Ritstjórnargrein

Í grein Péturs Snæbjörnssonar og félaga í Læknablaðinu kemur fram að tíðni ristilkrabbameins hefur aukist hér á landi. Þreföldun er á nýgengi hjá körlum og tvöföldun hjá konum á árabilinu 1955-2004. Nú greinast að meðaltali 134 einstaklingar á ári með krabbamein í ristli og endaþarmi (KRE).¹ Sjúkdómurinn er önnur algengasta dánarorsök af völdum krabbameina og fimm ára lifun sjúklinga sem greinst hafa með ristilkrabbamein er aðeins 55-60%.

Á Íslandi næst einn besti árangur í heiminum við meðferð brjóstakrabbameina. Fimm ára lifun er nú um 86% og hefur stórbatnað á undanförnum áratugum. Sennilega má rekja þann árangur til skimunar fyrir brjóstakrabbameinum, sterkum sjúklingasamtökum, góðri vitund í samfélaginu um sjúkdóminn ásamt góðri heilbrigðisþjónustu.

En hvað með KRE, er ekki raunhæft að skima fyrir þeim?

Skimun fyrir KRE uppfyllir vel þau skilyrði sem nauðsynleg eru til að réttlæta slíkt inngrip.² Stórar slembirannsóknir erlendis hafa sýnt gagnsemi og hagkvæmni slíkrar skimunar.

Í Bandaríkjunum hefur skimun verið ráðlögð um árabil og frá árinu 1998 hefur þar orðið lækkun á nýgengi KRE. Evrópuráðið hefur mælt með því að aðildarþjóðir þess taki upp skimun.³ Þá mælir NHS í Bretlandi með skimun og Finnar hófu skimun árið 2004.

Á Íslandi hefur umræða staðið í um aldar-fjórðung um hvort hefja eigi skimun fyrir KRE. Á árunum 1986-1988 var gerð forkönnun á fýsileika þess að skima með því að leita eftir blóði í hægðum. Árið 2002 gaf landlæknir út klínískar leiðbeiningar um skimun.4 Þar er ráðlögð skimun með leit að blóði í hægðum á hverju ári hjá einstaklingum 50 ára og eldri sem ekki eru í aukinni áhættu. Þessar leiðbeiningar landlæknis eru enn í gildi. Veturinn 2002-2003 stóð Félag meltingarlækna ásamt fleirum fyrir vitundarvakningu um ristilkrabbamein.

Alþingi Íslendinga hefur fjallað alloft um skimun fyrir KRE og samþykkti þingsályktunar-tillögu þess efnis árið 2002. Málið var tekið upp aftur 2005. Árið 2007 fól Alþingi heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra í samráði við landlækni að hefja undirbúning fyrir skimun fyrir KRE þannig að skipuleg leit myndi hefjast á árinu 2008. Í febrúar 2008 var málið enn rætt á Alþingi í kjölfar fyrirspurnar um hvað liði undirbúningi fyrir skimun.

Nefnd heilbrigðisráðherra skilaði nýlega áliti þar sem ráðlagt var að hefja skimun með leit að blóði í hægðum annað hvert ár í aldurshópnum 60-69 ára.⁵ Áætlaður kostnaður við þá skimun er 58 milljónir króna á ári.

Árangur meðferðar við ristilkrabbameini hefur batnað mikið að undanförnu. Lyfjameðferð við sjúkdómi af stigi IV lengir og bætir líf. Ný lyf bæta árangur enn frekar, en með umtalsverðum kostnaði. Lyf sem algengt er að nota kosta meira en 700 þúsund krónur á mánuði fyrir hvern sjúkling og sumir fá slíka meðferð í tvö til þrjú ár. Kostnaður við skimun skilar sér því fljótt í sparnaði þar sem þeim fækkar sem þurfa á dýrri meðferð við sjúkdómnum að halda, svo ekki sé talað um þær þjáningar og ótímabæru dauðsföll sem sjúkdómurinn veldur.

Mikilvægt er að þeir sem áhuga hafa á baráttunni við ristilkrabbamein taki höndum saman og stofni samtök gegn ristilkrabbameinum. Fyrirmyndir að slíkum samtökum má finna í nokkrum Evrópulöndum, þar sem þau halda meðal annars uppi vitundarvakningu um ristilkrabbamein.⁶ Markmiðið er að sameina sjúklinga, aðstandendur, heilbrigðisstarfsfólk, vísindamenn, stjórnmálamenn, fjölmiðlafólk og almenning í baráttunni gegn sjúkdómnum.

Vissulega eru læknar í vanda. Það er unnt að fækka ótímabærum dauðsföllum af völdum KRE. Ekki hefur verið stofnuð formleg leitarstöð og ólíklegt má telja að hið opinbera geti varið miklu fé til að skapa slíka umgjörð á næstu árum. Skimun er hins vegar einföld og auðvelt er að fara eftir leiðbeiningum landlæknis. Því er mikilvægt er að læknar ræði við sjúklinga sína um skimun enda hefur velferð þeirra forgang.

Á tímum sem þessum höfum við ekki efni á að skima ekki.

Heimildir

1. Krabbameinsskráin. http://krabbameinsskra.is/

2. Boyle P, Vainio H, Smith R, et al. Workgroup I: Criteria for screening. UICC International Workshop on Facilitating Screening for Colorectal Cancer, Oslo, Norway (29 and 30 June 2002). Ann Oncol 2005; 16: 25-30.

3. Tilmæli Evrópuráðsins www.future-health-2007.com

4. Leiðbeiningar landlæknis. http://landlaeknir.is

5. Skýrsla um bólusetningar og skimanir vegna smitsjúkdóma og krabbameina. Ráðgjafahópur heilbrigðisráðherra. Febrúar 2009. Upplýsingar frá Heilbrigðisráðuneytinu.

6. Samtök gegn ristilkrabbameinum á Spáni http://alianzaprevencioncolon.es