Umræða og fréttir

Gunnar Baldvinsson

Ég fékk lækni í heimsókn til mín í byrjun desember sem sagði mér að hann teldi að orðspor lífeyrissjóðsins meðal lækna hefði laskast í efnahagshruninu. Ég ákvað því að skrifa grein í Læknablaðið og benda á nokkrar staðreyndir um lífeyrissjóðinn.

Þegar heilt fjármálakerfi hrynur og nær öll fyrirtæki, sveitarfélög og margir einstaklingar lenda í skuldavanda á sama tíma, verða efnahagslegar afleiðingar miklar. Margir tala um kreppu eða  samdrátt en ef til vill væri nær að líkja slíku við náttúruhamfarir.

Lífeyrissjóðir landsins hafa orðið fyrir búsifjum þar sem flestir útgefendur skráðra verðbréfa á liðnum árum eiga í greiðsluerfiðleikum eða eru gjaldþrota. Þessir eignaflokkar vógu samtals um 29% af eignum lífeyrissjóðanna fyrir hrun (26% af eignum Almenna lífeyrissjóðsins). Lífeyrissjóðir hefðu aldrei getað fjárfest eingöngu í ríkisskuldabréfum vegna þess að framboð þeirra var takmarkað og mun minna en eignir lífeyrissjóðanna.

Þegar áföll dynja yfir er eðlilegt að menn leiti skýringa og að sjóðfélagar séu óánægðir. Enginn deilir um að í aðdraganda hrunsins voru gerð mistök en ég get fullyrt að stjórn og starfsmenn Almenna lífeyrissjóðsins hafa alltaf fylgt fjárfestingastefnu og tekið ákvarðanir með hagsmuni sjóðfélaga í huga. Það að auki eru bæði stjórnarmenn og starfsmenn sjóðfélagar.

Brugðist við vandanum

Eftir efnahagshrunið eru flestir lífeyrissjóðir í þeirri stöðu að skuldbindingar eru meiri en eignir. Sjóðirnir hafa nokkurt svigrúm til að dreifa áfallinu, annars vegar með því að afskrifa eignir á lengri tíma og/eða með því að taka tillit til framtíðariðgjalda þegar skuldbindingar eru reiknaðar.

Almenni lífeyrissjóðurinn hefur valið að afskrifa eignir hraðar en flestir aðrir lífeyrissjóðir og sömuleiðis að aðlaga réttindi tiltölulega hratt að eignum. Þetta er meðal annars gert til að tryggja að greiðandi sjóðfélagar fái sanngjörn réttindi fyrir ný iðgjöld en annars er hætta á að réttindin verði skert síðar vegna fortíðarvanda.

Sjóðurinn hefur einnig breytt fjárfestingastefnu sinni, aukið vægi innlendra og erlendra ríkisskuldabréfa og lækkað hámarksvægi á einstaka útgefendur. Fyrir sjóðfélaga í séreignarsjóði hefur sjóðurinn fjölgað ávöxtunarleiðum og býður nú til viðbótar við blönduð verðbréfasöfn ávöxtunarleiðir sem fjárfesta eingöngu í innlánum og ríkisskuldabréfum.

Rétt er að benda á að það er ekki sanngjarnt að bera saman ávöxtun lífeyrissjóða yfir langt tímabil og hins vegar þeirra sem bjóða ávöxtun á grundvelli eignasafna sem orðið hafa til eftir hrun. Við hrunið féllu 50% af skráðum verðbréfum á Íslandi sem veldur því að samanburður fyrir og eftir hrun er erfiður og í raun ómarktækur. Eðlilegra er að bera saman sambærilegar ávöxtunarleiðir á sama tímabili.
                                               

Gleymum ekki því sem vel hefur tekist

Þrátt fyrir lækkun lífeyrisréttinda á síðustu tveimur árum hafa lífeyrisréttindi sjóðfélaga í Almenna lífeyrissjóðnum og forverum hans hækkað verulega umfram verðlag á síðustu árum. Lífeyrisréttindi sjóðfélaga í Almenna lífeyrissjóðnum hækkuðu um 147% að meðaltali á tímabilinu 1998-2010. Réttindi lækna hækkuðu á tímabilinu um 135%, minna en meðaltalið af því að réttindi lækna eru dýrari en annarra, vegna ævilangs makalífeyris. Á sama tíma hækkaði launavísitala um 119% og vísitala neysluverðs um 96%.

Lækkun eigna og lífeyrisréttinda síðustu tvö ár eru sár reynsla sem enginn vill ganga í gegnum aftur. Hún bitnar verst á þeim sem eru byrjaðir að fá lífeyrisgreiðslur eða ganga á inneign sína í séreignarsjóði. Stjórn og starfsfólk Almenna lífeyrissjóðsins eru staðráðin í að gera allt til að læra af reynslu síðustu ára og draga úr sveiflum vegna efnahagsáfalla. Með því móti getum við viðhaldið góðri sögu frá 1998 sem má ekki gleymast þrátt fyrir að á móti blási í bili.

Stöndum saman

Eftir að efnahagshrunið skall á hafa störf stjórnar og starfsmanna snúist um að verja lífeyrissjóðinn. Við höfum þurft að vera vakandi og verja eignir með öllum tiltækum ráðum, verjast stjórnvöldum sem eru meðvituð um eignir og ráð-stöfunarfé lífeyrissjóðanna og verjast samkeppnisaðilum sem vilja nýta ástandið. Ég bið sjóðfélaga um að standa með okkur.

Ég býð læknum sem vilja upplýsingar eða ræða málin að hafa samband. Ég vil líka skora á þá og aðra sjóðfélaga að nota sjóðinn áfram fyrir séreignarsparnaðinn sinn en það hjálpar okkur að ná markmiðum um lágmarkskostnað. Við bjóðum fjölbreyttar ávöxt-unarleiðir, lágan kostnað og  góða ávöxtun.