Tæpitungulaust. Að tala skýrt

Danska skáldið og spéfuglinn Piet Hein gefur ræðumönnum eftirfarandi ráð.



Ef að efnið reynist rýrt

er ráð að tala ekki skýrt.



Skýr hugsun og skýr tjáning hugsunar ætti að vera læknum öðrum fremur töm, að minnsta kosti er erfitt að komast í gegnum læknanám öðruvísi en að beita skýrri hugsun í einhverjum mæli. Það væri því ekki óeðlilegt að sú skýra hugsun sem fleytir mönnum í gegnum læknanám nýttist þegar að því kemur að nota fræðin.

En stundum læðist sú hugsun að mér, og því miður oftar en sjaldnar með aldrinum, að það sé engin trygging fyrir skýrri hugsun að ljúka háskólanámi þótt það eigi að hafa skýra hugsun að leiðarljósi. Stundum jafnvel þvert á móti. Getur verið að mjög sérhæft nám þrengi hugarheiminn og hamli þannig skýrri hugsun? Kannski er ég bara orðinn gamall og á þessvegna erfiðara með að hugsa og tala skýrt!

Þessar hugleiðingar spruttu útfrá lestri á síðasta hefti Læknablaðsins. Ekki vegna þess að í því hefti sé meira af þokukenndri hugsun en í fyrri eintökum, heldur vegna þess að þetta var síðasta heftið og lá því við höggi. Sumum er eðlislægt að hugsa og tala skýrt, öðrum reynist það örðugra og svo eru þeir sem eru skýrir en nota skýrleikann til að sveipa orð sín og hugsanir hulu, sem jafnvel hinum skýrustu reynist erfitt að sjá í gegnum. Þetta gildir þó fremur um greinda stjórnmálamenn en lækna. Í þennan flokk falla hinir "heimsku en greindu þrjótar", svo ég vitni aftur í Piet Hein.

Þessi þankabrot tengjast fyrst og fremst gagnagrunnsumræðunni í blaðinu en það eru fleiri mál sem tengjast læknastéttinni sem hafa verið til umræðu í þjóðfélaginu undanfarið og á ég þar við sameiningu sjúkrastofnana sem varðar ekki aðeins þá kollega sem verða fyrir barðinu á samrunanum heldur hitt að harla lítil vitræn umræða hefur farið fram um það hverjum þessi sameining þjóni, sjúklingunum, læknunum eða stjórnvöldunum? Um þetta ættu læknar að reyna að hugsa og tala skýrt.

Þrátt fyrir alla umræðuna um gagnagrunninn liggur það alls ekki skýrt fyrir, hver tilgangur hans er og hverjum hann muni gagnast þegar upp er staðið. Þó ætti hverjum meðalskýrum manni að vera ljóst að nærlæg gagnsemi hans þjónar fyrst og fremst fyrirtækinu de Code Genetics ehf. Um fjærlægari gagnsemi er allt hulið þoku, en jafnvel meðalskýrum læknum ætti að vera ljóst að grunnurinn mun ekki frelsa okkur Íslendinga frá sjúkdómum, hvað þá leysa heilbrigðisvanda heimsbyggðarinnar, en það var hluti af dulbúningnum til að villa um fyrir skýrum sem óskýrum. Önnur flík í dulargervinu var gróðaflíkin. Hún virtist í upphafi vera svo þéttofin að jafnvel hinum skýrustu skaust að sjá í gegnum hana en er nú orðin svo götótt að ekki þarf nema meðalskýrleika til að sjá að það er rýrt sem hún á að hylja. En snúum okkur þá að síðasta Læknablaði en þar þvældist grein varaformanns LÍ dálítið fyrir mér og kann að vera að það sé frekar af óskýrleika mínum en efnistökum greinarhöfundar.

Þar sem ég verð að telja að stefnan í greininni tengist stefnu stjórnar LÍ hlýt ég að draga þá ályktun að sú stefna sé ekki nægilega skýr. Vill stjórn LÍ að læknar beygi sig undir það að starfa undir valdboði við skrásetningu sjúklinga sinna í miðlægan gagnagrunn? Í greininni er gefið í skin að samningurinn um gagnagrunninn verði gerður við stjórn Landspítala háskólasjúkrahúss, hvort sem læknaráði spítalans líkar betur eða verr. Þar með er látið að því liggja að samráðið við læknaráð spítalans sé "einskonar svartipétur" þar sem fyrirfram er ákveðið að sótinu verði smurt á nef læknanna. Þó er öllum ljóst að lögin um miðlægan gagnagrunn eru ónýtt plagg ef læknar neita að hlýða þeim öðruvísi en að upplýst, skriflegt samþykki sjúklinga komi til. Því spyr ég: Hver er að blekkja hvern? Hvernig ætlar stjórn LÍ að bregðast við því ef læknaráð spítalans neitar að taka þátt í gerð gagnagrunnsins, nema kröfunni um upplýst samþykki verði fullnægt? Má ráðið vænta stuðnings stjórnarinnar?

Getur stjórn LÍ fallist á að réttindi almennings verði "viðunandi"? Er nokkuð "viðunandi" annað en það að réttindi almennings séu skýr? Friðrik Vagn Guðjónsson talar skýrt. Hann ætlar ekki að láta upplýsingar um sjúklinga sína í miðlægan gagnagrunn og leggur stöðu sína undir. Hversu margir læknar eru reiðubúnir til að gera slíkt hið sama og hvernig ætlar stjórn LÍ að taka á málum þeirra? Ráðstefna lækna og lögfræðinga var merkileg um margt, en ég ætla ekki að ræða hana fyrr en öll erindin hafa birst í blaðinu.

Greinin hans Péturs um vanda heimilislækninga er skýr, eins og hans er von og vísa, en væri ekki ástæða til að hann og fleiri úr heimilislæknaþjónustunni fengju frí frá störfum í svo sem eitt ár, til að reyna að grafa eftir rótum vandans? Mig langar að lokum að minnast á nýlegt sjónvarpsviðtal við lækningaforstjóra Landspítala háskólasjúkrahúss, þar sem hann lætur þá skoðun í ljós að flytja eigi ferliverk inn á sjúkrahúsin. Ég var hallur undir þessa skoðun áður fyrr, en tel nú að það yrði til þess að ríkisvaldið gæti endanlega bundið hendur lækna. En viðtalið segir mér að læknar eru fljótir til að samsamast embættisvaldinu og þar með glata skýrri hugsun. Og nú spyr ég: Er lækningaforstjórinn, sem sjálfur hefur starfað mestan sinn starfsaldur sem sjálfstætt starfandi sérfræðingur, að gefa það í skyn að leggja beri niður starfsemi sjálfstætt starfandi sérfræðinga og koma þeim öllum fyrir á ríkisjötunni? Þarna vantar skýr skilaboð. Þetta skal látið nægja að sinni en af því að allt orkar tvímælis sem sagt er og gert, ætla ég að ljúka þessu spjalli með annarri tilvitnun í Piet Hein sem hljóðar svo:

Sá sem veit að rangt er rangt

og jafnan rétt hið rétta

hann á að vísu ærið langt

í land að skilja þetta.