Íðorðapistlar 1-130
110-Nuchal fold
Reynir Tómas Geirsson, prófessor, hafði samband og bað um hugmyndir að íslensku heiti á því sem á ensku nefnist nuchal fold thickness og er í daglegu tali starfsmanna í meðgöngueftirliti gjarnan nefnt nuchal fold.
Á sónardeild kvennadeildar Landspítalans er kominn af stað undirbúningur að því að taka upp sérstaka aðferð við fósturskoðun á meðgöngutíma. Aðferðin byggist á því að mæla þykktina á undirhúð á hnakkasvæði fósturs og nota mælinguna til að meta hættuna á því að fóstrið beri litningagalla, nánar tiltekið þrístæðu 21, sem veldur Downs heilkenni. Rannsóknir hafa leitt í ljós að mikil þykknun á þessu svæði gefi vísbendingu um að hætta á Downs heilkenni sé aukin. Þörf er þá á litningarannsókn á fóstur- eða legvatnsfrumum, til að fá fulla vissu um það hvort litningagalli sé til staðar eða ekki.
Læknisfræðiorðabók Stedmans upplýsir að nucha sé afturhluti hálsins. Þar er uppruni heitisins rakinn til frönsku, nuque, sem Frönsk-íslensk orðabók Gerard Boots segir að þýði hnakki. Hin mikla alfræðilega orðabók Websters vill hins vegar rekja upprunann til arabísku, en þar mun vera til orðið nukha, sem orðabókin upplýsir að merki mæna. Líffæraheitin tilgreina að aftara hálssvæðið sé nefnt regio cervicalis posterior eða regio nuchalis á latínu. Íðorðasafn lækna birtir orðið svíri sem þýðingu á nucha. Um svíra segir meðal annars í Íslenskri orðabók Máls og menningar: hnakki, hálsinn að aftanverðu, digur háls. Undirritaður vandist því sem unglingur, að svíri væri eingöngu notað um háls á manni honum til óvirðingar, en gjarnan um háls á nautgripum. Heitið svíri er því óheppilegt í þessu samhengi.
Hnakkaþykkt
Þrátt fyrir að í enska heitinu á umræddri þykknun sé notað orðið fold, mun ekki vera um eiginlega fellingu að ræða. Umræddir vefir eru hins vegar þykknaðir. Orðið þykkt má finna í ritmálssafni Orðabókar Háskólans og eru helstu merkingarnar: seigja, gildleiki, þungun og það hvað eitthvað er þykkt. Íslenska orðabókin útskýrir kvenkynsnafnorðið þykkt þannig: 1 það hve e-ð er þykkt. 2 gildleiki; bólga af völdum innvortis sjúkdóms; gildleiki óléttrar konu. Í Íslenskri samheitaorðabók eru birt samheitin þykkt, digurð, gildleiki, sverleiki, þykkleiki, þykkni. Heitið hálsþykkt gæti auðveldlega misskilist og þykkni á ekki við nema um aukna þykkt sé að ræða. Undirritaður leggur því til að notað verði íslenska heitið hnakkaþykkt.
Brisbólga
Páll Helgi Möller, læknir á Landspítala, sendi tölvupóst og sagði frá því að hann vantaði íslenska þýðingu á heitið emphysematous pancreatitis. Páll lýsti fyrirbærinu þannig: ástand þar sem loft sést í briskirtli samfara briskirtilsbólgu. Ástæður geta verið sýking af völdum Gram neikvæðra sýkla eða fistill milli briskirtils og þarma.
Íðorðasafn lækna gefur íslensku heitin vefjaþemba fyrir emphysema og brisbólga fyrir pancreatitis. Undirritaður prófaði að nota þau í samsett heiti, en fann ekki lausn með þeirri aðferð. Hvorug samsetningin, "vefjaþembandi brisbólga" eða "vefjaþembubrisbólga", er aðlaðandi og undirrituðum finnst að heitin "brisþembubólga" og "þembubrisbólg"" geti gefið villandi hugmyndir. Lokaniðurstaðan varð því sú að stinga upp á að emphysematous pancreatitis nefnist brisbólga með loftþembu. Það heiti er almennt og tekur ekki neina afstöðu til þess hvert er orsakasambandið milli bólgunnar og þembunnar.
Inngrip eða íhlutun
Hlédís Guðmundsdóttir, læknir, sendi tölvupóst í framhaldi af 108. pistli, þar sem rætt var um interventional radiology. Undirritaður stakk upp á heitinu íhlutunarröntgenfræði, en láðist að geta einnig um inngripsröntgenfræði, sem Hlédís leggur nú til. Sennilega var undirritaður sáttari við hljómfallið í fyrra heitinu, en bæði koma þau að sjálfsögðu til greina.
Lbl 1999; 85: 371
Á sónardeild kvennadeildar Landspítalans er kominn af stað undirbúningur að því að taka upp sérstaka aðferð við fósturskoðun á meðgöngutíma. Aðferðin byggist á því að mæla þykktina á undirhúð á hnakkasvæði fósturs og nota mælinguna til að meta hættuna á því að fóstrið beri litningagalla, nánar tiltekið þrístæðu 21, sem veldur Downs heilkenni. Rannsóknir hafa leitt í ljós að mikil þykknun á þessu svæði gefi vísbendingu um að hætta á Downs heilkenni sé aukin. Þörf er þá á litningarannsókn á fóstur- eða legvatnsfrumum, til að fá fulla vissu um það hvort litningagalli sé til staðar eða ekki.
Læknisfræðiorðabók Stedmans upplýsir að nucha sé afturhluti hálsins. Þar er uppruni heitisins rakinn til frönsku, nuque, sem Frönsk-íslensk orðabók Gerard Boots segir að þýði hnakki. Hin mikla alfræðilega orðabók Websters vill hins vegar rekja upprunann til arabísku, en þar mun vera til orðið nukha, sem orðabókin upplýsir að merki mæna. Líffæraheitin tilgreina að aftara hálssvæðið sé nefnt regio cervicalis posterior eða regio nuchalis á latínu. Íðorðasafn lækna birtir orðið svíri sem þýðingu á nucha. Um svíra segir meðal annars í Íslenskri orðabók Máls og menningar: hnakki, hálsinn að aftanverðu, digur háls. Undirritaður vandist því sem unglingur, að svíri væri eingöngu notað um háls á manni honum til óvirðingar, en gjarnan um háls á nautgripum. Heitið svíri er því óheppilegt í þessu samhengi.
Hnakkaþykkt
Þrátt fyrir að í enska heitinu á umræddri þykknun sé notað orðið fold, mun ekki vera um eiginlega fellingu að ræða. Umræddir vefir eru hins vegar þykknaðir. Orðið þykkt má finna í ritmálssafni Orðabókar Háskólans og eru helstu merkingarnar: seigja, gildleiki, þungun og það hvað eitthvað er þykkt. Íslenska orðabókin útskýrir kvenkynsnafnorðið þykkt þannig: 1 það hve e-ð er þykkt. 2 gildleiki; bólga af völdum innvortis sjúkdóms; gildleiki óléttrar konu. Í Íslenskri samheitaorðabók eru birt samheitin þykkt, digurð, gildleiki, sverleiki, þykkleiki, þykkni. Heitið hálsþykkt gæti auðveldlega misskilist og þykkni á ekki við nema um aukna þykkt sé að ræða. Undirritaður leggur því til að notað verði íslenska heitið hnakkaþykkt. Brisbólga
Páll Helgi Möller, læknir á Landspítala, sendi tölvupóst og sagði frá því að hann vantaði íslenska þýðingu á heitið emphysematous pancreatitis. Páll lýsti fyrirbærinu þannig: ástand þar sem loft sést í briskirtli samfara briskirtilsbólgu. Ástæður geta verið sýking af völdum Gram neikvæðra sýkla eða fistill milli briskirtils og þarma.Íðorðasafn lækna gefur íslensku heitin vefjaþemba fyrir emphysema og brisbólga fyrir pancreatitis. Undirritaður prófaði að nota þau í samsett heiti, en fann ekki lausn með þeirri aðferð. Hvorug samsetningin, "vefjaþembandi brisbólga" eða "vefjaþembubrisbólga", er aðlaðandi og undirrituðum finnst að heitin "brisþembubólga" og "þembubrisbólg"" geti gefið villandi hugmyndir. Lokaniðurstaðan varð því sú að stinga upp á að emphysematous pancreatitis nefnist brisbólga með loftþembu. Það heiti er almennt og tekur ekki neina afstöðu til þess hvert er orsakasambandið milli bólgunnar og þembunnar.
Inngrip eða íhlutun
Hlédís Guðmundsdóttir, læknir, sendi tölvupóst í framhaldi af 108. pistli, þar sem rætt var um interventional radiology. Undirritaður stakk upp á heitinu íhlutunarröntgenfræði, en láðist að geta einnig um inngripsröntgenfræði, sem Hlédís leggur nú til. Sennilega var undirritaður sáttari við hljómfallið í fyrra heitinu, en bæði koma þau að sjálfsögðu til greina.Lbl 1999; 85: 371