli var fjórðungslæknir í Austfirðingafjórðungi frá 1845 til 1860 þegar hann fékk lausn frá starfi. Svo vill til að hann fékk þá lausn 22. mars eða 11 dögum áður en Páll dagsetur ljóðabréf sitt. Gísli lést sjö árum síðar úr lifrarveiki, sextugur að aldri. Ljóðabréfið til Gísla birtist á bls. 257 í fyrra bindi Kvæða eftir Pál Ólafsson sem Skuggsjá gaf út árið 1984 en Sigurborg Hilmarsdóttir annaðist þá útgáfu.

Ekki eru varðveittar neinar heimildir um það hver svör Gísla voru við bréfinu né hversu langlífur vinnumaðurinn varð. Hins vegar geta læknar nútímans spreytt sig á að sjúkdómsgreina karl eftir lýsingu Páls. Væri gaman að heyra af niðurstöðum slíkrar sjúkdómsgreiningar og spillti ekki fyrir að hún væri í bundnu máli. En gefum Páli orðið:

 

Fyrir allt gott við mig og mína

megnar víst ekki þessi lína

þér verðskuldaða þökk að tjá

því ár og dag og allar stundir

okkar þá bera saman fundir

tryggð þín er við mig söm að sjá.



Síðasta bréfið síst ég þakka,

seint held ég þurfi til að hlakka

latínu-glósur frá þér fá.

Fyrir það skaltu eitt í ausu

orð hjá mér fá og hitt í klausu

þegar mér auðnast þig að sjá.



Útlagt ég heyra vobis vildi,

ver þó ég omnipotens skildi,

deus og cum ég kannast við.

Ég held að þú sért rænu rændur

að reka slíkt í óðalsbændur.

Framvegis slíkt ég frá mér bið.

Nú er Guðmundur gamli veikur.

Góði minn, ég er undur smeykur

hann lalli ekki oftar við lömbin mín.

Kvellingasamur sína daga

sá hefir verið ei til baga.

Líst mér því ráð að leita þín.



Hann tók með köldu hérna um daginn,

hlaupið var strax um allan bæinn,

brekán og sængur fengust fljótt.

Þakinn var karlinn þá í skyndi

þó skalf hann eins og strá í vindi;

þessi fjandi gekk fram á nótt.

Nú leist mér ekki neitt á þetta,

nú lét ég hundrað dropum skvetta

af kamfóru ofan í karlinn minn.

Úr því fór honum ögn að hitna,

ekki líkt því hann vildi svitna.

Mér fannst hann skárri um morguninn.



Hann var að spjalla um hitt og þetta,

hélt sér mundi nú fara að létta,

drjúgur í orði dál'tið var,

skreið því á flakk og fór um bæinn

en fram þegar tók að líða á daginn

hann fékk tak undir herðarnar.



Hann lagðist nú með háahljóðum,

hér var ei völ á ráðum góðum,

sent var á bæi bíld að fá;

það var nú ekki um það að ræða,

það heppnaðist og fór að blæða

en blóðið var eins og blek að sjá.



Niðurgang fékk hann nú með þessu

næsta lítinn en fjandans pressu,

hann eftir dægur hætti þó.

Þar um mun lítil þörf ég ræði,

það var sagt "eins og brúðarklæði,"

grænum lit á og gulum sló.



Krótonolíu karl lét taka,

kvenfólkið mátti hrygginn maka

frá því um nón og fram á kveld.

En þar mun aldrei brydda á bólu

þótt borið sé á úr fullri skjólu.

Það bítur ekki á hans bjarndýrsfeld.





Nú hljóp í 'ann sá hiti og undur,

'ann hélt 'ann myndi rifna sundur,

takið kom aftur við og við.

Hrákinn varð allur blóði blandinn,

brjóstþyngslin nú og hóstafjandinn

gáfu 'onum hvorki fró né frið.



Inn vildi karlinn einlægt taka,

eg var að reyna til að skaka

hann bæði og aðra o'n af því.

Ég gaf honum síðast gigtardropa,

Guðmundur fór þá ögn að ropa

en bati fannst mér þar enginn í.



Í góðri meiningu gert var illa

að gefa 'onum dropa er kvalir stilla

því inntökur vill hann einlægt fá.

Það sló niður í þennan svipinn

en það var eins og hann væri gripinn

af meiri kvölum eftir á.



Nú var samt ekki nóg með þetta,

nú tók að þyngja en ekki létta

innvortis kvöl og ósköpin.

Laxerolíu lét ég síðan

leka tvisvar í bolla víðan.

Þetta tók hann í einu inn.

Hvað á að gera? hvað að segja?

Heldurðu karlinn muni deyja?

Hann fer þá samt í himininn.

Æ, þú hripar mér eina línu

aftur með Bjössa að gamni mínu.

Sýndu engum manni seðilinn.



- - - - -



Berðu kveðju frá mér og mínum

margsinnis öllum vinum þínum,

konu og dóttur, kæri minn.

Heilbrigði og Gleði um Höfðabæinn

haldi nú á þér sérhvern daginn

á lófum sínum út og inn.



Svo kann ég ekki að biðja betur

en bæði sumar og kaldan vetur

guð almáttugur gæti þín

og láti okkur báða syngja saman

sveitungana, það verður gaman,

í eilífu lífi, elskan mín!



2. apríl 1860