Ritstjórnargrein

Fyrir nákvæmlega þremur árum síðan stóðu heimilislæknar í baráttu fyrir frelsi og jafnrétti til starfa á sömu forsendum og aðrir sérmenntaðir læknar hafa. Rétt er að rifja upp að ekki var verið að fara fram á hærri laun, ekki var verið að tala um hærri greiðslur fyrir vaktir, það var ekki tekist á um krónur og aura heldur snerist baráttan einfaldlega um að heimilislæknar fengju sömu réttindi og aðrir sérgreinalæknar. Hvorki meira né minna. Fjöldi heimilislækna hafði horfið til annarra starfa og heimilislæknar á Suðurnesjum og í Hafnarfirði höfðu sagt upp störfum sínum og það leit út fyrir að þessi tvö stóru svæði yrðu heimilislæknalaus. Reyndar höfðu heimilislæknar í Hafnarfirði áform um að opna eigin stofur á þessum tíma. Á síðustu stundu ákváðu læknarnir að slíðra sverðin og hætta, eða að minnsta kosti fresta frekari aðgerðum og sýna á þann hátt ábyrga afstöðu til skjólstæðinga sinna og jafnframt mikinn trúnað við heilbrigðisráðherra. Það sem olli því að viðkomandi heimilislæknar ákváðu að draga uppsagnir sínar til baka og fresta aðgerðum var svokölluð viljayfirlýsing heilbrigðisráðherra 27. nóvember 2002 en nokkur atriði í henni gerðu það að verkum að heimilislæknar gáfu ráðherranum tækifæri til að sýna vilja sinn í verki, en þau sneru að því að veita heimilislæknum meira valfrelsi til starfa eða eins og segir í viljayfirlýsingunni:

Jafnframt mun heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra þá beita sér fyrir því að sérfræðingar í heimilislækningum geti annaðhvort starfað á heilsugæslustöðvum eða á læknastofum utan heilsugæslustöðva. Gerður verði nýr samningur um störf á læknastofum sem byggi á gildandi samningum sjálfstætt starfandi heimilislækna og verði lögð áhersla á afkastahvetjandi launakerfi, sbr. 2. mgr. Samningurinn verði gerður við samn­inganefnd heilbrigðis- og tryggingamálaráð­herra. Ráðherra mun meta þörf fyrir heimilislækna með hliðsjón af fjölda heilsugæslulækna og heimilislækna á viðkomandi svæði. Sérfræðingar í heimilislækningum fái aðgang að umræddum samningi í samræmi við fjárlög meðan skortur er á heimilislæknum skv. fyrrgreindu mati.

Í kjölfar þessarar viljayfirlýsingar fóru heimilislæknar undan Kjaranefnd og á þann hátt losnaði um "bundnar hendur" ráðherra til að beita sér fyrir bættum kjörum og starfsréttindum heimilislækna.

Þrátt fyrir að þrjú ár séu liðin frá því að heimilislæknar, sumir hverjir með miklum semingi, ákváðu að trúa viljayfirlýsingunni hafa heimilislæknar ekki enn sömu möguleika til starfa og aðrir sérgreinalæknar og mikilvægasti hluti viljayfirlýsingarinnar sem lýtur að starfsréttindum er enn ekki orðinn að veruleika. Þær heilsugæslustöðvar sem nú eru að taka til starfa, Heilsugæslan í Voga- og Heimahverfi og Heilsugæslan í Firði í Hafnarfirði verða reknar á sama hátt og eldri stöðvar. Reyndar hefur miðstýringin orðið enn meiri en áður með sameiningu allra heilsugæslustöðva á höfuðborgarsvæðinu og því hefur í reynd verið stigið skref í þveröfuga átt við það sem lofað var.

Af hálfu lækna var skipuð viðræðunefnd á grundvelli þessarar viljayfirlýsingar sem átti að vinna með heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytinu að framgangi málsins. Í júlí 2003 sagði einn læknirinn sig úr nefndinni með þeim orðum að aðeins hefði verið haldinn einn fundur og að ekkert bólaði á þeim næsta og nýlega var haft eftir ráðherra í fjölmiðlum að málið hefði dregist á langinn vegna anna í ráðuneytinu en fljótlega yrði reynt að gera bragarbót á því.

Nú verður hver og einn að meta það fyrir sig hvort þessi viljayfirlýsing var sett fram á sínum tíma til þess að slá ryki í augun á heimilislæknum eða hvort um var að ræða vel ígrundaða tilraun til þess að leiðrétta það misrétti sem heimilislæknar hafa mátt búa við.

Þriggja ára afmælisveisla "viljayfirlýsingarinnar" er nú varla veisla sem heimilislæknar vilja sækja og er heldur ekki afmæli sem heilbrigðisráðherra getur verið stoltur af. Þó er nú dáldið skondið að skoða þetta afmælisboð. Öðrum megin borðs bláeygir heim­ilislæknar sem trúðu heilbrigðisráðherra og hinum megin ráðherrann sem einn veit hvort einhver raunveruleg meining var í þessari yfir­lýs­ingu. Hafi hann ekki meint neitt sérstakt með þessu glottir hann sjálfsagt í kampinn yfir því hve gabbið gekk vel upp. Hafi hann hins vegar ætlað sér að standa við orð sín, ja, þá er nú löngu kominn tími að gyrða sig í brók og ganga til verks.

Á síðasta aðalfundi Læknafélags Íslands (LÍ) var lögð fram afar merkileg skýrsla sem ber titilinn "Staða og framtíð íslenskra heimilislækna." Þessi skýrsla er geysilega vel unnin og eiga þeir sem að henni standa mikið hrós skilið. Í henni er á vandaðan hátt fjallað um stöðu heimilislækna og þá möguleika sem sjáanlegir eru í nánustu framtíð. Í skýrslunni er meðal annars farið yfir hvaða stefnu hinir mismunandi stjórnmálaflokkar hafa hvað varðar heilbrigðismál og þá sérstaklega mál heilsu­gæslu- og heimilislækna. Skýrslan er mikilvægt inn­legg LÍ í umræðu um aukið sjálfstæði íslenskra heimilislækna og hefur vakið verðskuld­aða athygli. Þannig tók Morgunblaðið málið upp í leiðara og lýsti þar yfir undrun sinni á því af hverju heimilislæknar fengju ekki sömu réttindi og aðrir læknar og að hlutur einkareksturs ætti að aukast. Leiðarahöfundur áttar sig greinilega á kjarna málsins, þjónustan og kostnaður við hana skiptir meginmáli og að allir hafi jafnan aðgang að þjónustunni. Rekstrarformið, það er opinber rekstur eða einkarekstur, er ekki aðalatriðið.

Það er fróðlegt að lesa stefnuskrár stjórnmálaflokkanna um heilbrigðismál. Óumdeilt er að mikilvægt sé að tryggja jafnan aðgang allra að heilbrigðisþjónustunni óháð efnahag eða félagslegri stöðu. Í ályktun um heilbrigðismál á nýloknum landsfundi Sjálfstæðisflokksins segir :

Landsfundur hvetur til aukins samstarfs opinberra aðila og einkaaðila um rekstur einstakra þátta í heilbrigðisþjónustu með það að markmiði að hagkvæmni og kostir einkarekstrar fái notið sín sem víðast. Fundurinn telur að í heilbrigðisþjónustu, jafnt sem öðrum atvinnugreinum, sé þörf fyrir framtak einstaklinga og minnkandi opinberan rekstur. Fundurinn leggur sérstaka áherslu á fjölbreytt rekstrarform og valmöguleika í heilsugæslu, auk tilfærslu verkefna í heilsu­gæslu og einstakra verkefna í sjúkrahúsþjónustu frá ríki til annarra aðila.

Áður hafði landsfundur Samfylkingarinnar sam­þykkt ítarlega ályktun um heilbrigðismál en þar segir meðal annars:

Skoða þarf breytt rekstrarform í heilbrigðisþjónustu með opnum huga. Einkarekstur er ekki einkavæðing. Gefa á sérfræðingum í heimilislækningum kost á að starfrækja sjálfir læknastofur enda óhemjumikil þörf fyrir þeirra þjónustu.

Það er því ljóst að tveir stærstu stjórnmálaflokkar landsins hafa nánast sömu stefnu hvað varðar möguleika heimilislækna til að starfa sjálfstætt. Viljayfirlýsing heilbrigðisráðherra gekk einnig út á hið sama. Heimilislæknar trúðu viljayfirlýsingunni. Hvernig stendur á því að stefna stjórnmálaflokka sem yfir 70% kjósenda kjósa og heilbrigðisráð­herra "lýsir yfir vilja til að uppfylla" nær ekki fram?

Var viljayfirlýsingin bara einfalt gabb? Hvaða hægagangur er þetta eða eftir hverju er verið að bíða? Heimilislæknar verða því enn um sinn að bíða eftir leiðréttingu á starfsréttindum sínum en sú skýrsla um stöðu og framtíð íslenskra heimilislækna sem lögð var fram á síðasta aðalfundi LÍ verður vafalaust gott veganesti í áframhaldandi baráttu.