Umræða fréttir
Íðorð 134. Vala
Íslensk málstöð fékk ábendingu um að latneska heitið talus væri bæði notað um beinið sem nefnt er vala á íslensku og um líkamssvæðið sem nefnt er ökkli. Íðorðasafn lækna birtir einungis heitið vala með flettunni talus og orðhlutann völu- með flettunni talar. Eins er farið að í þremur erlendum læknisfræðiorðabókum, Wileys (1986), Stedmans (1995) og Dorlands (2000), að einungis er vísað í beinið, ankle bone, en ekki í ökklann sem heild. Í sama streng tekur hin mikla ensk-enska orðabók Websters, en bætir því við að talus geti einnig merkt spilateningur (E. die). Aðrar heimildir greina svo frá því að spilateningar gerðir úr völubeinum dýra hafi einungis haft fjórar táknmerktar hliðar. Þeir, sem eitt sinn léku að legg og skel, geta án efa séð fyrir sér hversu lítil fyrirhöfn það var að gera fjórhliða spilavölu úr hækilbeini sauðkindarinnar.
Ökkli
Tvær tiltækar latnesk-enskar orðabækur birta hins vegar bæði heitin ankle (ökkli) og ankle-bone (ökklabein, vala) með flettunni talus. Ekki kemur fram hvor merkingin er upprunalegri, en þetta styður fyrrgreinda ábendingu.
Íðorðasafn lækna skilgreinir ekki ökklann en Íslensk orðabók Máls og menningar tilgreinir svæðið kringum ökklaliðinn milli fótar og mjóaleggjar. Tvö ökklasvæði eru tilgreind í Líffæraheitunum, fremra og aftara ökklasvæði, regiones talocruralis anterior et posterior. Að lokum má nefna lýsingu Íðorðasafnsins á neðri útlimnum: mjöðm, læri, leggur, ökkli og fótur. Þar finnst undirrituðum reyndar að hné hafi orðið útundan, en það er önnur saga. Samkvæmt þessu er ökkli tiltekinn hluti eða svæði á neðri útlim. Á því svæði eru liðamót, ökklaliður, articulatio talocruralis. Nokkuð ber nú á því í daglegu tali að liðamótin séu nefnd ökkli.
Asthma
Fyrirspurn barst um hvernig fara ætti með íslenska heitið á þeim sjúkdómi sem asthma nefnist á ensku. Uppruninn er í grísku þar sem asthma merkir mæði eða að vera móður. Íslensk læknisfræðiheiti Guðmundar Hannessonar tilgreina andarteppu og kafmæði sem íslensk heiti á asthma bronchiale. Íðorðasafn lækna nefnir hins vegar eingöngu astma. Um íslenskan framburð á þessu heiti var lítillega fjallað í 49. pistli (FL 1994;12(1):4) og þess getið að "téinu" væri gjarnan sleppt í framburði og jafnvel í rituðu máli einnig. Það finnst undirrituðum vera í samræmi við þá stefnu sem stundum er tekin, að búa til íslensk heiti með að taka upp hljóðrétta ritun á hinu erlenda heiti. Samheiti lyfja eru gjarnan þannig meðhöndluð. Samkvæmt þessu væri rétta íslenska heitið asma. Undirritaður þykist reyndar sjálfur tjá leyfarnar af sinni norðlensku harðmælgi með því að halda "téinu" í framburði.
Asmi
Hitt er svo annað mál að ekki eru allir sammála því að íslenska heitið sé haft í hvorugkyni, það asmað. Margir læknar nota orðið í karlkyni og segja því hann asminn. Eftir að hafa velt þessu fyrir sér nokkra stund ákvað undirritaður að gera könnun. Hópur læknaritara á Landspítala Hringbraut fékk sendan tölvupóst með beiðni um að tilgreina hvernig þeir stafsettu heitið oftast og hvort kynið væri haft á því. Meirihlutinn sagðist rita "th"(28/37) og nota orðið í karlkyni (32/36), ef það væri á annað borð kyngreint. Nú er ekki annað eftir fyrir Sunnlendingana en að taka stökkið og segja hér eftir og rita: asmi.
Aðgengi
Í febrúarblaðinu var fjallað um bioavailability. Vakin var athygli á íslenska heitinu aðgengi, sem tekið hefur verið upp í lyfjalýsingum. Til gamans má einnig nefna danska heitið biotilgængelighed, þýska heitið Bioverfügbarkeit og franska heitið biodisponibilité. Síðari orðhlutinn í öllum þessum heitum gefur til kynna að eitthvað sé til reiðu eða aðgengilegt.
Tveir lesendur létu frá sér heyra. Þorkell Jóhannesson, professor emeritus, hringdi og sagði frá því að þessi íslenska þýðing á bioavailability hefði orðið til fyrir mörgum árum í lyfjanefnd undir forsæti landlæknis. Þorkell mundi ekki hvenær það var, en nefndin var skipuð árið 1973 og starfaði lengi. Jóhann M. Lenharðsson, lyfjafræðingur, sendi tölvupóst og sagðist sáttur við heitið aðgengi. Hann benti síðan á samsetninguna absolute bioavailability, sem hann taldi að hefði ýmist verið nefnd heildaraðgengi eða nýting. Jóhann benti einnig á samsetninguna relative eða apparent bioavailability. Leitað var ráða hjá Magnúsi Jóhannssyni prófessor, sem vildi nefna slíkt afstætt aðgengi.
Nýting er án efa gott heiti, en undirrituðum finnst sjónarhornið þá annað og að samstæðan aðgengi, heildaraðgengi og afstætt aðgengi sé besti kosturinn.
Næringarfræði
Kolbrún Einarsdóttir, næringarfræðingur, sendi tölvupóst til að benda á að enska heitið dietitian (dietician) ætti að þýða með íslenska heitinu næringarráðgjafi, en ekki eins og fram kemur í Íðorðasafni lækna með öðru af heitunum næringarfræðingur eða manneldisfræðingur. Enska heitið nutritionist er hins vegar rétt þýtt með íslenska heitinu næringarfræðingur. Dægradvöl IX
Hver er sjúklingurinn og hver er sjúkdómsgreiningin?
"Bæði með haus- og
hlustarverk
heyrnarlaus rétt að
kalla,
þrútið með auga og
þurra kverk,
þjáður frá tá að
skalla,
býst ég í bólið skjótt með beinverki og
hitasótt,
hóstandi í háttinn
fer,
hnerra og snýti mér, skekjandi skanka
alla."
Ökkli
Tvær tiltækar latnesk-enskar orðabækur birta hins vegar bæði heitin ankle (ökkli) og ankle-bone (ökklabein, vala) með flettunni talus. Ekki kemur fram hvor merkingin er upprunalegri, en þetta styður fyrrgreinda ábendingu. Íðorðasafn lækna skilgreinir ekki ökklann en Íslensk orðabók Máls og menningar tilgreinir svæðið kringum ökklaliðinn milli fótar og mjóaleggjar. Tvö ökklasvæði eru tilgreind í Líffæraheitunum, fremra og aftara ökklasvæði, regiones talocruralis anterior et posterior. Að lokum má nefna lýsingu Íðorðasafnsins á neðri útlimnum: mjöðm, læri, leggur, ökkli og fótur. Þar finnst undirrituðum reyndar að hné hafi orðið útundan, en það er önnur saga. Samkvæmt þessu er ökkli tiltekinn hluti eða svæði á neðri útlim. Á því svæði eru liðamót, ökklaliður, articulatio talocruralis. Nokkuð ber nú á því í daglegu tali að liðamótin séu nefnd ökkli.
Asthma
Fyrirspurn barst um hvernig fara ætti með íslenska heitið á þeim sjúkdómi sem asthma nefnist á ensku. Uppruninn er í grísku þar sem asthma merkir mæði eða að vera móður. Íslensk læknisfræðiheiti Guðmundar Hannessonar tilgreina andarteppu og kafmæði sem íslensk heiti á asthma bronchiale. Íðorðasafn lækna nefnir hins vegar eingöngu astma. Um íslenskan framburð á þessu heiti var lítillega fjallað í 49. pistli (FL 1994;12(1):4) og þess getið að "téinu" væri gjarnan sleppt í framburði og jafnvel í rituðu máli einnig. Það finnst undirrituðum vera í samræmi við þá stefnu sem stundum er tekin, að búa til íslensk heiti með að taka upp hljóðrétta ritun á hinu erlenda heiti. Samheiti lyfja eru gjarnan þannig meðhöndluð. Samkvæmt þessu væri rétta íslenska heitið asma. Undirritaður þykist reyndar sjálfur tjá leyfarnar af sinni norðlensku harðmælgi með því að halda "téinu" í framburði.Asmi
Hitt er svo annað mál að ekki eru allir sammála því að íslenska heitið sé haft í hvorugkyni, það asmað. Margir læknar nota orðið í karlkyni og segja því hann asminn. Eftir að hafa velt þessu fyrir sér nokkra stund ákvað undirritaður að gera könnun. Hópur læknaritara á Landspítala Hringbraut fékk sendan tölvupóst með beiðni um að tilgreina hvernig þeir stafsettu heitið oftast og hvort kynið væri haft á því. Meirihlutinn sagðist rita "th"(28/37) og nota orðið í karlkyni (32/36), ef það væri á annað borð kyngreint. Nú er ekki annað eftir fyrir Sunnlendingana en að taka stökkið og segja hér eftir og rita: asmi.Aðgengi
Í febrúarblaðinu var fjallað um bioavailability. Vakin var athygli á íslenska heitinu aðgengi, sem tekið hefur verið upp í lyfjalýsingum. Til gamans má einnig nefna danska heitið biotilgængelighed, þýska heitið Bioverfügbarkeit og franska heitið biodisponibilité. Síðari orðhlutinn í öllum þessum heitum gefur til kynna að eitthvað sé til reiðu eða aðgengilegt.Tveir lesendur létu frá sér heyra. Þorkell Jóhannesson, professor emeritus, hringdi og sagði frá því að þessi íslenska þýðing á bioavailability hefði orðið til fyrir mörgum árum í lyfjanefnd undir forsæti landlæknis. Þorkell mundi ekki hvenær það var, en nefndin var skipuð árið 1973 og starfaði lengi. Jóhann M. Lenharðsson, lyfjafræðingur, sendi tölvupóst og sagðist sáttur við heitið aðgengi. Hann benti síðan á samsetninguna absolute bioavailability, sem hann taldi að hefði ýmist verið nefnd heildaraðgengi eða nýting. Jóhann benti einnig á samsetninguna relative eða apparent bioavailability. Leitað var ráða hjá Magnúsi Jóhannssyni prófessor, sem vildi nefna slíkt afstætt aðgengi.
Nýting er án efa gott heiti, en undirrituðum finnst sjónarhornið þá annað og að samstæðan aðgengi, heildaraðgengi og afstætt aðgengi sé besti kosturinn.
Næringarfræði
Kolbrún Einarsdóttir, næringarfræðingur, sendi tölvupóst til að benda á að enska heitið dietitian (dietician) ætti að þýða með íslenska heitinu næringarráðgjafi, en ekki eins og fram kemur í Íðorðasafni lækna með öðru af heitunum næringarfræðingur eða manneldisfræðingur. Enska heitið nutritionist er hins vegar rétt þýtt með íslenska heitinu næringarfræðingur. Dægradvöl IX
Hver er sjúklingurinn og hver er sjúkdómsgreiningin?"Bæði með haus- og
hlustarverk
heyrnarlaus rétt að
kalla,
þrútið með auga og
þurra kverk,
þjáður frá tá að
skalla,
býst ég í bólið skjótt með beinverki og
hitasótt,
hóstandi í háttinn
fer,
hnerra og snýti mér, skekjandi skanka
alla."