Ágúst Ingi Ágústsson, deildarlæknir á Landspítala, sendi nýlega orðalista vegna verkefnis sem hann er að vinna að. Gaman er að fá þannig innsýn í þau heiti og hugtök sem læknar eru að fást við á daglegum vettvangi. Um leið má nefna að íslenska orðið vettvangur merkti upphaflega vígvöllur eða bardagavöllur. Í Orðsifjabók Ásgeirs Blöndal Magnússonar er fyrri orðhlutinn vett- talinn kominn af vétt, bardagi, víg, en sá síðari, vangur, merkti upphaflega: völlur eða staður þar sem barist er. Merkingin ætti því að vera gulltryggð.

Lifrarheiti

Mörg orðanna á lista Ágústs tengjast því merkilega líffæri sem lifur nefnist. Í Orðsifjabókinni er bent á að íslenska heitið sé líkt samsvarandi heitum í málum nágrannaþjóðanna (fær. livur, nýno. liver, sænska og danska lever, fornenska lifer). Læknisfræðilega heitið hepar er hins vegar komið úr grísku, en hið latneska heiti, iecur, ber nú ekki fyrir í fræðimáli lækna.

Í Líffæraheitunum (Orðabókarsjóður læknafélaganna 1995) má finna að lifrinni er skipt í fjóra misstóra hluta sem nefnast blöð (lobus dexter, sinister, quadratus og caudatus). Heitið blað (lobus) kemur þegar fyrir í Íslenskum læknisfræðiheitum Guðmundar Hannessonar frá 1954, en hefur átt nokkuð erfitt uppdráttar. Undirritaður er í hópi þeirra sem hafa að lokum getað sætt sig við það, enda aldrei getað fellt sig við heitið lappi, sem sumir aðrir vilja fremur nota. Samkvæmt Íslenskri orðabók Eddu merkir lappi bót eða bréfsnepill.

Lifrarblöðum má síðan skipta í geira (L. ft. segmenta) á sambærilegan hátt og lungnablöðum er skipt í geira. Í vefjafræðiheitunum kemur svo fyrir heitið lifrarbleðill (lobulus hepaticus). Í miðju hvers lifrarbleðils liggur miðjubláæð (vena centralis), en utanvert eru portgöng (canalis portalis) sem innihalda portþrennu (L. trias hepatica, E. portal triad), bláæð, slagæð og gallrás. Bleðlar (lobuli) koma einnig fyrir í vefjafræði briskirtils, brjósta, eistna, eistnalyppa, hóstarkirtils, nýrna og skjaldkirtils.

 

Lifrarsjúkdómar

Á lista Ágústs voru einnig samsettu heitin hepatic fibrosis og hepatic cirrhosis. Ekki er vafi á því að heitin lifraraskorpnun og skorpulifur hafa fengið fulla viðurkenningu. Því má eins tala um gallskorpnun (biliary cirrhosis) og gallskorpulifur. Heitið lifrartrefjun (hepatic fibrosis), sem er jafn lipurt, hefur hins vegar átt erfitt uppdráttar. Fleirtöluorðið trefjar (kvk) vísar, samkvæmt Íslenskri orðabók Eddu, til langra þráða af ýmsum toga (svo sem basttrefjar, kókostrefjar, gler­trefjar, kjöttrefjar). Í þessu samhengi vísar það til bandvefs­trefja í örvefnum sem kemur í stað þess starfs­vefjar sem skemmst hefur við sjúkdóm í viðkomandi líffæri. Heitin meðfædd lifrartrefjun (congenital hepatic fibrosis) og jaðarporttrefjun (periportal fibrosis) virðast einnig lýsa vel því sem þar um ræðir og sama má segja um heitið trefjandi gallrásabólga (sclerosing cholangitis).

 

 

Lokun æðagúla

Sigurður E. Sigurðsson, svæfingarlæknir á FSA, sendi tölvupóst í vetur og viðraði hugmynd að nýju heiti, sem hann vill taka upp og nota í tengslum við sérstaka aðferð til að loka æðagúlum í heilaslagæðum. Áður hefur verið rætt um stoðnet (stent) sem setja má inn í æðar til að halda þeim opnum (sjá íðorðapistla 85-89). Æðagúla (L. ft. aneurysmata) má sömuleiðis nálgast innanfrá með því að þræða leggi að þeim eftir viðkomandi æðum. Hverjum gúl má síðan loka með því koma fyrir í honum hringuðum vír sem fyllir upp í hol hans og hvetur um leið til blóðstorku í gúlnum. Slíkur vír nefnist gjarnan endovascular coil á ensku. Sigurður stingur upp á að íslenska orðið hnoðri verði notað um vírspólu af þessu tagi og það að koma henni fyrir verði nefnt að hnoðra.

 

Coil

Samkvæmt orðabókum hefur enska nafnorðið coil verið þýtt með íslensku orðunum spóla, kefli, vafningur, spírall og jafnvel gormur. Uppruni orðsins er rakinn til latínu þar sem sögnin colligere táknar að safna saman. Það finnst aðeins í einu samsettu heiti í Íðorðasafni lækna og er þá þýtt sem gormur. Uppfletting í íðorðasöfnunum í Orða­banka Íslenskrar málstöðvar leiðir hins vegar í ljós að íslenska orðið spóla er þar oftast notað um coil, sérstaklega á það við um rafspólur þar sem vafningar eru mjög reglulegir. Í enskum orðabókum má sjá að nafnorðið coil er fyrst og fremst notað um reglulegan hring- eða gormlaga vafning.

 

 

Hnoðri

Undirritaður getur vel sætt sig við að sá búnaður sem Sigurður lýsir, endovascular coil, fái íslenska heitið innæðahnoðri, sem stytt verði í hnoðri þegar augljóst er hvað við er átt. Rétt er að minna á að glomerulus renis nefnist nýrahnoðri, æðahnoðri nýra eða gaukull í Íðorðasafni lækna. Undirritaður getur hins vegar ekki séð að sögnin að hnoðra sé nauðsynleg. Hnoðrinn er settur inn, hringaður inn, honum komið fyrir eða sleppt inn í gúlinn. Gaman væri að fá skoðanir annarra.

johannhj@landspitali.is