Af sjónarhóli stjórnar LÍ. Hvað er að gerast í málum heimilislækna?

Umbrotatímar hafa verið meðal heimilislækna. Staða fagsins og staða heimilislækna í kerfinu hefur verið til umræðu sem og kjör þeirra, starfsmöguleikar og aðstaða. Sami ferill hefur reyndar einnig sést meðal heimilislækna erlendis og í öðrum sérgreinum, til dæmis skurðlækningum. Hérlendis hefur þetta komið fram í lakari nýliðun í sérgreininni, brotthvarfi reyndra lækna og mönnunarerfiðleikum sem skjólstæðingar okkar hafa fundið fyrir, meðal annars vegna þess að erfitt hefur reynst að fá heimilislækni. Félag íslenskra heimilislækna hefur með góðum stuðningi Læknafélags Íslands og Reykjavíkur vakið athygli á þessum erfiðleikum. Á Norðurlöndum má sjá að brugðist hefur verið við með samræmdum aðgerðum stjórnvalda og sjá má aðgerðir í þá átt hérlendis.

Heimilislæknum er ætlað að vera fyrstu tengiliðir sjúklings við heilbrigðiskerfið og að bera uppi grunnþjónustu. Sérfræðingar í heimilislækningum eru sérhæfðir til að sinna heildrænum vanda skjólstæðinga sinna og fylgja þeim eftir. Vissulega eru fleiri aðilar sem geta leyst þetta verk af hendi en hins vegar hefur það verið talin hagkvæmasta uppbygging heilbrigðiskerfis hvers lands og í samræmi við ráðleggingar WHO að byggja upp sterka og öfluga grunnþjónustu með heimilislækninn í forsvari. Fyrir því eru einnig samþykktir hérlendis, bæði í hópi lækna og stjórnvalda. Hlutfall sérfræðinga í heimilislækningum hefur farið vaxandi meðal heimilislækna. Ríkisvaldið takmarkar þó starfsvettvang þeirra með því að leyfa þeim að sinna heimilislækningum eingöngu innan sjúkratryggingakerfisins undir liðnum almennar lækningar en ekki sérfræðilækningar. Þannig mega þeir annaðhvort starfa á heilsugæslustöð eða samkvæmt samningi sjálfstætt starfandi heimilislækna í gegnum TR, en inn á þann samning hefur ekki verið hleypt í tíu ár. Það er álit FÍH að sérfræðingar í heimilislækningum eigi sama rétt til að starfa og bjóða þjónustu sína og aðrir sérfræðilæknar og rekur FÍH nú dómsmál gegn TR á þeim grundvelli.

Ýmis atriði má telja upp sem benda til þess að vilji sé hjá stjórnvöldum til að efla heilsugæsluna. Kennsla í heimilislækningum hefur verið efld og endurupptaka þriggja mánaða starfstíma á heilsugæslustöð á kandidatsári hefur bætt kynningu unglækna á starfi því sem fram fer í heilsugæslu. Framhaldsnám hefur verið eflt og námsstöðum fjölgað hérlendis sem leitt hefur til fjölgunar lækna í framhaldsnámi. Aðgengi að framhaldsnámi erlendis er auðveldara en var á tímabili. Lauslega áætlað eru um 20 læknar í framhaldsnámi nú en talið hefur verið að tíu til tólf heimilislækna vanti árlega hérlendis eins og kerfið er uppbyggt nú.

Heilbrigðisráðherra hefur skipað starfshóp til að gera tillögur um eflingu heilsugæslunnar í landinu. Sérstaklega á að fjalla um bætta stöðu heilsugæslunnar sem frumþjónustu, aðkomu að heilsuvernd og forvörnum, mönnunarmál, eflingu heilsugæslu á höfuðborgarsvæðinu og þjónustu á landsbyggðinni. Starf þessa hóps er þýðingarmikið og leiðir vonandi til þeirra úrbóta sem heimilislæknar vænta en vissulega er það í höndum ráðuneytisins að sjá til þess.

Kjararáð FÍH lagði í júní 2001 fram heildrænar tillögur í kjaramálum fyrir Kjaranefnd um úrbætur á þeim úrskurði um kjör heilsugæslulækna sem nú gildir og er þar lögð mikil áhersla á að nauðsynlegt sé að samræma kjör sérfræðinga í heimilislækningum kjörum annarra sérfræðinga. Tillögurnar eru ítarlegar og skapa ýmsa möguleika sem geta bætt kjör heilsugæslulækna og veitt svigrúm til annars verklags en núverandi úrskurður felur í sér. Meðferð kjaranefndar á þessum tillögum mun ráða úrslitum um það hvort heilsugæslulæknar geta treyst á að Kjaranefnd ráði við það verkefni að annast launakjör þeirra.

FÍH hefur lagt áherslu á að réttindi sérfræðinga í heimilislækningum eigi að vera þau sömu og annarra sérfræðinga og lagt áherslu á samstöðu með öðrum læknum. FÍH hefur þannig tekið höndum saman með Læknafélagi Íslands, Læknafélagi Reykjavíkur og Sérfræðingafélagi íslenskra lækna í umsögn um framkomið frumvarp um breytingar á almannatryggingalögum, eins og læknum hefur verið kynnt. Umsögn félaganna um frumvarpið er í raun merk úttekt á núverandi starfsemi lækna og leggur áherslu á hversu þýðingarmikil fagleg þekking lækna á starfsumhverfi sínu er fyrir framfarir í þjónustu og þróun hagkvæmra rekstrarforma frekar en miðstýring inn á stofnanarekstur.

Þau lög sem gilda í dag ná yfir skipulag heilsugæslu og sjúkrahússtarfsemi en ekki yfir heildarskipulag heilbrigðisþjónustu utan sjúkrahúsa, þar með talda sérfræðiþjónustu. Nauðsynlegt er að stjórnvöld kveði frekar á um skipulag þessa umhverfis. Fagleg þekking lækna og annars starfsfólks þarf að fá að njóta sín við skipulag starfseminnar, slíkt skilar betri þjónustu og ánægðara starfsfólki. Heilsugæslustöðvar þurfa að fá að skipuleggja þjónustu við skjólstæðinga sína á eigin forsendum og geta tekið upp samvinnu við aðrar einingar heilbrigðis- og félagsmálageirans eða keypt þjónustu annarra sé það talið hagkvæmt. Hins vegar þurfa stjórnvöld einnig að sýna það hugrekki að skapa svigrúm fyrir fleiri þjónustuform í grunnþjónustunni og veita þeim læknum og skjólstæðingum þeirra sem kjósa önnur rekstrarform möguleika á að þróa slíkt.