Íðorðapistlar 1-130
008-Hay fever og óþýdd orð
Þessi íðorðapistill hefst með afsökunarbeiðni. Tilefnið er skipting nokkurra fræðiorða milli lína í lok síðasta pistils (FL 1990;86:16-7) og prentvillur í fyrri pistlum. Flestar villurnar eru augljósar og svo smávægilegar að ekki hefur verið talin ástæða til að birta leiðréttingar, en það er í raun og veru ekki fullnægjandi að svona stuttir pistlar séu ekki alveg réttir. Undirritaður og ritstjóri Fréttabréfsins taka sameiginlega á sig sök og lofa bót og betrun í vinnubrögðum við prófarkalestur.
Lyfjaauglýsing
Í sama hefti af Fréttabréfi lækna er pistill sem nefnist "Athugasemd við auglýsingu" og fjallar um íslenskun á enska heitinu hay fever (FL 1990;86:6). Það er ástæða til að þakka fyrir hugvekjuna og um leið að benda þeim, sem setja saman eða þýða lyfjaauglýsingar og annað læknisfræðilegt efni, á að nota Íðorðasafn lækna. Í þessu tilviki hefði það þó ekki endilega dugað.
Höfundur athugasemdarinnar bendir á að þýðingin í Íðorðasafninu "er ekki alls kostar rétt". Hay fever er þar þýtt sem frjónæmi, en heppilegra er að nota það orð um það ofnæmisástand sem er fyrirboði sjúkdómsins, en ekki um sjúkdóminn sjálfan. Í skýringu með þessari þýðingu kemur reyndar fram að um ofnæmiskvef er að ræða. Síðan er vísað í samheitið pollenosis, en það er þá þýtt sem heymæði og aftur vísað í hay fever! Þýðendum fræðiorða er því vorkunn þegar jafnvel Orðanefndin fer svona að ráði sínu.
Frjókvef
Undirritaður vill taka undir tillögu Davíðs Gíslasonar um að nota orðið frjókvef sem íslenskt heiti á hay fever. Hay fever er annars mjög óheppilegt heiti, eins og bent er á í athugasemd Davíðs, því að hvorki er við hey að sakast né um hita að ræða. Betra væri að nota önnur fræðiheiti til að forðast misskilning, svo sem pollen rhinitis eða pollen coryza.
Sýklaheiti
Rétt og skylt er að geta þess að í flestum lyfjaauglýsingum í umræddu hefti fréttabréfsins virðast höfundar íslenska textans gera sér far um að nota íslensk fræðiorð. Ekki er þó alls staðar fullt samræmi. Þó ekki sé ástæða til að íslenska sýklaheiti sem dregin eru af nöfnum útlendra manna, svo sem Moraxella og Neisseria, er auðvelt að íslenska heitin staphylococcus, sem er klasahnettla eða klasakokkur og streptococcus sem er keðjuhnettla eða keðjukokkur. Séu þessi heiti af einhverjum ástæðum hins vegar ekki íslenskuð, finnst undirrituðum ekki fara vel á því að láta þau taka íslenskum beygingarendingum nema einnig komi til hljóðrétt íslensk stafsetning. Þannig má minnast á virkni lyfja gegn stafýlókokkum eða streftókokkum. Gaman væri að heyra skoðanir annarra á þessu atriði.
Að íslenska allt!
Ítreka verður að íslenska ætti allt sem hægt er með góðu móti að íslenska. Þannig er óþarfi að nota orðin: clearance, sepsis og meningitis, íslenskar þýðingar þeirra eru vel þekktar. Lyfjaauglýsinganöldri lýkur með beiðni um að íslenskir stafir verði undanbragðalaust notaðir í íslenskum orðum, jafnvel þó að auglýsingar séu prentaðar hjá erlendum fyrirtækjum.
Óþýdd orð
Í fyrri íðorðapistlum hafa stundum verið talin upp orð sem Orðanefndin hefur af einhverjum ástæðum ekki treyst sér til að þýða á íslensku. Þessi orð eru merkt með spurningarmerki í Íðorðasafninu (ekki "spurningamerki" eins og misritaðist í síðasta pistli). Viðbrögð við beiðni undirritaðs um íslenskun hafa ekki verið alveg nægileg og læknar eru nú enn einu sinni hvattir til þess að spreyta sig á þessum fræðiorðum og hika ekki við að láta tillögur sínar flakka. Víst er að ýmsir kennarar læknadeildar nota oft íslensk fræðiorð í fyrirlestrum sínum og undirrituðum finnst það óþörf hæverska að leyfa ekki starfsbræðrunum og Íðorðasafninu að njóta þeirra til jafns við nemendur. Það er alltaf þörf fyrir tillögur, en fyrirfram getur enginn vitað hvað er gott og hvað ekki, hvað nær vinsældum og hvað fellur í gleymsku.
Tillögur óskast
Í þetta sinn verður lýst eftir tillögum að þýðingum á fræðiorðunum: ablastemic, acentric, dyssocial, euthyroid, fibroelastosis, evisceration, hypoventilation, macrostomia, oral contraceptive, respiratory syncytial virus, splinter hemorrhage, spot test og trichoepithelioma.
FL 1990; 8(7): 4
Lyfjaauglýsing
Í sama hefti af Fréttabréfi lækna er pistill sem nefnist "Athugasemd við auglýsingu" og fjallar um íslenskun á enska heitinu hay fever (FL 1990;86:6). Það er ástæða til að þakka fyrir hugvekjuna og um leið að benda þeim, sem setja saman eða þýða lyfjaauglýsingar og annað læknisfræðilegt efni, á að nota Íðorðasafn lækna. Í þessu tilviki hefði það þó ekki endilega dugað. Höfundur athugasemdarinnar bendir á að þýðingin í Íðorðasafninu "er ekki alls kostar rétt". Hay fever er þar þýtt sem frjónæmi, en heppilegra er að nota það orð um það ofnæmisástand sem er fyrirboði sjúkdómsins, en ekki um sjúkdóminn sjálfan. Í skýringu með þessari þýðingu kemur reyndar fram að um ofnæmiskvef er að ræða. Síðan er vísað í samheitið pollenosis, en það er þá þýtt sem heymæði og aftur vísað í hay fever! Þýðendum fræðiorða er því vorkunn þegar jafnvel Orðanefndin fer svona að ráði sínu.
Frjókvef
Undirritaður vill taka undir tillögu Davíðs Gíslasonar um að nota orðið frjókvef sem íslenskt heiti á hay fever. Hay fever er annars mjög óheppilegt heiti, eins og bent er á í athugasemd Davíðs, því að hvorki er við hey að sakast né um hita að ræða. Betra væri að nota önnur fræðiheiti til að forðast misskilning, svo sem pollen rhinitis eða pollen coryza.Sýklaheiti
Rétt og skylt er að geta þess að í flestum lyfjaauglýsingum í umræddu hefti fréttabréfsins virðast höfundar íslenska textans gera sér far um að nota íslensk fræðiorð. Ekki er þó alls staðar fullt samræmi. Þó ekki sé ástæða til að íslenska sýklaheiti sem dregin eru af nöfnum útlendra manna, svo sem Moraxella og Neisseria, er auðvelt að íslenska heitin staphylococcus, sem er klasahnettla eða klasakokkur og streptococcus sem er keðjuhnettla eða keðjukokkur. Séu þessi heiti af einhverjum ástæðum hins vegar ekki íslenskuð, finnst undirrituðum ekki fara vel á því að láta þau taka íslenskum beygingarendingum nema einnig komi til hljóðrétt íslensk stafsetning. Þannig má minnast á virkni lyfja gegn stafýlókokkum eða streftókokkum. Gaman væri að heyra skoðanir annarra á þessu atriði. Að íslenska allt!
Ítreka verður að íslenska ætti allt sem hægt er með góðu móti að íslenska. Þannig er óþarfi að nota orðin: clearance, sepsis og meningitis, íslenskar þýðingar þeirra eru vel þekktar. Lyfjaauglýsinganöldri lýkur með beiðni um að íslenskir stafir verði undanbragðalaust notaðir í íslenskum orðum, jafnvel þó að auglýsingar séu prentaðar hjá erlendum fyrirtækjum.Óþýdd orð
Í fyrri íðorðapistlum hafa stundum verið talin upp orð sem Orðanefndin hefur af einhverjum ástæðum ekki treyst sér til að þýða á íslensku. Þessi orð eru merkt með spurningarmerki í Íðorðasafninu (ekki "spurningamerki" eins og misritaðist í síðasta pistli). Viðbrögð við beiðni undirritaðs um íslenskun hafa ekki verið alveg nægileg og læknar eru nú enn einu sinni hvattir til þess að spreyta sig á þessum fræðiorðum og hika ekki við að láta tillögur sínar flakka. Víst er að ýmsir kennarar læknadeildar nota oft íslensk fræðiorð í fyrirlestrum sínum og undirrituðum finnst það óþörf hæverska að leyfa ekki starfsbræðrunum og Íðorðasafninu að njóta þeirra til jafns við nemendur. Það er alltaf þörf fyrir tillögur, en fyrirfram getur enginn vitað hvað er gott og hvað ekki, hvað nær vinsældum og hvað fellur í gleymsku. Tillögur óskast
Í þetta sinn verður lýst eftir tillögum að þýðingum á fræðiorðunum: ablastemic, acentric, dyssocial, euthyroid, fibroelastosis, evisceration, hypoventilation, macrostomia, oral contraceptive, respiratory syncytial virus, splinter hemorrhage, spot test og trichoepithelioma.FL 1990; 8(7): 4