Ritstjórnargreinar
Hættulegir heimilislæknar
Nú á haustdögum hafa umræður um heilsugæslu og heilsugæslulækna farið af stað aftur eftir sumarfrí. Vinna Heilsugæslunnar í Reykjavík við það að leggja drög að framtíðarsýn heilsugæslunnar kostaði margar milljónir króna en er nú lokið og hefur verið birt í bæklingi. Ein helsta niðurstaða þeirrar vinnu er að skjólstæðingar heilsugæslunnar eigi að geta fengið tíma hjá lækni sínum innan tveggja daga og ennfremur á að bæta símaþjónustu. Ástæðulaust er að gera lítið úr þeirri vinnu sem liggur að baki framtíðarsýninni sem þarna birtist og þar má greina ákveðinn metnað fyrir heilsugæsluna sem er jákvætt. Hitt eru engar fréttir að heimilislækningar verða ekki reknar með biðlistum og stefna, framtíðarsýn og hugsjón heimilislækna hefur verið ljós lengi en skort hefur að stjórnvöld sýni í verki hvort þau vilji hafa heilsugæslu eða ekki.
Nýlega skipaði heilbrigðisráðherra nefnd til að skoða málefni heilsugæslunnar og er því hægt að segja að "verið sé að vinna í málefnum heilsugæslunnar". Í nefndinni situr vafalaust einvalalið en þó vekur það óneitanlega athygli að í nefndinni er enginn starfandi heimilislæknir á höfuðborgarsvæðinu. Á sama tíma og nefndin "er að vinna í málinu" takast Félag íslenskra heimilislækna og heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið á með lögfræðingum sínum í dómsölum.
Gagnslítið er að skipa hverja nefndina af annarri til að skoða framtíðarsýn heilsugæslunnar, hlutverk, markmið, gildi og svo framvegis. Grunnvandann verður að leysa. Fjölga verður heimilislæknum, bæta kjör þeirra og gefa þeim sama frelsi og öðrum sérfræðingum til að starfa sjálfstætt. Staða heimilislækna nú er sú að vera einir sérfræðilækna sem búa við frelsissviptingu, þeir fá ekki samning við TR og kjaranefnd ákveður kjör þeirra. Sú nefnd telur að sanngjörn laun heimilislæknis, eftir sex ára háskólanám, eins árs starfsnám og fjögurra og hálfs árs sérfræðinám, séu um 260.000 krónur á mánuði. Þetta á að laða að unga lækna. Reynt hefur verið að mála glansmynd af stöðu mála og því haldið fram að mikill fjöldi unglækna sækist eftir því að fara í sérnám í heimilislækningum. Staðreyndin er hins vegar sú að það hafa sjaldan eða aldrei verið færri að læra þessa sérgrein og það sem er í raun fréttnæmt og sérstakt við greinina er að á þriðja tug heimilislækna hefur á síðastliðnum árum horfið til annarra starfa. Önnur glansmynd af atorku heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytisins við uppbygginguna birtist nú í haust þegar heilsugæslustöðvum voru afhent tæki til notkunar við eftirlit sjúklinga með lungnasjúkdóma (spirometriur). Þannig virtist ráðuneytið vera að gefa stöðvunum þessi mikilvægu lækningatæki en í reynd var gjöfin kostuð af lyfjafyrirtæki.
Mikill skortur er á heimilislæknum og eftirspurn eftir þeirra þjónustu meiri en þeir geta annað. Æ færri sækja um þær stöður sem losna og bæði í þéttbýli og dreifbýli eru lausar stöður sem enginn hefur sótt um. Hvers vegna? Ekki þarf fjölskipaðar nefndir né tugmilljóna leit að framtíðarsýn til að svara þeirri spurningu.
Nýlegt frumvarp ráðherra um nýja skipan heilbrigðismála mun enn auka á vandann ef það nær fram að ganga óbreytt. Hættan er sú að ráðist verði að sjálfstæðum rekstri lækna og ef það nær fram munu biðlistar eftir læknisþjónustu enn lengjast. Ekki er ástæða til að draga í efa einlægan hug heilbrigðisráðherra til uppbyggingar í heilsugæslunni og heilbrigðismála almennt, en þær leiðir sem hann velur og það metnaðarleysi sem birtist í fjárlögum lofar ekki góðu og ef til vill hefur ráðherra ekki nægilega góða ráðgjafa. Á þingi sagðist ráðherra ætla leggja 35 milljónir til uppbyggingar í heilsugæslunni á höfuðborgarsvæðinu. Miðað við að hverri læknisstöðu fylgi ákveðið starfshlutfall læknaritara, hjúkrunarfræðinga og svo framvegis má gera ráð fyrir að fyrir þessa fjármuni fáist um það bil þrjú til fjögur stöðugildi heimilislækna. Fólksfjölgun á svæðinu er slík að sennilega þyrfti um fimm til sex stöðugildi bara til að halda í við hana, hvað þá að leysa þann vanda sem nú þegar er uppi. Rétt er þó að nefna að heilbrigðisráðuneytið hefur verið með ákveðnar stöður eyrnamerktar sérnámi í heimilislækningum í samvinnu við kennara í heimilislæknisfræði við Háskóla Íslands. Þetta ásamt breytingum ráðuneytisins á reglugerð um kandidatsár á þann veg að nú koma kandidatar á heilsugæslustöðvar eru hvorttveggja dæmi um það sem ráðuneytið hefur gert vel.
Á vordögum skrifaði einn skjólstæðingur heilsugæslunnar á höfuðborgarsvæðinu bréf til heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytisins og spurðist fyrir um hvers vegna hann gæti ekki fengið fastan heimilislækni og hvers vegna sú stöð sem hann tilheyrði fengi ekki fleiri stöðugildi lækna þar sem íbúafjöldi á hvern lækni væri yfir 2.300. Ráðuneytið svaraði í engu spurningum um ástæður þess að það fjölgaði ekki stöðugildum heimilislækna en sagði að það væri algerlega innanhússvandamál viðkomandi stöðvar ef viðkomandi gæti ekki fengið fastan heimilislækni! Þannig sparkar ráðuneytið í fótgönguliða heilbrigðiskerfisins og vísar ábyrgð og eigin úrræðaleysi yfir á heilsugæslustöðvarnar sem eru nú þegar undirmannaðar. Slíkt háttarlag er ekki uppbyggilegt og er líklegt til að hrekja enn fleiri úr þessu fagi en ella.
Nýlega ákvað einn sérfræðingur í heimilislækningum að hefja sjálfstæðan rekstur og bjóða uppá að fara í vitjanir til sjúklinga sem þess óska. Ekki var gert ráð fyrir því að ríkið tæki þátt í þeim kostnaði sem af þessu hlytist. Í umræðum um málið í sjónvarpi kom fram hjá heilbrigðisráðherra að hann ætlaði að biðja landlækni að fylgjast sérstaklega með þessari starfsemi og ráðherra hvatti reyndar fólk til þess að nýta sér ekki þessa þjónustu. Sennilega er þetta einsdæmi og erfitt að sjá hvers vegna ráðherra heilbrigðismála þarf að biðja landlækni sérstaklega um að hafa eftirlit með þessum sérfræðingi og ekki man ég eftir því að ráðherra hafi beðið um slíkt sérstaklega þegar aðrir sérfræðilæknar hefja sjálfstæðan rekstur. Eru heimilislæknar sem hefja slíkan rekstur svona hættulegir?
Nýlega skipaði heilbrigðisráðherra nefnd til að skoða málefni heilsugæslunnar og er því hægt að segja að "verið sé að vinna í málefnum heilsugæslunnar". Í nefndinni situr vafalaust einvalalið en þó vekur það óneitanlega athygli að í nefndinni er enginn starfandi heimilislæknir á höfuðborgarsvæðinu. Á sama tíma og nefndin "er að vinna í málinu" takast Félag íslenskra heimilislækna og heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið á með lögfræðingum sínum í dómsölum.
Gagnslítið er að skipa hverja nefndina af annarri til að skoða framtíðarsýn heilsugæslunnar, hlutverk, markmið, gildi og svo framvegis. Grunnvandann verður að leysa. Fjölga verður heimilislæknum, bæta kjör þeirra og gefa þeim sama frelsi og öðrum sérfræðingum til að starfa sjálfstætt. Staða heimilislækna nú er sú að vera einir sérfræðilækna sem búa við frelsissviptingu, þeir fá ekki samning við TR og kjaranefnd ákveður kjör þeirra. Sú nefnd telur að sanngjörn laun heimilislæknis, eftir sex ára háskólanám, eins árs starfsnám og fjögurra og hálfs árs sérfræðinám, séu um 260.000 krónur á mánuði. Þetta á að laða að unga lækna. Reynt hefur verið að mála glansmynd af stöðu mála og því haldið fram að mikill fjöldi unglækna sækist eftir því að fara í sérnám í heimilislækningum. Staðreyndin er hins vegar sú að það hafa sjaldan eða aldrei verið færri að læra þessa sérgrein og það sem er í raun fréttnæmt og sérstakt við greinina er að á þriðja tug heimilislækna hefur á síðastliðnum árum horfið til annarra starfa. Önnur glansmynd af atorku heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytisins við uppbygginguna birtist nú í haust þegar heilsugæslustöðvum voru afhent tæki til notkunar við eftirlit sjúklinga með lungnasjúkdóma (spirometriur). Þannig virtist ráðuneytið vera að gefa stöðvunum þessi mikilvægu lækningatæki en í reynd var gjöfin kostuð af lyfjafyrirtæki.
Mikill skortur er á heimilislæknum og eftirspurn eftir þeirra þjónustu meiri en þeir geta annað. Æ færri sækja um þær stöður sem losna og bæði í þéttbýli og dreifbýli eru lausar stöður sem enginn hefur sótt um. Hvers vegna? Ekki þarf fjölskipaðar nefndir né tugmilljóna leit að framtíðarsýn til að svara þeirri spurningu.
Nýlegt frumvarp ráðherra um nýja skipan heilbrigðismála mun enn auka á vandann ef það nær fram að ganga óbreytt. Hættan er sú að ráðist verði að sjálfstæðum rekstri lækna og ef það nær fram munu biðlistar eftir læknisþjónustu enn lengjast. Ekki er ástæða til að draga í efa einlægan hug heilbrigðisráðherra til uppbyggingar í heilsugæslunni og heilbrigðismála almennt, en þær leiðir sem hann velur og það metnaðarleysi sem birtist í fjárlögum lofar ekki góðu og ef til vill hefur ráðherra ekki nægilega góða ráðgjafa. Á þingi sagðist ráðherra ætla leggja 35 milljónir til uppbyggingar í heilsugæslunni á höfuðborgarsvæðinu. Miðað við að hverri læknisstöðu fylgi ákveðið starfshlutfall læknaritara, hjúkrunarfræðinga og svo framvegis má gera ráð fyrir að fyrir þessa fjármuni fáist um það bil þrjú til fjögur stöðugildi heimilislækna. Fólksfjölgun á svæðinu er slík að sennilega þyrfti um fimm til sex stöðugildi bara til að halda í við hana, hvað þá að leysa þann vanda sem nú þegar er uppi. Rétt er þó að nefna að heilbrigðisráðuneytið hefur verið með ákveðnar stöður eyrnamerktar sérnámi í heimilislækningum í samvinnu við kennara í heimilislæknisfræði við Háskóla Íslands. Þetta ásamt breytingum ráðuneytisins á reglugerð um kandidatsár á þann veg að nú koma kandidatar á heilsugæslustöðvar eru hvorttveggja dæmi um það sem ráðuneytið hefur gert vel.
Á vordögum skrifaði einn skjólstæðingur heilsugæslunnar á höfuðborgarsvæðinu bréf til heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytisins og spurðist fyrir um hvers vegna hann gæti ekki fengið fastan heimilislækni og hvers vegna sú stöð sem hann tilheyrði fengi ekki fleiri stöðugildi lækna þar sem íbúafjöldi á hvern lækni væri yfir 2.300. Ráðuneytið svaraði í engu spurningum um ástæður þess að það fjölgaði ekki stöðugildum heimilislækna en sagði að það væri algerlega innanhússvandamál viðkomandi stöðvar ef viðkomandi gæti ekki fengið fastan heimilislækni! Þannig sparkar ráðuneytið í fótgönguliða heilbrigðiskerfisins og vísar ábyrgð og eigin úrræðaleysi yfir á heilsugæslustöðvarnar sem eru nú þegar undirmannaðar. Slíkt háttarlag er ekki uppbyggilegt og er líklegt til að hrekja enn fleiri úr þessu fagi en ella.
Nýlega ákvað einn sérfræðingur í heimilislækningum að hefja sjálfstæðan rekstur og bjóða uppá að fara í vitjanir til sjúklinga sem þess óska. Ekki var gert ráð fyrir því að ríkið tæki þátt í þeim kostnaði sem af þessu hlytist. Í umræðum um málið í sjónvarpi kom fram hjá heilbrigðisráðherra að hann ætlaði að biðja landlækni að fylgjast sérstaklega með þessari starfsemi og ráðherra hvatti reyndar fólk til þess að nýta sér ekki þessa þjónustu. Sennilega er þetta einsdæmi og erfitt að sjá hvers vegna ráðherra heilbrigðismála þarf að biðja landlækni sérstaklega um að hafa eftirlit með þessum sérfræðingi og ekki man ég eftir því að ráðherra hafi beðið um slíkt sérstaklega þegar aðrir sérfræðilæknar hefja sjálfstæðan rekstur. Eru heimilislæknar sem hefja slíkan rekstur svona hættulegir?