015-Slettur og slanguryrði

Í síðasta pistli voru tekin nokkur dæmi af "læknamáli" því sem notað var í fyrirlestrum og umræðum á tveimur fræðslufundum sem undirritaður sótti nýlega. Undirritaður lýsti því að honum hefði blöskrað mikil notkun ónauðsynlegra slangurorða, notkun ýmissa erlendra orða sem auðveldlega hefði mátt þýða. Eftir lestur þessa pistils lét starfsbróðir einn frá sér heyra og spurði hvers vegna talað hefði verið um slanguryrði og hvers vegna tilgreind orð hefðu ekki verið nefnd slettur. Því má til svara að tilfinning hafi ráðið, en ekki vandleg íhugun. Hins vegar er nú ef til vill ástæða til að snúast til varnar og útskýra þessa orðanotkun nánar.

Í Orðabók Menningarsjóðs frá 1963 er orðið sletta skýrt sem "útlent orð eða orðasamband í máli", en orðið slanguryrði er þar ekki nánar útskýrt. Þaðan er því litla hjálp að hafa, en tilfinning undirritaðs er sú að slanguryrði séu komin úr sérstöku máli ákveðinna hópa, til dæmis starfsstétta, en að slettur séu hins vegar erlend orð sem notuð eru án sérstaks tilefnis. Samkvæmt þessum skilningi geta slanguryrði notið sérstakrar viðurkenningar í réttum hópi þó að þau séu ekki almennt viðurkennd sem gott íslenskt mál. Skemmtilega og ítarlega umfjöllun um slangur má meðal annars finna í bókinni Ævisögur orða eftir Halldór Halldórsson sem kom út hjá Almenna bókafélaginu 1986.

Hver er málstefna lækna ?

Í sömu bók er einnig ritgerð um íslenska málstefnu. Af því tilefni, sem gafst í síðasta pistli, má spyrja um málstefnu íslenskra lækna og íslenskra heilbrigðisstofnana. Læknablaðið hefur tekið mjög afdráttarlausa afstöðu eins og fram kemur í þeim orðum Arnar Bjarnasonar sem vitnað var til í íðorðapistli í febrúar 1990: "Það hefur verið og er stefna ritstjórnar Læknablaðsins, að íslenzka skuli allt það, sem íslenzkað verður." Læknafélögin hafa í reynd fylgt svipaðri málstefnu með því að hafa starfandi orðanefnd, sem falið er að vinna að þýðingum fræðiorða og útgáfu íðorðasafns. Lítið hefur farið fyrir því að málstefna annarra læknisfræðilegra stofnana væri skilgreind og birt opinberlega. Dæmin sem tekin voru í síðasta pistli hljóta þó að gefa til kynna að málstefnu sé þörf í íslenska heilbrigðiskerfinu og í læknadeild Háskóla Íslands.

Á fyrrgreindum fræðslufundum mættu sérfræðingar, aðstoðarlæknar og læknanemar, auk nokkurra annarra starfsmanna viðkomandi sjúkrahúss. Fjallað var um fræðilegt efni sem skipti flesta fundarmenn miklu máli í þeirra daglega starfi og námi. Þó var í raun lítil áhersla lögð á það að framsögn og orðaskipti færu fram á góðri íslensku. Ýmsir fundarmanna virtust þó vilja nota íslensk orð, en þegar umræðurnar komust á flug var slangurmálið þeim greinilega svo tamt að íslensku orðin urðu oft að víkja. Á þessum fundum varð ekki vart við beina andstöðu við notkun íslenskra fræðiorða, en stundum hefur borið á því að læknar séu mótfallnir íslenskun erlendra fræðiorða, og telja þeir að íslenskun muni torvelda samskipti um fræðileg málefni. Um það verður ekki nánar rætt í þetta sinnið, en gaman væri að fá fregnir af því hvort íslenskar heilbrigðisstofnanir og heilbrigðisfræðadeildir háskólanna hafi þegar mótað málstefnu eða hafi slíkt í undirbúningi.

Nokkur orð

Lýst er eftir tillögum að íslenskun á eftirtöldum orðum: detritus, defeminization, dedifferentiation, enteritis necroticans, calcinosis, cytomegalovirus, syringoma og thecoma.

Athugasemd

Loks skal gerð athugasemd við þýðingu Íðorðasafnsins á pathogenesis = meingerð. Genesis þýðir myndun og pathogenesis lýsir því hvernig mein verður til. Betur færi á því að nota orðið meinmyndun um þetta fyrirbæri. Orðið meingerð er hins vegar best að nota um lýsingu á vefjafræðilegu útliti meina, það sem í enskum kennslubókum er oft nefnt gross and microscopic pathology og á latínu pathomorphologia.

FL 1991; 9(2): 3